بخشی از مقاله
چکیده:
شهر، زیستگاه متراکم انسانی است که به دلیل حضور انسان، نیازمند امنیت و ایمنی در همه ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مدیریتی است. هرنوع اقدامی که جامعه انسانی و محیط طبیعی و مصنوع آن را ایمن سازد چنانچه رویکرد، حفاظـت محور و اقدام، غیرنظامی باشد پدافند غیرعامل محسوب می شود. مسئله شهرسازی دفـاعی و نقـش پدافنـدغیرعامل در حیـات شهرها از مباحث بنیادین در مطالعات شهرسازی و برنامه ریزی شهری از دوران کهن تاریخی بوده است. توجه به این موضوع در شهر مقدس مشهد به عنوان کلانشهر مذهبی و پایتخت معنوی کشور با دارا بودن بیش از 30 میلیون زائر در سال، بسیار حـائز اهمیت است.
شبکه معابر شهری را می توان جزء مهمترین عوامل آسیب پذیر مناطق شهری دانست کـه دارای ارتبـاط تنگـاتنگی بـا تـأمین فضای فرار و مکان امن در هنگام وقوع حملات هوایی و زمینی دشمن و افزایش کارایی عملیـات امـداد و نجـات پـس از وقـوع بحران دانست. میزان دسترسی بافت، هم از نظر پناه جویی در هنگام وقوع بحران وهـم در زمـان امـداد پـس از بحـران، نقـش مؤثری در افزایش یا کاهش تلفات خواهد داشت. بنابراین با طراحی شبکه ارتباطی کارآمد می توان صـدمات را تـا حـد زیـادی کاهش داد.
این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است و جمع آوری اطلاعات به شیوه اسنادی- پیمایشـی انجـام شـده اسـت. بـا توجـه بـه اطلاعات موجود و داده های در دسترس، شبکه معابر محدوده مورد مطالعه(ناحیه یک شهرداری منطقه 8 شهر مقدس مشـهد) بر اساس دو شاخص نسبت معابر به کل از نظر عرض معبر و میزان نفوذ پذیری بافت محدوده مورد مطالعه، بررسی و به میـزان آسیب پذیری ناشی از شبکه معابر در آن بافت پرداخته شده است. بررسی ها حاکی از وجـود شـبکه معـابر ناکارآمـد و آسـیب پذیری بالای محدوده مورد مطالعه از منظر پدافند غیرعامل است.
کلمات کلیدی: پدافند غیرعامل، بافت اطراف حرم رضوی مشهد، شبکه معابر شهری، آسیب پذیری
دومین همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری
با رویکرد پدافند غیر عامل در معماری و شهرسازی ×
قـــــــم 17 اسفند ماه 1393 www.saud.ir
-1 مقدمه
در دنیای امروز موضوع پدافند غیر عامل به عنوان مسئله ای مهم مورد توجه بسیار قرار گرفته و بحث در ارتباط با امنیت و دفاع یک کشور و شهرهای آن ضرورت پیدا کرده است لذا درجریان برنامه ریزی برای امنیت دفاعی نه تنها حفاظت از جان انسانها باید مورد توجه قرار گیرد، بلکه حفظ ساختار شهر و کلیه دستاوردهای آن از از جمله اقتصادی، اجتماعی و... از مسائل مورد توجه خواهد بود.
مشهد به عنوان یکی از کلانشهرهای ایران وپایتخت معنوی کشور، درحالیکه یکی از مراکز تمرکز جمعیت به شمار می رود، نیازمند توجه خاص به مسئله پدافند غیر عامل می باشد. هدف از این پژوهش بررسی بافت اطراف حرم رضوی در محدوده مورد مطالعه از حیث میزان آسیب پذیری شبکه معابر و میزان دسترسی در جریان بحران و بررسی میزان توانایی این محدوده در دفاع غیر عامل است.
منظور از پدافندغیرعامل مجموعه اقدامات غیرمسلحانه ای است که بکارگیری آنها موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، ارتقاء پایداری ملی، تداوم فعالیت های ضروری و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می گردد .[1]
در پدافندغیرعامل یکی ازاهداف، تامین نیازهای اساسی و حیاتی انسانها در جریان اقدامات و حملات مخرب دشمن از طریق برنامه ریزی مناسب است. به این ترتیب بهترین راه در زمینه بکارگیری اصول پدافند غیرعامل، فرهنگ سازی وآموزش عمومی است. هم چنین ایمن سازی مراکز جمعیتی ضامن دوام و پایداری یک شهر خواهد بود، چراکه در طول جنگ بازسازی امکانپذیر نبوده، بنابراین لازم است که پیش از وقوع بحران اصول دفاعی غیرعامل پیش بینی و رعایت شود.
این پژوهش درنظر دارد بافت آسیب پذیر اطراف حرم رضوی در محدوده مورد مطالعه(ناحیه یک منطقه8 از تقسیمات شهرداری) را از حیث راه های دسترسی و شبکه معابر شناسایی نموده و قابلیت این بخش را از منظر دفاع غیرعامل بررسی نماید.
-2 مبانی نظری -1-2 مبانی پدافند غیرعامل در دوام شهر
واژه پدافند از دو جزء پد و آفند تشکیل شده است. در فرهنگ فارسی پد یا پاد به معنای ضد، متضاد، پی و دنبال بوده و در صورت قرار گرفتن قبل از واژه ای معنای آن را معکوس می نماید و آفند به معنای جنگ، پیکار و دشمن است.[2]
پدافند دارای دو نوع عامل و غیرعامل بوده که پدافند عامل به وسیله ابزارها و تجهیزات نظامی به واسطه انسان و با هدف حمله متقابل بر دشمن خاصم انجام می پذیرد درحالیکه پدافند غیرعامل نیاز به تجهیزات جنگی نداشته و به طور عمده به معماری و طراحی فضاها و مقاومت و پایداری سازه ها به منظور حفظ جان انسانها و دوام شهر وابسته است. حفاظت از جان انسانها از اصلی ترین اهداف پدافند غیرعامل است که ازجمله راهکارهای نیل به این هدف بنا نهادن سازه هایی مقاوم در برابر حملات آفندی وانفجار و وجود مکانهایی امن جهت اختفاء و استفاده به عنوان جان پناه و پناهگاه است. هم چنین وجود تعداد کافی مراکز خدماتی و امدادرسان جهت تسریع و تسهیل خدمات که خود دارای امنیت و مقاومت سازه ای کافی باشند مکمل این هدف خواهدبود و نیز مکانهای موردنظر جهت اختفاء و پناهگاه باید به گونه ای قرارگرفته باشند که در کمترین زمان، استفاده از آنها میسر شود.
مسئله زمان درشرایط حمله دشمن و وضعیت بحران بسیار حائز اهمیت است. بنابراین وجود برنامه ریزی صحیح در طراحی فضاهای شهر و احداث سازه های مقاوم و توجه به اصول پدافند غیرعامل سبب کاهش آسیب پذیری و داوم شهر و
دومین همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری
با رویکرد پدافند غیر عامل در معماری و شهرسازی ×
قـــــــم 17 اسفند ماه 1393 www.saud.ir
تداوم فعالیت های ضروری در موقعیت بحران خواهدشد که مکمل این هدف، وجود شبکه معابر کارآمد و برمبنای ضوابط شهرسازی نوین می باشد که خود برپایه اصول پدافند غیرعامل است.
