بخشی از مقاله
چکیده
موضوع: : بهبود وضعیت نیروی انسانی بهعنوان یکی از مهمترین عوامل تولید، از اهداف مهم توسعهی اقتصادی کشورها محسوب میشود. یکی از ابزارهای دولتها برای تأمین آیندهی نیروی انسانی، صندوقهای بازنشستگی است. این صندوقها از جمله نهادهای مالی مهم و مؤثر در بازار سرمایه هستند. پژوهش حاظر بطور موردی به مطالعهی صندوق بازنشستگی کشوری پرداخته است.
اهداف: در پژوهش حاضر بهطور موردی وضعیت صندوق بازنشستگی کشوری که بعد از سازمان تأمین اجتماعی، بزرگترین نهاد مالی در این زمینه است مورد مطالعه قرار گرفته و به بررسی روند دریافتیها و پرداختیهای صندوق بازنشستگی کشوری و نیز روند نسبت دریافتیها به پرداختیهای آن، بهعنوان یکی از مؤلفههای تعیینکنندهی ثبات صندوقهای از نوع مزایای معین، طی دورهی زمانی 1370-1393 پرداخته شده است.
روش تحقیق: : در این مطالعه، آزمون معناداری روند برای هر یک از متغیرهای مورد مطالعه انجام شده است. در این راستا، از دادههای سالانهی متغیرهای دریافتیهای صندوق بازنشستگی کشوری - شامل کسورات دریافتی و کمکهای دولت - و پرداختیهای آن استفاده گردیده است. دادههای مربوط از مقالات و گزارشهای منتشرشدهی تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری جمع آوری شده است.
دستاوردتحقیق: : بررسی دادهها و آمارهای موجود حاکی از آن است که دریافتیها و پرداختیهای صندوق در دورهی مورد بررسی روندی صعودی داشته، اما نسبت دریافتیها به پرداختی ها نزولی بوده است. بنابراین، روند افزایش پرداختیهای صندوق بیش از افزایش در دریافتیهای آن بوده که به معنای افزایش هزینههای صندوق در دورهی مورد مطالعه است. افزایش هزینهها و ایجاد کسری صندوق بازنشستگی بیانگر بدتر شدن وضعیت صندوق است که برای دولت و صندوق نگران کننده است. در این راستا بهتر است پرداختهای صندوق تا حد امکان بهصورت منطقی درآمده تا علاوه بر کاهش هزینهی دولت، از مشکلات خود صندوق نیز کاسته شود.
1. مقدمه:
اقتصاددانان دریافتند که در کنار عوامل مهمی مانند فناوری و مواد اولیه که در توسعه نقش دارند، نیرویانسانی نیز از جایگاه ویژهای در روند توسعه برخوردار است. بهبود وضعیت نیروی انسانی بهعنوان یکی از مهمترین عوامل تولید یکی از اهداف مهم توسعهی اقتصادی میباشد، چنانکه در حال حاضر سرمایهگذاری برای نیروی انسانی یکی از اهداف اساسی و مهم، هم در کشورهای توسعهیافته و هم در کشورهای درحالتوسعه محسوب میشود. بنابراین بهمنظور تداوم حرکت توسعه درکنار تقویت دو عامل فناوری و مواد اولیه، نیروی انسانی نیز باید با استفاده از ابزارهای مناسب حمایت شود .
در کنار آموزش و پرورش و بهداشت و درمان، یکی از راه های مناسب برای حمایت از نیروی انسانی، تأمین اجتماعی و بازنشستگی آنها میباشد. تأمین اجتماعی و صندوقهای بازنشستگی مختلف در واقع با ارائهی خدمات متنوعی همچون، پرداخت مستمری، ازکارافتادگی بازماندگان یا حقوق وظیفهبگیران یکی از ابزارهای مهم جهت حمایت از نیروی انسانی هستند. صندوق های بازنشستگی که به شکلی در همهی کشورهای توسعهیافته وجود دارند، سرمایهگذاران نهادی و بازیگران عمدهی بازارهای مالی هستند.
