بخشی از مقاله
چکیده
مرکبات از جمله محصولات عمده در استان مازندران محسوب میشود.پرتقال عمده ترین محصول از خانواده مرکبات میباشد که مازندران از مهمترین استانها در تولید و صادرات پرتقال میباشد.6 نوع پرتقال که بیشترین تولید و مصرف را در استان مازندران دارند شامل تامسون، خونی، محلی، بیروتی، والنسیا و واشنگتن میباشند.نکته مهم در مصرف یک محصول آن است که مصرف کنندگان تنها به فکر خرید محصول نمیباشند بلکه به دنبال خرید صفاتی هستند که برای آنها مطلوبیت بیشتری ایجاد میکند.
جلب رضایت مشتری در هر زمینه ای برای تولیدکنندگان در اولویت قرار دارد،به همین منظور این مطالعه به دنبال شناسایی ترجیحات مصرف کنندگان پرتقال در مناطق شهری شهرستان آمل میباشد که از طریق جمع آوری 355 پرسشنامه از سرپرستان خانوار این اطلاعات جمع آوری شد.نتایج نشان داد که پرتقال تامسون، محلی و خونی بیشترین مصرف را دارند،همچنین سالم بودن محصول در اولویت خرید قرار دارد، بازار روز و مغازه میوه فروشی به عنوان اولین مراکز خرید از نظر مصرف کنندگان قرار گرفتند.محصولات رسیده با رنگ نارنجی، اندازه متوسط،فرم میانه - نه زیاد بادامی و نه زیاد کروی - و طعم ترش بهترین مصرف را دارد.
.1مقدمه و تعریف مسئله
در یک سیستم اقتصادی مبتنی بر بازار قیمت ها نقش تخصیص منابع کمیاب را برعهده دارند.قیمت ها تعیین کننده نوع و مقدار محصول یا خدمتی است که باید در جامعه تولید شود و نیز مصرف کنندگان بر اساس آن تصمیمات مصرفی خود را اتخاذ کنند.
اصولاً روشهای قیمت گذاری بطور کلی یا مبتنی بر فروش است و یا بر اساس هزینه های تولید تعیین میگردند.قیمت در نظریه های اقتصادی برای هدایت تولید و مصرف،نقشی محوری دارد ولی نباید این توهم به وجود آید که تصمیم کشاورزان به تولید و یا تصمیم مصرف کنندگان به خرید، تنها از قیمتتأثیر میپذیرد.کالاهای کشاورزی ابزاری جالب برای بررسی نیروهای ایجاد کننده قیمت است.گروههای خاصی از محصولات کشاورزی از نظر ویژگی هایی مانند اندازه، رنگ، رطوبت، مرغوبیت الیاف و نسبت ناخالصی ها یا نقص ها با هم تفاوت دارند
مصرف کننده به کسی اطلاق میگردد که با استفاده از درآمد پولی که از طرق گوناگون در اختیارش قرار میگیرد
اقدام به خرید کالاها و خدمات مورد نیاز خود میکند، البته با توجه به اینکه عموما مصرف کننده با کالاها و خدماتی روبروست که دارای قیمت هستند و از طرف دیگر منابع درآمدی که در اختیارش میباشند نیز محدود هستند،بنابراین مصرف کننده باید تصمیم بگیرد که از میان کالاها و خدمات موجود در اقتصاد کدامیک از آنها را انتخاب نموده و از هریک نیز به چه میزان خریداری نماید
مرکبات از جمله محصولات باغی عمده استان مازندران محسوب می شود. از کناره های جنوبی دریای مازندران به عنوان دومین کانون کشت مرکبات نام برده می شود. کشور آمریکا با میزان بیش از 3 میلیون هکتار بیشترین سطح زیر کشت مرکبات را در دنیا دارد - فائو، . - 2013در سطح جهانی برزیل، چین و آمریکا بزرگترین تولید کننده پرتقال می باشند که حدود 60 درصد پرتقال دنیا را تولید می کنند. این کشورها با میزان تولید 55 میلیون تن بیشترین میزان تولید پرتقال را دارا می باشند. ایران از این حیث با تولید 2/2 میلیون تن در رتبه هفتم دنیا قرار دارد
در ایران بین محصولات باغی مرکبات با اختصاص سهمی بالغ بر 31/4 درصد از کل تولید به خود بیشترین حجم تولید را داراست. اقتصاد کشاورزان شمال کشور بعد از برنج وابسته به فروش مرکبات است - اردستانی و همکاران، . - 1384 سرانه تولید مرکبات در دنیا برای هر نفر 10 کیلوگرم میباشد اما در ایران این میزان 4/5 برابر سرانه تولید مرکبات در دنیا یعنی 45 کیلوگرم میباشد - جهاد کشاورزی مازندران1393 - .
