بخشی از مقاله
چکیده
در چند دههی اخیر، بحث در ماهیت و اصلاح سیستمهای بازنشستگی عمومی با نظام تأمین مالی درامد- هزینه ، در دنیا اوج گرفته است و کشورهای مختلف به منظور وفق سیستم با تغییرات اجتماعی، اقتصادی و روند جمعیتی در سیستم بازنشستگی خود اصلاحاتی اعمال کردهاند. یکی از انواع اصلاحاتی که در سالهای اخیر مورد توجه بوده، سازوکار متعادل خودکار است. هر سازوکاری زمانی که ریسکهای جمعیتی مانند، کاهش نیروی کار و ریسکهای اقتصادی مانند کسری مالی، به دلیل عملکرد بازارهای مالی، وجود داشته باشد، برای حفظ نقدینگی و پایداری سیستم در بلندمدت اعمال میشود.
هدف از این مقاله، مطالعهی سازوکار متعادل خودکاری است که با تغییر پارامترهای ضروری نظام تأمین مالی درامد-هزینه از جمله سن بازنشستگی نرمال، نرخ کسور حق بیمه و شاخصبندی حقوق بازنشستگی، سطحی از نقدینگی و پایداری سیستم را تضمین میکند. به عبارت دیگر، این سازوکار به صورت مسئله بهینهسازی غیرخطی تعریف شده است که با تعیین مقادیر بهینهی پارامترهای ضروری در بلندمدت و با ارزیابی تغییرات جمعیتی، تعادل را میان منابع درامدی و مصارف سالانه چنین سیستمهایی حفظ میکند.
سیستم بازنشستگی سازمان تأمین اجتماعی ایران با نظام تأمین مالی درامد-هزینه، از جمله سیستمهایی است که تحت تأثیر تغییرات اجتماعی-اقتصادی و روند جمعیتی پیشروست. برای بررسی نحوه عملکرد سازوکار مورد مطالعه در این پژوهش، با در نظر گرفتن مفروضاتی، سازوکار مذکور، بر دادهها و اطلاعاتی از ساختار جمعیتی و اقتصادی ایران و برخی از قوانین بازنشستگی سازمان تأمین اجتماعی ایران اعمال شده است که نتایج بدست آمده حاکی از بحران و کسری مالی و اهمیت اصلاحات پارامتری در سیستم بازنشستگی سازمان است.
-1 مقدمه
از مهمترین عواملی که پایداری مالی سیستم بازنشستگی را تحت تأثیر قرار میدهد، رویکرد نظام تأمین مالی سیستم، روش محاسبهی مزایای بازنشستگی و توزیع سنی جمعیت تحت پوشش آن است. یکی از نظامهای تأمین مالی رایج در صندوقهای بازن ش ستگی عمومی، نظام تأمین مالی درامد-هزینه2ا ست. در سیستمهای بازنشستگی که با نظام درامد-هزینه تأمین مالی میشوند، مزایای بازنشستگی با کسورات حق بیمهی دریافتی از افراد شاغل تحت پوشش طرح، پرداخت میشود. چنین سیستمی نیازمند برقراری تعادل میان مزایای بازن ش ستگی پرداختی و درامد از محل ک سورات دریافتی ا ست. با توجه به ساختار سی ستم درامد-هزینه، چنین سی ستمهایی تحت تأثیر تغییرات جمعیتی و توزیع سنی جمعیت است.
همانند شرایط اقتصادی، جمعیت نیز در حال تغییر است. علاوه بر مهاجرت، دو عامل »نرخ باروری« و »نرخ مرگومیر« باعث تغییر ساختار جمعیتی می شود. طبق گزارش سازمان ملل - 2017 - ، نرخ باروری در ایران از سال 1950 تا 2015 از 6/91 به 1/75 و نرخ مرگومیر از 26/8 به 4/7 کاهش یافته است. شواهد و پیشبینیها حاکی از آن ا ست که با گذر زمان این روند کاه شی ادامه خواهد یافت. به دنبال کاهش احتمال فوت افراد بالای 60 سال و افزایش طول عمر، امید به زندگی در ایران از 40/59 در سال 1950 به 76/22 در سال 2015 افزایش یافته است.
