بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین موضوعات مهم در شهرسازی امروز، موضوع رشد سریع جمعیت و مهاجرت روستائیان به شهرها و به تبع آن گسترش شتابان کالبد شهرها میباشد، که به دلیل عدم وجود برنامه و مدیریت کارآمد با این پدیده، این شهرها را با مشکلات عدیده زیستمحیطی روبهرو نموده، که از آن جمله میتوان به از بین رفتن زیستگاههای حیاتی، وابستگی شدید به اتومبیل شخصی و افزایش آلودگی هوا و آلودگی صوتی، از بین رفتن زمینهای کشاورزی، بالا رفتن هزینههای اداره شهر و ... اشاره نمود.
از اینرو هدف این پژوهش شناخت اثرات و پیامدهای زیستمحیطی گسترش شهر - مطالعه موردی شهر شهرکرد - در زاگرس مرکزی، می-باشد، این تحقیق با روش تحلیلی و تاریخی و مقایسه ای به بررسی موضوع مورد نظر می پردازد که برای جمعآوری اطلاعات با روش پیمایشی و مطالعه کتابخانهای استفاده شده است.
از نتایج این مقاله این است که رشد روزافزون جمعیت شهرکرد و تحولات شیوه زندگی به طور مداوم اراضی بیشتری را جهت سکونت و انجام فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می طلبد و باعث گسترش فیزیکی شهر شهرکرد به اراضی اطراف شده است و در حالی که شهرکرد از نظر شرایط طبیعی و توپوگرافی با موانع و کمبودهایی در رشد و توسعه کالبدی خود بوده، بیشتر به شکل خطی گسترش یافته و باعث از بین بردن اراضی کشاورزی و پوشش گیاهی و مراتع، افزایش مشکلات ترافیکی و آلودگی های محتلف از جمله هوا، صدا، خاک و آب در سطح شهر و حریم آن شده است.
مقدمه و بیان مسئله
آبهای زیرزمینی، رودخانهها، دریاچهها و حتی اقیانوسها آلوده شده و سیستم اکولوژی آنها در حال تخریب است از تعداد گونههای حیوانات، پرندگان، گیاهان و دیگر موجودات زنده به علت آلودگی و نامساعد شدن محیطزیست کاسته میشود و برخی ازمنابع طبیعی روبه اتمام است و شاید از همه بدتر آلودگی روز افزون هوایی است که انسان ها استنشاق می کنند که سلامتی انسانها را تهدید میکند و بهطور کلی چنین بهنظر میرسد که طبیعت زیبا و اعجابانگیز در حال نابودی تدریجی است و در نهایت محیط زیستکره از جهات مختلف تحت فشار شدید قرار گرفته است
امروزه حفاظت از محیطزیست و اطمینان از پایداری و همه جانبه بودن توسعه آن جدیترین چالش پیشروی جامعه جهانی است، بنابراین احیاء و نگهداری هرگونه حیاتی مساوی با امکان زندگی بهتر و بیشتر برای انسانها در روی کره زمین است. رابطه بین انسان و سایر موجودات جهان به هم پیوند خورده که نابودی یک گونه میتواند یک گزینه از امکانات زندگی انسان را کاهش دهد
متأسفانه صدمات وارده به محیطزیست اکثراً نامرئی و مدت زمانی طول میکشد تا آثار مخرب و مرگبار مختلف آن بر سلامتی بشر و طبیعت ظاهر شود. استفاده مطلوب از محیطزیست در کشور میتواند ضامن ماندگاری باشد و عدم توجه به آن میتواند متضمن مسائلی باشد که مجموعه برنامههای توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور را با مخاطره روبهرو سازد. از اینرو درک درست از نقش عوامل بازدارنده وکاستن از میزان آنها در مقابل تقویت عوامل مشوق میتواند به موفقیت در امر حفاظت از محیطزیست بیانجامد
یکی از ویژگیهای عصر ما شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها و به پیروی از آن، توسعه شهرهای کوچک و بزرگ است. تا سال 1900، از هر هشت نفر تنها یک نفر در مناطق شهری زندگی میکرده است. اما قرن بیستم نیمی از جمعیت جهان شهرنشین شده است که دو سوم آن در جهان سوم زندگی میکنند که این جمعیت شهرنشین بزرگترین مشکلات محیط زیستی فعلی جهان را ایجاد کرده اند.
برنامه محیطزیست سازمان ملل متحد نیز توسعه پایدار را بهبود کیفیت زندگی در محدوده توانایی ظرفیت نظام اکوسیستم تعریف کرده استدر واقع ارزیابی تأثیرات زیستمحیطی اندازهگیری جنبههای مختلف محیطزیست در ارتباط با نحوه تصمیمات و سیاستگذاریها میباشد و شامل ارزیابی تأثیرات مستقیم از پروژه در محیطزیست با توجه به جایگزینها و تلاش برای کاهش اثرات زیانبار زیست-محیطی میباشد
مشکلات زیستمحیطی یکی از اساسیترین مسائل شهر امروزی و حاصل تعارض و تقابل آنها با محیط طبیعی استچرا، که توسعه شهری ناگذیر با تسلّط ساختمانها، صنایع و حملو نقل و فعالیتهای اقتصادی بر فضاهایطبیعی همراه است و این تسلّط به مرور زمان بهشکل چیرگی شهر بر طبیعت تغییر یافته است و زمینهساز آلودگیهای گسترده شهری میشود. نتیجه این روند عدم تعادل و ناسازگاری میان انسان و طبیعت و به هم خوردن روابط اکوسیستم خواهد بود.