براساس آمارنامه سازمان جهاد کشاورزی سطح زیر کشت مرکبات در کشور 266 هزار هکتار بوده و حدود 4 میلیون تن مرکبات در کشور تولید شده است.سطح زیر کشتپرتقال در کشور 170 هزار هکتار میباشد که 2/5 میلیون تن تولید پرتقال را دربر داشته است . به این ترتیب 62 درصد تولید مرکبات به پرتقال اختصاص دارد. از نظر اولویت تولید محصولات، پرتقال پس از انگور و سیب در رتبه سوم قرار دارد - جهاد کشاورزی مازندران 1393 - .
از مجموع1/6میلیون تن مرکبات استان، پرتقال با اختصاص سهمی معادل 69 درصد تولید به خود بیشترین تولید را دارا می باشد - جهاد کشاورزی مازندران . - 1393میزان صادرات پرتقال کشور در سال 93، 2300 تن بوده کهتنها حدود 0/1 درصد تولید را شامل می شود. مازندران بزرگترین استان تولید کننده پرتقال در کشور محسوب می شود. همچنین بزرگترین صادر کننده پرتقال در سطح کشور می باشد که سالانه بالغ بر 1000 تن صادرات از این استان انجام می گیرد
طبق پیش بینی سازمان جهاد کشاورزی مازندران در سال 94 افزایش 2 برابری تولید مرکبات نسبت به سال گذشته داریم که از این میزان 68 درصد مربوط به تولید پرتقال است - جهاد کشاورزی مازندران . - 1394مطالعات مربوط به مرکبات بیشتر معطوف به عملکرد و کاهش هزینه و یا مقاومت آن در مقابل امراض و آفات است در حالی که بازار پسندی نقش اساسی در تولید محصول دارد.براساس آمار سازمان جهاد کشاورزی در سال 1393 میانگین قیمت پرتقال محلی3500،پرتقال تامسون 4000، بیروتی3000،والنسیا3800 و خونی 4500 تومان بوده است
تفاوت در قیمت انواع گونه ها و درجات پرتقال علاوه بر قیمت تمام شده، به ترجیحات مصرف کنندگان بر می گردد. از آنجا که سلیقه مصرف کننده در شرایط مختلف جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی متغیر است این تحقیق به دنبال شناسایی صفاتی از ارقام پرتقال است که در ترجیحات مصرف کنندگان شهرستان مؤثر است. مصرف کنندگان با توجه به شرایط محیطی خود ترجیحات متفاوتی نسبت به صفات کیفی این محصول داشته در نتیجه تمایل به پرداخت متفاوتی دارند. این تحقیق به دنبال شناسایی و اندازه گیری عوامل موثر بر ترجیحات مصرف کنندگان از صفات کیفی مانند اندازه و رنگ و فرم و تمیزی و مزه و آبدار بودن و سایر موارد، ویژگی های خاص دارد.در گذشته نیزمطالعاتی در زمینه بررسی اثر صفات کیفی بر قیمت محصولانجام گرفته است که به چند مورد اشاره میشود.
اسمیت و همکاران - 2008 - با استفاده از یک روش خطی ساده به بررسی رابطه بین صفات محصولات ارگانیک و قیمت آن در کشور آمریکا پرداختند. این مطالعه بر روی 5 نوع میوه شامل - توت فرنگی، پرتقال، موز، سیب، انگور - و 5 نوع سبزسجات شامل - هویج، پیاز، فلفل، سیب زمینی، گوجه - انجام گرفت. او با استفاده از یک الگوی هدونیک خطی نشان دادبین ارگانیک بودن ، درآمد، سن و سطح تحصیلات با قیمت رابطه مستقیم و معنا دار و بین وضعیت تاهل، مناطق مختلف شهر و فروش در فصول مختلف با قیمت رابطه معکوس وجود دارد.
آنانگ و همکاران - 2011 - در پژوهشی به بررسی ترجیحات مصرف کنندگان برای برنج با نام های تجاریمختلف و تأثیر شهر تاماله در کشور غنا پرداخت. وی با استفاده از داده های 100 مصرف کننده، تابع هدانیک خطی برآورد کرد. نتایج نشان داد که صفات کیفیت پخت، زمان پخت، مزه و عطر، بیشترین تأثیر را بر قیمت دارند. همچنین مشخص شد که مصرف کنندگان تمایل به پرداخت بیشتری برای صفات عطر، مزه و مکان تولید و تمایل به پرداخت کمتری برای برنج هایی با ضایعات خارجی دارند.
اسچیپمن و کیم - 2011 - با استفاده از روش هدانیک و مدل Cox _ Box به بررسی قیمت سبزیجات تازه - نیلوفر آبی، فلفل دلمه ای - در بازار خرده فروشی تایلند پرداختند. نتایج نشان داد متغیرهای بسته بندی، برچسب محصول و درجه تازگی دارای تأثیر مثبت و متغیر درآمد ماهیانه و فروش در ماه های فوریه، مارچ و آوریل دارای تأثیر منفی و معنادار بر قیمت بودند.
