بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مسائلی از قبیل افزایش جمعیت، نیاز به اسکان در شهرها، کمبود زمین، بازسازی و نوسازی و جلوگیری از رشد بی رویه شهرها باعث شده که ساخت بناهای بلند به شدت مورد توجه قرار گیرد. مسلم است که در صورت عدم مکانیابی صحیح برای ساختمان های بلند می تواند عامل بسیاری از مشکلات جمعیتی و کالبدی در آینده گردد.از آن جایی که آگاهی از وضعیت موجود می تواند برنامه ها را در اصلاح مسیر و تقویت نکات مثبت یاری رساند
در این مقاله پس از بررسی مبانی نظری سعی شده است تا با شناخت وضع موجود در بافت شهری منطقه 9 مشهد وضعیت ساختمان های بلند را براساس معیارهای کالبدی مورد توجه قرار داده و همچنین از فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP به عنوان ابزار تعیین وزن معیارها و کارکردی به تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود پرداخته و نواحی دارای پتانسیل بلند مرتبه سازی اولویت بندی شوند.
نتایج این مطالعات ضمن بازشناسی مدل ها و روش های مذکور جهت انتخاب مکان های بهینه برای بلند مرتبه سازی، چارچوب اقدامات اجرایی مؤثر را نی ز جهت شبیه سازی کاربرد مدل در بافت مشابه را در محدوده مورد نظر به وجود آورده است.
مقدمه
پیش از یک قرن از ظهور ساختمان های بلند مرتبه می گذرد و این گونه ساختمان ها در ابتدا به عنوان نشانه ای از پیشرفت تکنولوژیک جوامع و به عنوان نمادهای قدرت شهرها ی پیشرفته و پاسخی به رشد شدید جمعیت و کمبود زمین جهت احداث واحد های مسکونی کافی بودند. رفته رفته بحران های انرژی و آلودگی های محیطی در شهرهای ماشینی، باعث دیدگاه در تصمیم گیری و سیاست های شهری شد
سیاست های شهرنشینی در ایران با انگیزه صرفه جویی در مصرف زمین گران قیمت مراکز شهرهای بزرگ به بلند مرتبه سازی روی می آورد و به راهکاری جهت پاسخگویی به نیاز روزافزون جمعیت جوان کشور به مسکن تبدیل شد .
کمبود زمین به خصوص رشد غیر منطقی قیمت آن در سراسر کشور از یکسو و افزایش تقاضای اسکان در کلانشهرها از سوی دیگر، سیاست گذاران را بر آن داشت که ضوابط و مقررات افزایش تراکم و بلند مرتبه سازی را در مورخه 1369/10/24 تصویب نموده و تأکید بر خط مشی کلی تشویق بلند مرتبه سازی، تشویق به تجمیع قطعات در مناطق نوسازی را دستور کار خود قرار دهند
بیان مسأله
ساخت ساختمان های بلندمرتبه در شهرها با کاربری های مختلط مسکونی، تجاری، اداری، تفریحی و غیره در طبقات مختلف آن توجیه می شود. منظور از کاربری مختلط، ساختمانی است که حداقل مساحت کاربری تجاری یا اداری آن 20 درصد کل زیر بنا باشد
از مهم ترین مواردی که به هنگام افزایش تراکم ساختمانی نقطه قوت محسوب می شود حداکثر استفاده از سطح زمین می باشد که این امر در صرفه جویی زمین مؤثر است، ولی به شرط آنکه همه تسهیلات لازم برای این افزایش تراکم ساختمانی شده باشد
شهر مشهد نیز به عنوان دومین کلانشهر ایران از این قاعده مستثنا نبوده و به دلیل سیاست های تشویقی واگذاری زمین شهری و عدم برنامه مناسب برای کنترل گسترش شهر، رشد افقی چشم گیری بین سالهای 1335 تا 1390 داشته است - 7800 هکتار در سال 1335 و 30000 هکتار در سال - 1390، .[5] بنابراین برای جلوگیری از رشد افقی، سیاست های کنونی شهری به سمت ای ده شهر فشرده با افزایش تراکم و احداث ساختمان های بلندمرتبه و توجه به کاربری مختلط و ترکیبی روی آورد که تا آنجا که ممکن است از سطح اشغال ساختمان ها بکاهد.
