بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تمام کشورهای جهان سعی دارند که در چهارچوب برنامههای بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت موقعیت اقتصادی خود را ارتقا داده و جایگاه جهانی خود را بهبود بخشند. افزایش رشد و بهبود اقتصادی نه تنها رفاه شهروندان را افزایش میدهد بلکه نابرابری توزیع درآمد را در بلندمدت تعدیل نموده و احتمال آسیبپذیری بین المللی کشور را کاهش میدهد. برای اندازهگیری قدرت و درجه توسعه و پیشرفت اقتصادی یک کشور معیارها و شاخصهای متعددی پیشنهاد شده است و توسعه یافته است.
برای مقایسه بین المللی لازم است که تولید ناخالص داخلی تمام کشورها با یک پول واحد مشترک بیان گردد، اما این روش »شاخص هزینه زندگی« در کشورهای مختلف را در نظر نمیگیرد. معمولا سطح قیمت محصولات و خدمات در کشورهای مختلف جهان یکسان نیست. برای رهایی از این مشکل از شاخص برابری قدرت خرید استفاده میگردد. در روش برابری قدرت خرید شکاف درآمدی و توسعهای بین شمال و جنوب تا اندازهای تعدیل پیدا میکند.
اما اهمیت اصلی شاخص برابری قدرت خرید به آن دلیل است که این شاخص، مهمترین شاخص اقتصادی توسعه انسانی و لازمه محاسبه آن است. امروزه شاخص توسعه انسانی، مدرنترین معیاری است که جای هر کشور را در جدول سازمان ملل تعیین میکند. از این رو برای درک اهمیت درآمد سرانه مبتنی بر شاخص برابری قدرت خرید، در ادامه به بیان مفاهیمی همچون توسعه، توسعه انسانی، شاخصهای آن، و نحوه محاسبه آن، تئوری برابری قدرت خرید، نحوه محاسبه برابری قدرت خرید، مفهوم نرخ مبادله ارز PPP میپردازیم.
-1 مقدمه
امروزه تمام کشورهای جهان سعی دارند که در چهارچوب برنامههای بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت موقعیت اقتصادی خود را ارتقا داده و جایگاه جهانی خود را بهبود بخشند. افزایش رشد و بهبود اقتصادی نه تنها رفاه شهروندان را افزایش میدهد بلکه نابرابری توزیع درآمد را در بلندمدت تعدیل نموده و احتمال آسیبپذیری بین المللی کشور را کاهش می دهد. برای اندازه گیری قدرت و درجه توسعه و پیشرفت اقتصادی یک کشور معیارها و شاخصهای متعددی پیشنهاد شده است و توسعه یافته است. تولید ناخالص ملی، تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه از مهمترین این شاخصها می باشد که علیرغم اشکالات زیاد، بطور وسیع مورد استفاده قرار میگیرد. نهادهای مهم بین المللی هر ساله این شاخصها را برآورد و پیش بینی میکنند.
تولید ناخالص داخلی، ارزش پولی کلیه کالاها و خدمات نهایی - و برخی کالاها و خدمات غیربازاری - تولید شده در یک کشور طی یک سال می باشد و از تقسیم آن بر جمعیت کشور تولید ناخالص داخلی سرانه بدست می آید - احمدی، . - 1392 تولید ناخالص داخلی و سرانه آن، قدرت اقتصادی و درجه توسعه اقتصادی یک کشور را اندازه گیری می نماید. تولید ناخالص داخلی هر کشور برحسب پول رایج آن کشور محاسبه میگردد. برای امکان مقایسه بین المللی لازم است که تولید ناخالص داخلی تمام کشورها با یک واحد پول مشترک - که دلار است - بیان گردد.
این روش که بطور معمول مورد استفاده قرار می گیرد و به روش اسمی معروف است، »شاخص هزینه زندگی« در کشورهای مختلف را در نظر نمی گیرد. معمولا سطح قیمت محصولات و خدمات در کشورهای مختلف جهان یکسان نیست. برای رهایی از این مشکل از شاخص برابری قدرت خرید1 استفاده می گردد. در این روش مقدار تولید کالاها و خدمات مختلف در هر کشور در قیمتهای جهانی آن کالاها و خدمات ضرب شده و پس از تعدیلات لازم، تولید ناخالص داخلی و سرانه آن براساس معیار برابری قدرت خرید بدست میآید. در روش برابری قدرت خرید شکاف درآمدی و توسعهای بین شمال و جنوب تا اندازه ای تعدیل پیدا می کند.
