بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به ناگزیر بودن رشد شتابان شهرنشینی که بر اساس پیش بینی هاي صورت گرفته، در دهه آینده تیز به روال خود ادامه خواهد داد و نیز جریانهاي ناشی از آن که به جابجایی، استقرار و تمرکز جمعیت در کلان شهرها منجر می¬شود. هدف این نوشتار جستجو براي یافتن بهترین نوع توسعه شهري ممکن است که کمترین میزان هزینه هاي اجتماعی را در بر داشته باشد. لذا به منظور مقایسه دو شکل توسعه متصل و منفصل در دو حالت برنامه ریزي شده و خودرو، ماتریسی 2*2 در نظر گرفته شده و ضمن انتخاب نمونه هاي موردي چهارگانه براي آنها، بعد از تعیین شاخصهاي موثر بر اساس مفهوم سرمایه اجتماعی و محاسبه وزن شاخصها به روش تحلیل سلسله مراتبی، هزینه ها اجتماعی توسعه در هر یک ارزیابی شده است.
نتایج بدست آمده نشان میدهد، مدیران و برنامه ریزان شهري در ایجاد محیطهاي با هزینه هاي اجتماعی کمتر، نسبت به انتخاب شخصی و غیر رسمی افراد نا موفق تر بوده اند. همچنین توسعه پیوسته هزینه اجتماعی کمتري نسبت به توسعه گسسته دارا میباشد. نتایج بدست آمده از مقایسه زوجی شاخصها نیز نشان میدهد که وجود گروههاي قومی و فامیلی در مبدا و بعد از آن وجود فرصتهاي شغلی و تحصیلی بیشترین نقش را در ایجاد سرمایه اجتماعی در محل و کاهش هزینه هاي اجتماعی دارا میباشند.
کلمات کلیدي: توسعه پایدار، سرمایه اجتماعی، گسترش شهري، هزینه هاي اجتماعی، شبکه اجتماعی
مقدمه
نیک می دانیم با توجه به رشد شتابان شهرنشینی و چالشهاي ناشی از تمرکز جمعیت در کلانشهرها جستجو براي یافتن فرم شهري ایده آل که بهترین امکانات رفاه و بهزیستی فردي را فراهم کند و کمترین خسارات زیستی را به محیط پیرامون تحمیل نماید از مهمترین دغدغه هاي متخصصان علوم اجتماعی به خصوص برنامه ریزان شهري در قرن حاضر است. این در حالیست که در قرن گذشته »رویکرد صرف شهرسازي به ابعاد کالبدي کارکردي شهر بدون توجه به ارزشها و اهداف اجتماعی و اقتصادي مترتب بر آن، فلسفه وجودي شهرها به عنوان محلی براي زندگی را با تردید جدي مواجه کرد، به گونه اي که عمده انتقادات علیه این نوع برنامه ریزي متوجه اهداف و ارزشهاي اجتماعی و کیفی و به عبارتی قابل زیست بودن شهرها متمرکز شده است.
که در واقع وجه اجتماعی توسعه پایدار را شامل می گردد. به طور کلی علاقه و تمایل نسبت به بحث پایداري به دو موضوعی مربوط می شود که محل تلاقی میان امیال انسانی و برتري طبیعت است: بوم محوري با تأکید اکولوژي جهانی و انسان محوري با تأکید بر رفاه و بهزیستی شهرها ممکن است مشکل داشته باشند، اما الزاما خود مشکل نیستند. همان گونه که میتلین و سترویت بیان داشته اند، مشکلات شهرها بیشتر ناشی از شکست روشهاي موثر حکومت در درون شهرهاست تا ویژگی هاي خود شهرها این مورد بیشتر از این جهت حائز اهمیت است که مدیریت شهري مهمترین نقش را در توسعه قانونمند و پایدار شهري ایفا می کند.
