بخشی از مقاله
چکیده
با هدف افزایش عملکرد و کیفیت علوفه و سازگاري، نسبت هاي خالص و مخلوط 75-25، 50-50 و 25-75 یونجه زراعی و علف گندمی بلند Agropyron elongatum در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با 3 تکرار به دو روش مخلوط کردن همزمان بذرها در مرحله کاشت - Mixcropping - و کشت مجزا در خطوط کنارهم - Intercropping - به مدت 2 سال در شرایط دیم در ایستگاه تحقیقات همند آبسرد - دماوند - مورد ارزیابی قرار گرفتند. در این تحقیق درصد قابلیت هضم، عملکرد علوفه خشک و عملکرد ماده خشک قابل هضم اندازهگیري شد.
سودمندي کشت مخلوط از طریق محاسبه نسبت برابري زمین LER محاسبه شد. داده ها بصورت طرح کرت هاي خرد شده در زمان تجزیه شدند و میانگینها توسط آزمون دانکن دستهبندي شدند. نتایج نشان داد که تیمار یونجه-آگروپایرون - به نسبت - 50-50 در الگوي کشت بذر مخلوط با عملکردهاي1472 و 648 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد علوفه و عملکرد ماده خشک قابل هضم را داشتند که از لحاظ آماري تفاوت معنیداري با یونجه خالص با عملکرد به ترتیب 1377 - و 613 کیلوگرم در هکتار - نداشتند. شاخص نسبت برابري زمین در تیمار مذکور براي عملکرد علوفه و عملکرد ماده خشک به ترتیب 1/10 و 1/12 بود.
مقدمه
کشت مخلوط می تواند به عنوان یکی از راه هاي افزایش عملکرد و پایداري تولید در واحد سطح باشد. کشت مخلوط گراسها با لگوم بخاطر بالا رفتن ارزش علوفه به لحاظ تامین انرژي از طریق گراس و تامین پروتئین از طریق لگوم بیشتر مرسوم است
لگومها علاوه بر تامین علوفه مورد نیاز دامها، داراي ریشههاي عمیق هستند که با نفوذ به عمق خاك باعث اصلاح و افزایش میکروارگانیسمها و حجم خاك گشته و با قابلیت همزیستی با باکتريهاي جنس ریزوبیوم، در کشتهاي مخلوط میتوانند قسمت اعظم ازت لازم براي گراسها را در اختیار قرار دهند. استفاده مستقیم از یونجه و شبدر در چراگاه موجب نفخ دام میشود. اما کشت مخلوط آن باگراس ها این خطر را از بین برده و امکان استفاده هر چه بیشتر از این علوفه سرشار از پروتئن را فراهم می نماید و یک جیره ي متعادل و کامل را تامین می کند.
گراسها با دارا بودن پنجه فراوان ریشه ي افشان براي رشد سریع احتیاج به ازت دارند. لگومها در صورتی که خوب گره تشکیل داده باشند در کشتهاي مخلوط میتوانند قسمت اعظم ازت لازم براي گراسها در اختیار آنها قرار دهند. کشت مخلوط علوفه نسبت به حالت خالص ممکن است علوفه بیشتري تولید کند. بقولات با افزایش کل عملکرد علوفه فصلی، میزان پروتئین گیاهان گندمیان را تکمیل کرده و کل عملکرد علوفه را نیز افزایش می دهند
هدف از این تحقیق بررسی تغییرات درصد قابلیت هضم، عملکرد علوفه و عملکرد ماده خشک قابل هضم یونجه - Medicago sativa - و علف گندمی بلند - Agropyrone elongatum - در کشت مخلوط و تک کشتی و محاسبه نسبت برابري زمین و مزیت نسبی کشت مخلوط در مقایسه با تک کشتی بود.
مواد و روش ها
این تحقیق در ایستگاه تحقیقات مراتع همند آبسرد دماوند، واقع در 65 کیلومتري شرق تهران، در محدوده شهرستان دماوند انجام شد. جهت اجراي آزمایش، در اوایل مهر 1388 زمین مورد نظر شخم و دیسک زده شد. تیمارهاي آزمایش شامل نسبت هاي مختلف بذر مخلوط گونه هاي یونجه - Medicago sativa - با علف گندمی بلند - Agropyrone elongatum - به شرح زیر بود.
-1 0-100 آگروپایرون خالص
-2 25-75 یونجه- آگروپایرون
-3 50-50 یونجه –آگروپایرون
-4 75-25 یونجه- آگروپایرون
-5 100-0 یونجه خالص
ابعاد کرتها 5 ×6=30 مترمربع بصورت کشت ردیفی بوده و فاصله بین کرتها یک متر بود. فاصله ردیفهاي کاشت در هر کرت 50 سانتیمتر در نظر گرفته شد. ارقام مورد استفاده از جمعیت هاي گزینش شده در موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع بود. میزان بذر یونجه 15 کیلوگرم در هکتار بر اساس تک کشتی بود، همچنین میزان بذر مصرفی علف گندمی به ترتیب 20 کیلوگرم در هکتار بود که در سایر تیمارها نسبت متفاوت این مقادیر اعمال شد. محاسبه بذر کشت مخلوط از روش جایگزینی بر اساس درصد مخلوط بذر گیاه همراه با یونجه محاسبه شد.