اما اهمیت اصلی شاخص PPP به آن دلیل است که این شاخص، مهمترین شاخص اقتصادی توسعه انسانی و لازمه محاسبه آن است. امروزه شاخص توسعه انسانی2، مدرن ترین معیاری است که جای هر کشور را در جدول سازمان ملل تعیین می کند. اگر چه تا مدتها اقتصاددانان تصور میکردند که کشورهای با درآمد سرانه بالاتر از توسعه بالاتری برخوردار باشند ولی لزوما چنین نیست. اگر چه درآمد و ثروت ملی بطور بالقوه دامنه انتخاب افراد را گسترش میدهد ولی ممکن است لزوما چنین نباشد. در واقع آنچه تعیین کننده است نه خود ثروت بطور فی نفسه بلکه روشی است که کشورها ثروت را به مصرف میرسانند.
مقایسه های بین کشوری نشان می دهد که بسیاری از کشورها درآمد سرانه بالاتر در سطح پائینی از شاخص توسعه انسانی قرار دارند و بالعکس در برخی از کشورها رتبه شاخص توسعه انسانی از رتبه درآمد سرانه آنها بالاتر است. در واقع مقایسه رتبه شاخص توسعه انسانی و رتبه درآمد سرانه کشورها براساس برابری قدرت خرید در کنار یکدیگر نشان می دهد که تا چه حد ثروت و درآمد کل کشور صرف بهبود کیفیت زندگی شهروندان شده است.
از این رو برای درک اهمیت درآمد سرانه مبتنی بر شاخص PPP، بایستی توسعه انسانی را بدرستی بشناسیم لذا ابتدا توسعه، توسعه انسانی، شاخصها، و نحوه محاسبه آن را بررسی میکنیم. سپس شاخص تولید ناخالص ملی بر پایه برابری قدرت خرید را تجزیه و تحلیل کرده و در این راستا تئوری برابری قدرت خرید، نحوه محاسبه برابری قدرت خرید، مفهوم نرخ مبادله ارز PPP و طرح ICP و ... عنوان می گردد. همچنین تنها به عنوان نمونه نگاهی اجمالی و کوتاه به شاخصهای توسعه انسانی و برابری قدرت خرید در جهان و ایران میاندازیم.
-2 توسعه انسانی1
مفهوم توسعه
به منظور دقیقتر توسعه انسانی لازم است نگاهی به واژه توسعه و تعریف آن داشته باشیم. واژهای پر کاربرد و مهم که از منظرهای مختلف دارای معانی متنوعی است. »توسعه« در لغت به معنای رشد تدریجی در جهت پیشرفتهتر شدن و حتی بزرگتر شدن است - فرهنگ لغات آکسفورد، . - 2001 منظور از توسعه کوششی است برای ایجاد تعادلی تحقق نیافته یا راه حلی است در جهت رفع فشارها و مشکلاتی که پیوسته بین بخشهای مختلف زندگی اجتماعی و انسانی وجود دارد.
بروکفیلد در تعریف توسعه میگوید: »توسعه را باید برحسب پیشرفت به سوی اهداف رفاهی نظیر کاهش فقر، بیکاری و نابرابری تعریف کنیم.« گونار میردال نیز معتقد است که توسعه یعنی دور شدن از »توسعه نیافتگی« و رهایی از چنگال فقر و در مواردی هم توسعه به عنوان نوعی حرکت تاریخی و گذار از یک مرحله تاریخی به مرحلهای دیگر تعریف شده است، یعنی همان مرگ تدریجی نظام کهن و تولد و رشد تدریجی نظام تازهای از زندگی. ادبیات توسعه در جهان، بعد از جنگ جهانی دوم مطرح شد و از آن پس تکامل یافت. هدف، کشف چگونگی بهبود شرایط کشورهای عقب مانده - جهان سوم - تا شرایط مناسب همچون کشورهای پیشرفته و توسعه یافته بود.
