بخشی از مقاله
چکیده
تعیین آستانه شروع روان آب در مدیریت پاسخ حوزههاي آبخیز،در برابر بارندگی و موارد مشابه دیگر از جمله پارامترهاي کلیدي در طراحی و مدیریت سیستم به شمار میرودبا توجه به اهمیت بالاي تأثیر آتش سوزي بر فرسایش خاك و تولید روان آب، نقش آتش سوزي بر آستانه شروع روانآب در کاربري مرتع طی دوره هاي زمانی مختلف کمتر مورد توجه قرار گرفته است از این رو تحقیق حاضر با هدف بررسی آستانه شروع روان آب در دو تیمار مرتعی با و بدون آتشسوزي تجویز شده در منطقه ییلاقی کدیر واقع در شمال ایران، در فصل تابستان با استفاده از بارانساز مصنوعی انجام شد براي این منظور، یک محدوده مرتعی در منطقه ییلاقی کدیر انتخاب و از سه پلات با ابعاد متر بهعنوان پلاتهاي شاهد بدون آتشسوزي و سه پلات دیگر با همان ابعاد بهعنوان پلاتهاي تیمار با آتشسوزي در خرداد هم استفاده شد.
سپس با استفاده از باران ساز مصنوعی اقدام به ایجاد بارندگی در سطح پلاتهاي شاهد و تیمار گردیداطّلاعات مربوط به آستانه شروع روانآب در پلاتهاي شاهد و تیمار با همدیگر با استفاده از آنالیز واریانس دو طرفه به روش مدلهاي خطی عمومی و همچنین در محیط Excel 2003 فمقایسه شدند نتایج آنالیز آماري نشانگر عدم تفاوت معنیدار بین پلاتهاي تیمار و شاهد در آستانه شروع روانآب بوده،حال آنکه اثر زمان بر آستانه شروع روانآب معنیدار بوده است.
واژگان کلیدي:آتشسوزي تجویزي، آستانه شروع روانآب، بارانساز مصنوعی،مراتع ییلاقی
مقدمه
با تعیین آستانه شروع روان آب میتوان با دقّت بیشتر و هزینه کمتر مقدار بارش منجر به ایجاد روان آب در شرایط مختلف را تخمین زد پس از آگاهی از آستانه شروع روانآب در هرمنطقه با استفاده از روشهاي مناسب میتوان براي کاهش هزینه خسارات فرسایش و کنترل فرسایش تشدید شونده و همچنین استفاده بهتر از نزولات برنامه ریزي نمود شریفی و همکاران، از طرفی آتش یکی از ابزارهاي قدیمی بشر در از بین بردن پوشش مزاحم و جايگزینی آن توسط پوشش یا استفاده مورد نظر بوده است بنابراین از آتش بهعنوان یک عامل اصلاحی در مراتع مناطق نیمه مرطوب و مرطوب و در پارهاي مواقع حتّی در مراتع مناطق نیمه خشک استفاده میشود لکن استفاده از آتش در مناطق مرتعی به واسطه ي حذف پوشش حفاظتی زمین، تشدید احتمالی فرسایش خاك ناشی از برجاگذاري خاکستر و نیز عدم امکان احیاي مناطق آتش گرفته و یا آتش زده شده به سادگی امکانپذیر نبوده و لذا ارزیابی نتایج و پیامدهاي آتشسوزي قبل از عملیسازي آن و یا انجام اقدامات حفاظتی مناسب براي شرایط طبیعی ضروري است.