این در حالی است که چشمانداز بازارهای مالی بهطور چشمگیری تغییر کردهاست. به چند دلیل، صندوقهای بازنشستگی مهم شدهاند:
اول، اینکه درآمد و ثروت طی دورهی بعد از جنگ جهانی دوم به تدریج رشد یافت و خانوارها پول بیشتری برای پسانداز بلندمدت داشتند.
دوم، مردم طولانیتر عمر میکنند و نیازهای مالی بیشتری در دورهی بازنشستگی خود دارند.
سوم، حق بازنشستگی جبران خدمات کارکنان است و تا زمان بازنشستگی کارکنان از آن مالیات کسر نمیشود و هنگامی مشمول مالیات میشود که کارمند دیگر بازنشسته شده و حقوق دریافت کند.
از سوی دیگر نهادهای بازنشستگی برای اغلب کشورها از بزرگترین بنیادهای اقتصادی غیر بانکی محسوب میشوند. به عبارت دیگر، یکی از فرصتهایی که میتواند بر حجم، اهمیت و کارآیی بازار سرمایه تأثیر بهسزایی داشته باشد، نهادهای بازنشستگی هستند که میتوانند بهعنوان منبعی پایدار برای تأمین مالی پروژههای سرمایهگذاری تلقی شوند.
نهادهای بازنشستگی به لحاظ برخورداری از منابع مالی که بهصورت حق بیمه در اختیار آنها قرار میگیرد، بهعنوان یک واسطه مالی میتوانند در انواع بازارهای مالی نقش فعالی داشته باشند
از این رو به علت اهمیت موضوع، مسئله ی بازنشستگی نظر بسیاری از اقتصاددانان را به خود جلب کردهاست. پژوهش حاضر بهطور موردی وضعیت صندوق بازنشستگی کشوری را از طریق بررسی روند پرداختیها و دریافتیها و نیز بررسی نسبت دریافتیها به پرداختیهای آن، بهعنوان یکی از مؤلفههای تعیینکنندهی ثبات صندوقهای از نوع مزایای معین مورد مطالعه قرار داده است . این صندوق بهعنوان نخستین صندوق از منظر سابقه و دومین صندوق بزرگ بعد از صندوق تأمین اجتماعی، تعداد عمدهای از شاغلین بخش عمومی را تحت پوشش خود قرار داده است.
.2 ادبیات موضوع:
جمعیت مسن در اصطلاح پیری اقتصاد منعکس شدهاست و مسئلهی افزایش جمعیت در حال حاضر بهطور عمده در کشورهای توسعهیافته احساس میشود - بارتوسوا و استژکال1، . - 2014 جمعیت جهان به سرعت در حال پیرشدن است و تخمین زدهشده است که حدود %21 جمعیت جهان در سال 2050 در سن 60 سالگی خود به سر میبرند.
افزایش جمعیت مسن ما را با چالشهایی روبهرو خواهد کرد. بازنشستگی قریبالوقوع انفجار جمعیت، علاقهی جهانیان را به شناخت عواملی که یک انتقال موفقیتآمیز به بازنشستگی را ترویج میدهد، برانگیخته است. برای افراد، بازنشستگی مرحلهی مهمی از زندگی، یعنی انتقال از یک مرحله به مرحلهی دیگر زندگی است
تأمین رفاه آیندهی این جمعیت، بهعنوان مثال نیازهای بهداشتی که یکی از نیازهای بالقوهی دوران بازنشستگی میباشد
نیاز به توجه ویژهای دارند. با این اوصاف دولت مرکزی در درجهی اول بر روی کاهش اثرات مضر پیری جمعیت متمرکز است که می تواند هزینههای مالی را افزایش دهد. یکی از مسیرهایی که میتواند به این هدف دست یابد، از طریق نرخ بالاتر عرضهی نیروی کار، بویژه در سنین بالاتر میباشد که البته این امر خود بر وضعیت اشتغال اثرگذار خواهدبود. این مهم اهمیت بازنشستگی و صندوقهای بازنشستگی بهعنوان ابزاری مؤثر بر وضعیت آتی این جمعیت را بیش از پیش بر همگان روشن میسازد. در واقع تأمین اجتماعی هرگز به معنای تأمین بازنشستگی نبوده است و یکی از مهمترین اهداف شکلگیری نظامهای تأمیناجتماعی، پرداختن به مسألهی توزیع درآمد و کاهش فقر در میان افراد جامعه است که همراه با سایر سیاستهای مورد نظر دولت مورد استفاده قرار میگیرد. در واقع، یکی از ابزارهای نظام تأمیناجتماعی جهت توزیع مجدد درآمد، نهادهای بازنشستگی هستند
.3 پیشینه پژوهش:
1-3 پیشینه پژوهش در داخل ایران
لطیفی - 1384 - اثر تورم بر سطح زندگی حقوقبگیران صندوق بازنشستگی کشوری را مورد مطالعه قرار داده است. در این ارتباط از شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی استفاده نموده است. در نتیجه با توجه به دادههای آماری و تجزیه و تحلیل آنها بیان میدارد که اکثریت حقوقبگیران از رفاه نسبی برخوردار نبوده و همواره جهت استفاده از امکانات موجود در جامعه دارای کسری بودجه بودهاند.