بدنه اصلی مقالات پیشینه تحقیق و مبانی نظری
بلند مرتبه سازی به معنای از آن پدیده ای است که از اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 چهره خود را ثبت رسانده و نخستین گام ها در تولید با آسمان خراش ها از حدود سال 1880 تا 1900 در شیکاکو برداشته شود .[6] در این شهر ساختمان هایی با فرم جعبه و لوح و بلوک مانند به ارتفاع 23 - 16 - 14 - 12 طبقه ساخته شدند که بر خلاف آسمان خراش های دیگر آمریکا در شهر پراکنده نبودند بلکه در مسافتی کوتاه از یکدیگر قرار داشتند . هریک از این آسمانخراش ها شکل و نام خود را داشت و به صفاتی خاص ممتاز بود اما عدم شباهت آنها به یکدیگر جمع آشفته ای به وجود نمی آورد
مکتب شیکاکو اصطلاحی است که به طور جمعی در رابطه با کسانی که در ایجاد تحولات شهر شیکاکو بعد از آتش سوزی سال 1871 سهیم بودند اطلاق شده است
در این راستا مطالعات پایه بلندمرتبه سازی به عنوان پیشینه تحقیق حاضر توسط مهندسین مشاور پارت در سال 1380، مناطق شهری مشهد را از دیدگاه کلان و از نظر ابعاد اقتصادی، اجتماعی فرهنگی، کالبدی فضایی و زیست محیطی به لحاظ پتانسیل بلند مرتبه سازی اولویت بندی کرده است.
اما مسئله ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که طرح پارت راهکارهایی برای حل مسائل اجتماعی بعد از اجرای آن را نداده است و به صورت کلان بر اساس چهار شاخص اقتصادی، اجتماعی، کالبدی وزیست محیطی در سطح مناطق انجام شده و در حال حاضر پس از گذشت بیش از یک دهه از انجام این مطالعات، پراکنده سازی های ساختمان های بلندمرتبه را در سطح مناطق مختلف به دنبال داشته که چیزی خارج از الگوی شهر فشرده می باشد. لذا اهمیت و ضرورت انجام تحقیقاتی در مقیاس های کوچکتر جهت بررسی جزئیات و معیارهای مهم در انتخاب مکان مناسب جهت ساخت ساختمان های بلند مرتبه، بیان می شود.
از آنجا که تأثیر ساختمان های بلند مرتبه از جنبه های کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و...
بر فضای شهری گسترده و متنوع است و هر مقوله ای از آن تحقیق جداگانه ای را می طلبد، لذا در این تحقیق تلاش خواهیم کرد تا ضمن ارزیابی روند بلند مرتبه سازی در شهر مشهد، به بررسی تأثیر احداث ساختمان های بلند در شهرها از نظر کاربری های شهری بپردازیم. آخرین دهه قرن 19 با آغاز رشد عمودی ساختمان ها در غرب همراه بوده است از آن زمان تاکنون پدیده بلند مرتبه سازی به عنوان یکی از اشکال غالب در زمینه معماری و شهرسازی جهان نمود یافته است. شهرهای ما در حال حاضر، شاهد رشد و گسترش روز افزون ساختمان های بلند بر چهره خود می باشد.
این گسترش در شرایطی صورت می پذیرد که شناخت صحیحی از موضوع وجود ندارد و قانون و مقررات کنترل کننده ای هم وجود ندارد. عوارض نامطلوب با نارسایی های دیگر بسیار فاجعه بارتر از آنچه در شهر های غربی رخ داده نشان می دهد بی توجهی به عامل ترافیک موجب شده است که در محلاتی که بلند مرتبه ها ساخته می شوند بار ترافیکی، آسایش شهروندان را خدشه دار کند.
همچنین بی توجهی به عامل زمین و مشخصات فیزیکی آن و نیز عرض گذرگاه ها می تواند در شرایط زلزله مصیبت بار باشد، همچنین امکانات و تأسیسات شهری نظیر آب و فاضلاب موجب می شود که با توسعه محلات، خیابان ها بارها نوسازی و حفاری شوند. در محلات جدید که نوسازی و بلند مرتبه سازی می شوند امکانات شهری به تناسب ارتفاعی و این مشکلات در کلانشهرهایی همچون تهران، اصفهان، مشهد و شیراز به یک معضل شدید تبدیل گشته است.