اباذری - - 1390با استفاده از روش قیمت گذاری هدانیک و استفاده از تابع لگاریتمی به بررسی رابطه بین قیمت پرداختی مصرف کننده برنج مازندران و صفات برنج و برخی متغیرهای اجتماعی- اقتصادی پرداخت.نتایج نشان داد که مصرف کنندگان برنج در مازندران ارقامی از برنج را ترجیح میدهند که دارای ظاهر قلمی، کشیدگی پس از پخت، نرمی پس از پخت و معطر باشدو برای برنج هایی با این صفات قیمت بالاتری میپردازند.همچنین سطح درآمد افراد با قیمت پرداختی آنها رابطه مثبت دارد.
درگاهی و همکاران - - 1391با استفاده از روش هدانیک اقدام به برآورد قیمت سیب در مشکین شهر پرداختند.در اینجا صفات کیفی سیب - اندازه،رنگ،سفت بودن و... - در تابستان سال91 با استفاده از 240 نمونه جامعه آماری که به صورت تصادفی انتخاب شد مورد بررسی قرار گرفت.سپس اثر هرکدام از ویژگی ها بروی قیمت مشخص گردید.با استفاده از روش لگاریتمی- لگاریتمی و برآورد آن به روش OLS مشخص شد بعضی از متغیرها مثل رنگ خیلی زیاد،سفتی خیلی کم،گرد بودن شکل،ارگانیک بودن میوه،سطوحی از تبلیغات،مارک زنی،وضعیت بهداشتی و خدمات رسانی محل خرید در مدل دارای اهمیت بودند.همچنین علاوه بر عوامل کیفی عوامل بازاریابی نیز مهم هستند.
پیش بهار و خیری نتاج - - 1393 به بررسی قیمت گذاری هدونیک محصولات لبنی - شیر،ماست و پنیر - پرداختند.خصوصیات کیفی 30 مارک مختلف تجاری موجود در بازار ایران برای این 3 محصول در آزمایشگاه با تجزیه و بررسی آنها استخراج گردید.نتایج نشان داد که بین خصوصیات کیفی پنیر،میزان چربی، نمک، ماده خشک موجود در پنیر، پروتئین و نوع بسته بندی مهمترین عوامل در قیمت پرداختی مصرف کنندگان میباشد.همچنین میزان چربی، ماده خشک، نوع بسته بندی و طعم مهمترین خصوصیات موثر بر قیمت ماست ارزیابی گردید و معین شد قیمت شیر تحت اثر میزان چربی، ماده خشک، اسیدیته، رنگ بسته بندی و طعم آن میباشد.
مهمترین اهداف این پژوهش عبارت است از:
1 شناسایی عوامل مؤثر بر تمایل به پرداخت مصرف کنندگان پرتقال.
2 بررسی و تعیین صفاتی از محصول مورد نظر که نسبت به صفات دیگر از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و در ارجحیت قرار دارند.
.2مواد و روشها
این مطالعه به روش توصیف و تحلیل اطلاعات انجام گرفته است. به منظور جمع آوری اطلاعات موردنظر روش پرسشگری استفاده شده است.جامعه آماری شامل کلیه مصرف کنندگان مرکبات شهرستان آمل می باشد. تمامی شهروندان می توانند مصرف کننده محصول مورد نظر باشند اما در اینجا جامعه آماری تنها افرادی که تصمیم گیرنده در امر خرید پرتقال می باشند - یعنی سرپرست خانوار یا مسئول خرید خانواده - در نظر گرفته شده اند.به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نیاز 355 پرسشنامه بصورت مقطعی طی ماههای اردیبهشت و خرداد سال1394 تکمیل گردید.
اطلاعات پرسشنامه شامل 2 بخش اطلاعات فردی و بخش نظرسنجی بود.میانگین ها ، انحراف معیار و ضریب تغییرات متغیرها نیز به دست آمد.با توجه به جامعه آماری مورد مطالعه یعنی مصرف کنندگان شهری شهرستان آمل، پرسشنامه موردنظر به صورت تصادفی در بین مصرف کنندگان شهری - اغلب مسئول خرید یا سرپرست خانوار - در مناطق مختلف شهرستان - غالباً میوه فروشی ها - توزیع و جمع آوری گردید. نمونه گیری مورد نظر شامل افراد در سطوح مختلف درآمدی، تحصیلی و مشاغل صورت گرفت.
در اینجا از روش قیمت گذاری هدانیک استفاده گردید.درمدل های رگرسیونی هدونیک حاصل رگرسیون قیمت یک واحد کالا بر روی تابعی از خصوصیات آن کالا می باشد. این روش ارزشگذاری مربوط به لذتی است که افراد از خدمات بدست می آورند.