توسعه شهري فرایندي است که با عنصر مدیریت ارتباطی تنگاتنگ دارد . مدیریت علمی اساسی ترین امري است که می تواند در حوزه هاي اقتصادي، اجتماعی، مشارکت هاي اجتماعی و حفظ محیط زیست شهري مؤثر باشد از دیگر سو حکمروایی ضعیف شهري نتایج نامناسبی را در بر خواهد داشت، این نتایج در پراکندگی شهري، عدم استطاعت در تامین مسکن، سیستم حمل ونقل توسعه نیافته و تخریب فضاي سبز قابل مشاهده است. با بهبود حکمروایی شهري١، شهرهاي پایدار با کیفیت زندگی بالاتر در دسترس شهروندان قرار خواهد داشت.
باید توجه داشت که فرایند شهرنشینی در کشورهاي در حال توسعه به طور کلی و در ایران به طور اخص به دلایل خاص خود در فرایندي شتابان به کلان شهري و قطبی شدن منجر شده است در سال 85 تهران به انضمام چهار کلان شهر سنتی کشور و کرج تازه به این جمع پیوسته بیش از 15 میلیون نفر از 1 در اصل مطلب با وادار کردن رهبران سیاسی و همه شما براي بهبود حکمروایی شهري ...جمعیت شهرنشین کشور یعنی 32/8 درصد آن را در خود جاي داده اند، اگر جمعیت هفت شهر٢ بالاي 500 هزار نفري را نیز به این رقم اضافه کنیم این رقم تا 43/1 درصد جمعیت شهري کشور بالغ میشود. در حالیکه سایر 999 مرکز جمعیتی کشور که به عنوان شهر از آنها نام برده میشود مجموعا کمتر از 57 درصد جمعیت شهرنشین را پذیرا بوده اند.
با توجه به مطالب گفته شده بی شک نمی توان در برابر جریان هاي ناشی از تحولات جمعیتی، استقرار، توزیع و جابجایی ها براي دستیابی به شرایط مطلوبتر زندگی مقاومت نشان داد و تبعات آن را نادیده گرفت حال با توجه به ناگزیر بودن پدیده رشد و گسترش شهري در هزاره سوم این سوال اساس مطرح می شود که بهترین شکل توسعه شهري که متضمن کمترین هزینه اجتماعی باشد چیست؟ این مقاله قصد آن دارد در ضمن پاسخگویی به این دغدغه ها نقش مدیران و برنامه ریزان شهري در این زمینه مورد ارزیابی قرار دهد. براي ارزیابی هزینه هاي اجتماعی گسترش شهر از مفهوم سرمایه اجتماعی استفاده و ضمن تعریف مفهوم، رابطه آن با هزینه هاي عمومی زندگی اجتماعی و قابل زیست بودن شهرها بررسی شده است.
روش تحقیق
تحقیق حاضر در دو مرحله صورت گرفته است ابتدا بر اساس نظریات و مطالعات صورت گرفته قبلی عوامل تاثیر گذار در تغییر شبکه اجتماعی فرد در اثر جابهجایی محل سکونت شناسایی شده اند و سپس سنجه ها یا عوامل زمینه اي موثر در هر یک از عوامل استخراج و سنجه هاي فردي که به خود فرد و نه محیط مربوط می شدند حذف شدند. در مرحله بعد از تعیین دقیق سنجه ها به منظور مقایسه، دو گونه توسعه گسسته و پیوسته در دو حالت برنامه ریزي شده و خودرو در نظر گرفته شده است که حاصل آن یک ماتریس 2*2 یا چهارخانه است.
ماتریس 2*2 انتخاب نمونه
این مدل انتخاب نمونه توسط هندي در سال 1992 ابداع شده است . هر خانه نماینده نوع خاصی از توسعه بر اساس پیوستگی و نقش مدیریت شهري است. در جهت عینی تر شدن بحث در مورد شهر تبریز براي هر کدام از خانه هاي چهار گانه نمونه موردي در نظر گرفته شده است. که در نمودار مشاهده میکنید. براي مقایسه وزن دهی سنجه ها از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است و نمره در نظر گرفته شده براي هر گزینه بر اساس رتبه منطقه در مقایسه با سایر مناطق چهارگانه تعیین شده است. در رتبه دهی از منطقه بافت سنتی شهر نیز به عنوان نمونه گواه استفاده شده است.