مدیریت زراعی شامل وجین درهر سال انجام شد. در طول آزمایش با علف هاي هرز مزرعه به صورت مکانیکی مبارزه گردید. در آزمایش فقط از نزولات جوي استفاده شد. پس از استقرار گیاهان یادداشت برداري از صفات انجام شد. چین برداري در بهار اواخر سال 1389 و 1390 در مرحله اوایل گلدهی یونجه %10 - گلدهی - برحسب کیلوگرم در هکتار انجام شد. براي اندازه گیري درصد ماده قابل هضم حدود 150-200 گرم برگ و ساقه به طور کامل آسیاب شده و اندازهگیري ماده قابل هضم با استفاده از دستگاه NIR در آزمایشگاه موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع به روش - 2003 - Jafari انجام شد :
دادههاي مربوط به هر یک از صفات بین کشت خالص و مخلوط در دو الگوي مخلوط کردن همزمان بذرها در مرحله کاشت - Mixcropping - و کشت مجزا در خطوط کنارهم - Intercropping - مورد تجزیه واریانس مرکب قرار گرفتند و پس از تأیید اختلاف معنی دار بین جمعیت ها، مقایسه میانگین به روش آزمون چند دامنهاي دانکن انجام شد. از نرمافزار SAS9 و براي تجزیه آماري داده ها و EXCEL براي رسم نمودارها استفاده شد. جهت سودمندي نسبی کشت مخلوط نسب به تک کشتی، نسبت برابري زمین - LER - استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر تیمارها براي عملکرد علوفه خشک و درصد قابلیت هضم و عملکرد ماده خشک قابل هضم در آگروپایرون و یونجه و مجموع آنها در سطح احتمال %1 معنیدار بود. در کشت خالص آگروپایرون با عملکرد 1276 کیلوگرم در هکتار نسبت به سایر تیمارها برتري داشت. در مقابل کمترین عملکرد علوفه از تیمار یونجه -75آگروپایرون 25 در الگوي کشت بذر مخلوط با عملکرد 281 کیلوگرم در هکتار بدست آمد
نتایج مقایسه میانگین عملکرد ماده خشک قابل هضم در یونجه نشان داد که از لحاظ درصد قابلیت هضم بیشترین مقدار در یونجه خالص برابر با 44/8 بدست آمد و از لحاظ آماري تفاوتی بین سایر تیمارها مشاهده نشد
در مقایسه بین عملکرد ماده خشک قابل هضم 531 کیلوگرم در هکتار نسبت به سایر تیمارها برتري داشت. تیمار یونجه-75 آگروپایرون25 در الگوي کشت بذر مخلوط با عملکرد 120/5 کیلوگرم در هکتار در پایینترین عملکرد قابل هضم را داشت
در گیاه کشت خالص یونجه خالص با عملکرد 613 کیلوگرم در هکتار بیشترین و تیمار یونجه -25
آگروپایرون75 با عملکرد159/7 کیلوگرم در هکتار در الگوي کشت ردیفی کمترین میزان عملکرد ماده خشک قابل هضم را داشتند. در مقابل تیمار یونجه-50آگروپایرون50 در الگوي کشت بذر مخلوط با عملکرد 648 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد را دارا بود. نسبت برابري زمین - LER - در تیمار 50-50 در الگوي کشت - Mixcropping - براي عملکرد ماده خشک قابل هضم در هکتار 1/12 بود که نشاندهنده برتري این تیمار با الگوي مخلوط کردن همزمان بذرها درمرحله کاشت میباشد.
با وجود این الگوي مخلوط کردن بذر در هنگام کاشت براي مناطق سردسیري براي یونجه مناسب نمی باشد زیرا یونجه به سرما حساس است و آگروپایرون مقاوم می باشد. در همین رابطه پیمانی فرد - 1373 - پیشنهاد نمود که در مناطق سردسیر مشابه همند آبسرد و نودهک قزوین گراس ها را در پاییز و لگوم ها را در بهار کشت نمایند که در این صورت امکان کشت مخلوط همزمان این دو گیاه میسر نمی باشد و بایستی بجاي مخلوط کردن بذرها هنگام کاشت کشت را بصورت ردیفهاي جداگانه در پاییز و بهار به ترتیب براي گراس و یونجه انجام داد ولی در مناطق معتدل در صورت بارندگی مناسب می توان هر دو گیاه را درفصل پاییز کشت نمود.