مقدم، در خصوص نقش آتشسوزي بر خصوصیات خاك و پوشش گیاهی مراتع، تحقیقات محدودي صورت گرفته است در این خصوص Ferna′ndezفو همکاران ، تأثیر فوري آتشسوزي تجویزي روي روان آب، نفوذ و فرسایش در مناطق بوته زار در Galiciaفرا بررسی و عنوان کردند که پس از برداشت لایه مواد آلی، متوسط سرعت نفوذ کم و تولید روانآب و رسوب افزایش پیدا کرده است. در تحقیقی دیگر Raviفو همکاران ، تأثیر آتشسوزي تجویزي روي فرسایش بادي خاك در گراسلندهاي مناطق نیمه-خشک را تعیین کردند و به این نتیجه رسیدند که در گراسلندهاي مناطق نیمه خشک آتش-سوزي تجویزي باعث کاهش سرعت آستانه فرسایش بادي و در نتیجه باعث افزایش فرسایش خاك میگردددر ایران نیز صفائیان و شکري در بررسی نقش آتش در مراتع جلگهاي شمال ایران مشاهده کردند که در سالهاي اولیه آتشسوزي،جمعیت گونه هاي چوبی کاهش و گیاهان خوشخوراك مرتعی افزایش مییابد.
دقّت در سوابق تحقیق نشان میدهد که تأثیر آتشسوزي بر آستانه شروع روانآب در هیچ یک ازآنهامورد توجه قرار نگرفته است حال آنکه آگاهی از آستانه شروع روانآب در کاربريهاي مختلف کمک شایانی در تخمین دقیق میزان روان آب و جریان سطحی و طبعاً مدیریت صحیح حوزه آبخیز ارائه میکندلذا تحقیق حاضر با هدف تعیین نقش آتشسوزي تجویزي بر آستانه شروع روانآب در کاربري مرتع واقع در منطقه ییلاقی کدیر و در مقایسه با تیمار بدون آتشسوزي برنامه ریزي شد طبیعی است یافتههاي تحقیق حاضر زمینهساز تبیین نوع و میزان مدیریت لازم در حوزههاي آبخیز مرتعی با شرایط مشابه خواهد شد.
مواد و روشها
تحقیق حاضر دریک قطعه زمین مرتعی در بخش ییلاقی روستاي کدیر واقع در جنوب شرقی شهرستان نوشهر و بین طول جغرافیایی شرقی و عرض جغرافیایی شمالی،ارتفاع متوسط متربا شیب یکجانبه و جنوبی درصد واقلیم سرد و نیمه خشک انجام گرفت خاك منطقه مورد مطالعه لومین رسی و با عمق کمتر از یک متر میباشدبه منظور انجام تحقیق حاضر در ماه خرداد در سطح سه پلات مستقر شده در کاربري مرتع بهعنوان پلاتهاي شاهد به ابعادمتر با استفاده از باران ساز پمپی پParsons فو Lascelles، حححه؛ Miyata فو همکاران، غححه؛ رئیسیان، ههملژف مبادرت به ایجاد بارش مصنوعی گردید.
سپس در همان زمان آتشسوزي سردل در سطح سه پلات دیگر ودر نزدیکی پلاتهاي شاهد و با حفظ شرایط مشابه و همچنین با رعایت فاصله مناسب، بهصورت سطحی ومدت با زمان لازم براي سوزاندن بقایاي گیاهی روي زمین صورت گرفت پس از انجام بارش مصنوعی روي این پلاتها، زمانهاي مربوط به ایجاد شروع روانآب در پلاتهاي شاهد و تیمارثبت گردید سپس مقایسه کمی زمانهاي مربوط به آستانه شروع روانآب در پلاتهاي شاهد و تیمار در محیط نرمافزار Excel 2003 انجام پذیرفت هم-چنین براي مقایسه آماري دادهها از آنالیز واریانس دوطرفه به روش مدلهاي خطی عمومیه استفاده گردیدچفاز طرفی مقایسه تغییرات زمانی آستانه شروع روانآب طی ماههاي مورد بررسی از شیوه مشابه انجام پذیرفت.
نتایج و بحث
نتایج مربوط به تغییراتفآستانه شروع روانآب فتولیدي از پلاتهايفبا و بدونفآتشسوزي در ماههاي تیر،فمرداد و شهریور ههمل، در شکلفو جدولفلفنشان داده شده است.