با گسترش شهرها، مظاهر و ارزشهای محیط طبیعی در معرض نابودی و فرسایش بیشتر قرار گرفته است و شهرنشینان از جاذبههای طبیعی محروم شدهاند و مشکلات روانی و اجتماعی نمود یافته است. تمرکز جمعیت در شهرها و مناطق حاشیهای شهرها و عدم تناسب بین رشد خدمات و زیربناهای شهری بهویژه در کشورهای در حال توسعه مناطق شهری را به مکانهای غیر بهداشتی و آلوده تبدیل و با مشکلات دفع فاضلاب و زباله، تأمین آب بهداشتی و... روبهرو ساخته است
توسعه فیزیکی شهر، فرآیندی پویا و مداوم است که طی آن محدودههای فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در جهتهای عمودی و افقی از حیث کمی و کیفی افزایش مییابند و اگر این روند سریع و بیبرنامه باشد به ترکیب فیزیکی متعادل و موزون فضاهای شهری نخواهد انجامید و در نتیجه سیستمهای شهری را با مشکلات عدیدهای مواجه خواهد ساخت ، این در حالی است که توسعه فیزیکی نابسامان و بیرویه شهرها یکی از مشکلات شهر و شهرنشینی در دوران معاصر میباشد.
این امر در دهههای اخیر علاوه بر آنکه ساختار شهرها را دگرگون ساخته، بر نقش پذیری شهرها تاثیر فراوان داشته و سازگاری آینده توسعه فیزیکی شهرها را مبهم ساخته است. گسترش فضایی شهر با ساختمان سازی مرتفع بدون هیچ ترددی چشمگیرترین نمود رشد کنونی شهری است. بیشتر شهرهای موجود طی قرنهای متمادی گسترش کندی داشتهاند، در حالی که امروزه کلیه فضاهای شهری گسترش چشمگیری مییابند و هر چه بیشتر باعث تخریب اراضی کشاورزی پیرامون شهر شده و این اراضی به سرعت زیر ساختو سازهای بتونی و روکشهای آسفالت محو میشوند.
بیشتر شهرها در گذشته بهصورت طبیعی و خودبهخود و بدون برنامهریزی رشد کردهاند، یعنی توسعه و گسترش شهر بدون برنامهریزی برای آینده انجام شده و شهر به صورت اتفاقی توسعه مییافته است. در رشد طبیعی شهر هر یک از کاربریهای خاص شهر مانند؛ سیستم جادهای، پارکها، مراکز آموزشی، واحدهای صنعتی، مراکز تجاری، مراکز مسکونی و ... بدون نظم و ملاحظات توسعه آینده شهر ایجاد میشوند.
اما در حال حاضر که توسعه شهرها بر اساس الگوهای برنامهریزی شده و با عنوان طرحهای جامع شهری رخ میدهند و جای هر کدام از کاربریهای شهری در این الگوها مشخص شده است اما باز هم متأسفانه به علت افزایش جمعیت در شهرها و نیاز به اراضی بیشتر برای رفع امکانات و نیازهای این جمعیت باعث شده شهرها از نظر فیزیکی رشد سریعی داشته باشند و باعث از بین رفتن اراضی کشاورزی پیرامون شهرها و همچنین ایجاد آلودگی بیشتر در نواحی پرتراکم و پرترافیک شهری میشود. طرحهای جامع، کامل ترین نوع برنامه ریزی در شهرهای ایران است که در آن اهداف، راهبردها، خط مشیها، سیاستهای اجرایی، بطور کامل مورد توجه قرار میگیرد. طرح جامع اصولاً عمدتاً برنامه کالبدی محسوب شده و با محوریت کالبد، به ساماندهی فضاها، حوزه و کارکردها پرداخته میشود.
شهر شهرکرد تا اواخر قرن گذشته بیشتر بهصورت یک نقطه روستایی بوده تا اینکه به دنبال انتخاب آن به عنوان مرکز استان چهارمحالو بختیاری و نیز تحولاتی که در ساختار اقتصادی و معیشتی شهر روی داد، به سرعت گسترش یافت و به یک نقطه شهری تبدیل گردید، رشد روزافزون جمعیت شهرکرد و تحولات شیوه زندگی به طور مداوم اراضی بیشتری را جهت سکونت و انجام فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی میطلبید و موجب رشد و گسترش فیزیکی این شهر در دهههای اخیر شده است و رشد فیزیکی و پراکنش افقی و رشد خطی شهرکرد در چندین سال اخیر باعث آثار زیستمحیطی نامطلوب همانند از بین رفتن زمینهای مرغوب کشاورزی پیرامون شهر یا به عبارتی تغییر کاربری این اراضی به کاربریهای شهری و ترافیک، آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ... شده است و بنابراین، سازمانهای شهری مانند شهرداری باید از رشد بدون برنامه و پراکنده شهر که اغلب توسط سوداگران و بورسبازان زمین انجام میگیرد جلوگیری کنند