بلندمرتبه سازی
وقتی از ساختمان بلند مرتبه صحبت می شود چنین فرض می گردد که همه افراد تصور یکسانی از آن دارند. در حالی که چنین نبوده و نه تنها بین عامه، بلکه در قالب دیدگاه های متفاوت، بین متخصصین نیز نظرات مختلفی در ارتباط با تعریف این ساختمانها وجود دارد. در جدول 1 به خلاصه ای از این تعاریف اشاره شده است:[11]
جدول :1 تعاریف ساختمان بلندمرتبه از دیدگاه های مختلف
شرایط اجتماعی، تصورات فرد از محیط و ارتفاع ساختمان های بخشی از ویژگی های آنها در مناطق مختلف میسر می گردد. در همجوار دارد و تا حد زیادی با توجه به عرف محل تعریف می شود. اینجا شاخص های اولویت بندی مناطق از نظر ساخت بلند مرتبه هابه این صورت که در میان آسمان خراش های شهرهایی چون از دیدگاه کالبدی دسته بندی و تبیین می شوند
تراکم
تراکم را می توان یک سیستم اندازه گیری تعریف کرد. سیستم اندازه گیری مذبور ما را قادر می سازد تا به یک شکل ریاضی و ساده تعداد افراد در سطح معینی از زمین را به عنوان تراکم جمعیتی یا مقدار زیر بنای واقع در سطح معینی از زمین را به عنوان تراکم ساختمانی محاسبه و تعریف نماییم
شاخص کالبدی
موضوعات تقسیمات کالبدی شهر از جمله مقوله های مهم در شهرسازی و زمین های توسعه شهری است. در بعد کلان، شهر مجموعه ای از عوامل کالبدی-فضایی را تشکیل می دهد. اصلی ترین عامل در تقسیمات کالبدی شهر از جنبه مدیریت می باشد. مدیریت شهری کارا ایجاب می کند که حوزه های شهری مقیاس کوچکتری داشته تا اعمال اصول و معیارهای مدیریت امکان پذیر گردد.
موضوع بلند مرتبه سازی نیز در قالب مباحث فوق قابل تأمل است، ساختمان های بلند مرتبه صرفا نمی توانند در قالب منطقه و محله خود مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. عوامل مؤثر در احداث و شکل گیری این ساختمان ها و نیز اثرات آنها می باید در قالب مجموعه بافت شهر ارزیابی شوند. بدین ترتیب امکان سنجی و تعیین اولویت برای احداث ساختمان های بلند مرتبه در مناطق مختلف یک شهر می باید از نگرش یکپارچه برخوردار باشد.
علی رغم مسائل و تردید های ذکر شده روند ساختمان های بلند مرتبه و نیز عوامل و اثرات آنها در مناطق و محدوده های اعتباری تعریف شده تا حدودی قابل تبیین هستند. شدت و ضعف در روند ساخت و ساز بناهای بلند مرتبه در سطح شهر و نی ز ویژگی های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی این ساختمان ها در محدوده های مختلف تا حدودی قابل شناسایی هستند. براساس این تشخیص، ترسیم چشم انداز روند در آینده و نیز وجود فضاهای باز سبز، آب و هوای مناسب، مناظر طبیعی و زیبا و تراکم جمعیتی کم از جمله عوامل مؤثر در این مطلوبیت بوده اند
شبکه ارتباطی و دسترسی
معیار شبکه ارتباطی را می توان در قالب موضوعات مختلف مانند ارتباط مکانی شبکه با کاربری ها و فعالیت ها و نیز مسائل ترافیکی تجزیه و تحلیل کرد. اثرات تغییر تراکم جمعیتی و ساختمانی بر شبکه ارتباطی و دسترسی در نتیجه برج سازی را می توان در حجم ترافیک، نقاط گره ترافیکی و سرانه های شبکه ارتباطی بررسی کرد. رابطه شبکه با کاربری ها و فعالیت ها نیز می تواند از موضوعات اساسی این معیار باشد
دسترسی به خدمات شهری برج ها را می توان به مثابه شهرک های کوچک تلقی کرد که در این حالت رعایت اصول شهرسازی در ابعاد برنامه ریزی و طراحی آنها مدخلیت پیدا می کند. در قالب تقسیمات کالبدی شهرها، هر یک از برج ها به تنهایی در مقیاس یکی از این تقسیمات مانند همسایگی و محله قابل بررسی هستند
روش تحقیق
تحقیق علمی یعنی جمع آوری و پردازش داده هایی که حقایق علمی بر آن مبتنی است. این امر یک تسلسل منطقی و نظام گرایانه از گام های مرتبط می باشد. این گام ها یا مراحل عبارتند از:
.1 جمع آوری اطلاعات . 2 ارزیابی اطلاعات .3 تحلیل اطلاعات . 4 پیش بینی مبتنی بر تجزیه و تحلیل .
در این تحقیق از روش های تحقیق علمی جهت تحلیل بین متغیر ها و تحلیل روابط بین آنها استفاده می گردد بر این اساس روش تحقیق در این پروژه روش توصیفی، تحلیلی، خواهد بود.