تغییرات جمعیتی ناشی از کاهش نرخ باروری و نرخ مرگومیر و افزایش طول عمر، منجر به پیرشدن جمعیت شده ا ست. آمارهای جمعیتی ن شان میدهد که تعداد افراد بالای 60 سال در 2017 تقریبا دو برابر سال 1980 ا ست و پیشبینی شده ا ست که تعداد این افراد در سال 2050 ن سبت به سال 2017 بیش از دو برابر شود . - European Commission,2002 - تعداد افراد شاغل بیمهپرداز با کاهش نرخ باروری، کاهش و با کاهش نرخ مرگومیر تعداد بازنشستگان و مستمریبگیران افزایش یافته است و چنین تغییرات، باعث عدم کفایت درامد از محل کسورات برای پوشش مزایای بازنشستگی پرداختی، شده است. در نتیجه تغییرات جمعیتی مانع برقراری پایداری بلندمدت سیستم بازنشستگی درامد-هزینه شده است . - Haberman and Zimbidis, 2002 -
در چند دههی اخیر، با افزایش ف شار مالی و ناپایداری در نظام درامد-هزینه، ا صلاح و به سازی چنین سیستمهایی از اهمیت زیادی برخوردار شده است. هابرمن و زیمبیدیس - 2002 - در مقابله با چنین بحرانهایی، اصلاحات سیستمی و درون سیستمی را تحت عنوان اصلاحات پارامتری، خصوصیسازی صندوقهای بازنشستگی و اصلاحات ساختاری پیشنهاد کردهاند . اولین اصلاحاتی که برای وفق سیستم با چنین تغییرات جمعیتی و اقت صادی پی شنهاد می شود، ا صلاحات پارامتری ا ست که به صورت تغییر پارامترهای مهم و ضروری سیستمهای درامد-هزینه از جمله نرخ کسورات، سن بازنشستگی و محدود کردن شاخصبندی حقوق بازنشستگی است.
-2 پیشینهی تحقیق
اکثر کشورهایی که تحت تأثیر پیری جمعیت بودهاند، سیستم بازنشستگی خود را اصلاح کردهاند که انگیزهی اصلی این اصلاحات، حفظ و تضمین پایداری سیستم در مقابله با تغییرات اجتماعی-اقتصادی و روند جمعیتی ا ست. یکی از راهکارهایی که دولتها برای بهبود توانگری مالی سی ستم بازن ش ستگی عمومی خود ارائه دادهاند، کاهش سطح مزایای پرداختی است که منجر به عدم کفایت حقوق بازن ش ستگی، افزایش فقر در سالمندان و ت شویق شاغلین به اخذ بیمهی بازن ش ستگی در صندوقهای بازنشستگی خصوصی شده است. تغییر تعداد سالهای مبنای محاسبهی حقوق بازنشستگی، تغییر شاخصبندی حقوق بازنشستگی پرداختی، مرتبط ساختن فرمول محاسبهی حقوق بازنشستگی با امیدبهزندگی، افزایش سن بازنشستگی نرمال و معرفی طرح کسورات معین 3اجباری و ... از جمله اصلاحاتی است که از سال 1990 در سیستمهای بازنشستگی کشورهای مختلف انجام شده است.
- . - Whiteford and Whitehouse, 2006 یکی از ا صلاحات پارامتری در سی ستمهای بازن ش ستگی درامد-هزینه تحت عنوان سازوکار متعادل خودکار4معرفی شده ا ست که ویدالملیا و همکارانش - 2009 - آن را مجموعهای از مقیاسهای از پیش تعیینشده بر اساس قانون معرفی میکند که بلافاصله زمانی که مطابق شاخص توانگری یا پایداری مالی، سی ستم نیازمند ا صلاحاتی با شد، بهطور مکرر به کار گرفته می شود. منظور از خودکار بودن این ا ست که در صورت عدم ت صمیمگیری سیا ستمداران و و ضع قوانین در شرایط بحرانی نیز، اعمال می شود. هدف از ا ستفادهی پی در پی، برقراری مجدد تعادل مالی و تعیین مقادیر پارامترهای ضروری سیستم برای طرحهای بلندمدت و با تضمین پایداری و نقدینگی سیستم است.