قاسمی - 1388 - در مطالعهی جایگاه اقتصادی مستمریبگیران طی سالهای81-87، ضریب جینی مستمریهای پرداختی صندوق بازنشستگی را محاسبه کرده و نشان میدهد که نابرابری مستمریهای پرداختینسبتاً پایین بودهاست، که این امر بهطور ضمنی دلالت بر تشابه وضعیت اقتصادی مستمری بگیران دارد. با بررسیهای انجامشده مشخص گردید که اغلب مستمریبگیران - به طور متوسط بیش از 85 درصد - ، تا سال 1386 در سه دهک پایینی هزینهای جای داشته اند. به عبارت دیگر با هزینه کردن تمام مستمری دریافتی توسط مستمریبگیران - در این حالت هیچ پساندازی صورت نمیگیرد - ، آنها در سه دهک پایین هزینهای قرار داشتهاند. و بیان میکند که انگیزهی بازنشستگان برای ورود مجدد با توجه به موارد بالا طبیعی میباشد که با توجه به پایین بودن هزینههای استخدام این افراد، بکارگیری آنها برای بخش خصوصی نیز از مزیت نسبی برخوردار است.
آهویی - 1389 - در پژوهش خود با بازنگری و واکاوی قوانین و مقررات مربوط به تعیین تکلیف کارکنانی که وظایف آنها به بخش خصوصی واگذار شده و صندوق بازنشستگی خود را حفظ نمودهاند یا از خدمت دولت بازخرید شده و یا به مرخصی بدون حقوق بدون محدودیت رفتهاند و مشترک صندوق بازنشستگی دستگاه اجرائی خود باقی ماندهاند، مشکلات، موانع و محدودیتهای موجود در امر وصول کسور بازنشستگی، شرایط بازنشستگی و انتظارات بازنشستگان در خصوص پرداختهای جانبی را تبیین و راه حلهایی برای رفع آنها ارائه نموده است.
دشتبان - 1392 - در مقالهای با الهام از نارسائیهای نوع ساختار نظام بازنشستگی ایران، بهسازی نظام بازنشستگی از پرداخت جاری به اندوختهی جزئی را در قالب الگوی نسلهای همپوشان 55 دورهای شبیهسازی میکند نتایج نشان میدهد که رفتار مصرفی بهینه فردی تحت نظامهای بازنشستگی پرداخت جاری و اندوخته جزئی تغییر میکند. یافتههای حاصل از شبیه سازی الگو حاکی از آن است که نظام بازنشستگی اندوخته جزئی علاوه بر افزایش دارائیهای مالی فردی برای اقتصاد، انباشت سرمایهی فیزیکی بالاتری نسبت به نظام بازنشستگی پرداخت جاری بههمراه دارد. همچنین انتقال به نظام بازنشستگی جدید علاوه بر سطوح بالاتر مصرف ملی، رشد اقتصادی و درآمد ملی بالاتر را برای اقتصاد بههمراه دارد.
