بخشی از مقاله
چکیده
صفات کارکردی در یک گونه، نشاندهنده ویژگیهای بوم شناسی، استراتژی زندگی و توانایی گونه برای مواجهه با یک محیط خاص است. با مطالعه این صفات در سطح جامعه میتوان به درک بیشتری از فرآیندهای اکوسیستم، خدمات و انعطافپذیری آن دست یافت.
هدف از تحقیق حاضر بررسی تنوع و جوامع کارکرد گیاهی در طول گرادیان ارتفاعی است. این پژوهش در مرتع چشمه سرخو و گلابیو در شهرستان راور انجام شد. برای تعیین خصوصیات کارکردی گیاهان مرتعی، 12 نقطه ارتفاعی به فاصله100 متر از هم در نظر گرفته شد و در هر نقطه، در راستای ترانسکتی عمود بر جهت شیب، 5 پلات نمونهبرداری مستقر شد. در مجموع 60 پلات برداشت شد.
6 صفت کارکردی برای نشان دادن کارکرد گونههای گیاهی در جامعه، شامل ارتفاع گیاه، فرم رویشی، نوع تکثیر، طول عمر، فرم زندگی و نوع تثبیت نیتروژن اندازهگیری یا از منابع گردآوری شد. شاخصهای تنوع کارکردی و جوامع کارکردی با استفاده از نرمافزار FDiversity استخراج گردیدند.
هشت شاخص تنوع کارکردی و شش جامعه کارکردی در منطقه شناسایی شدند. برای بدست آوردن روابط بین شاخصهای تنوع کارکردی و ارتفاع از نرمافزارPAST استفاده گردید تنها شاخصهای رائو، تنوع ویژگی کارکرد و تنوع ویژگی کارکرد اصلاح شده معنی دارشده و مابقی شاخصها معنیدار نشده است. همچنین برای بدست آوردن روابط بین ارتفاع و فراوانی گونههای شش جامعه کارکردی از آزمون ANOVA در نرمافزار SPSS نسخه 23 استفاده شد. نتایج نشان داد که ارتفاع گیاهان دارای اختلاف معنیداری با یکدیگر بودند اما فراوانی جوامع اختلاف معنیداری با یکدیگر نداشتند.
-1 مقدمه
ارتباط بین تنوع گیاهان و عوامل محیطی زنده و غیرزنده و شناخت عوامل تآثیرگذار بر تنوع جوامع گیاهی همواره یکی از مباحث مهم در علم اکولوژی بوده است
تنوع زیستی در زیستگاههای مختلف با مقیاس ناحیهای و جهانی به سرعت رو به کاهش است که علت اصلی آن بروز انواع آشفتگی و افزایش روز افزون شدت آشفتگیهای وارد بر اکوسیستمها است. از دست رفتن تنوع زیستی پایداری فرآیندهای اکولوژیک را به خطر انداخته و خدمات اکوسیستم را محدود میسازد. لذا نیاز مبرم به اندازهگیری و پیشبینی اثرات آشفتگی بر الگوهای تنوع زیستی به منظور کاربرد در حفاظت و مدیریت منابع اکولوژیک بیش از پیش احساس میشود
بحث تنوع زیستی از موضوعات بسیار مهم فعلی دنیا است. با تخریب منابع و محیط زیست و کاهش مساحت آنها، شاهد انقراض گونه های گیاهی و جانوری و در نتیجه کاهش تنوع زیستی در دنیا هستیم. هر یک از گونه ها در اکوسیستم نقش حیاتی و اساسی را در زنجیره غذایی بازی می کنند که نابودی یک گونه، تعادل حیات را در طبیعت به هم می زند. برنامه های زیست محیطی برای هر منطقه بدون شناخت وضعیت پوشش گیاهی آن منطقه وتنوع گونه ای آن ممکن نیست؟
شناسایی پوشش گیاهی و بررسی فرم زیستی و جغرافیایی گیاهی منطقه، ضمن اینکه اساس بررسی ها و تحقیقات بوم شناختی در منطقه بوده و راهکارهای مناسب برای تعین ظرفیت بوم شناختی منطقه از جنبه های مختلف است ودر عین حال، عامل موثری در سنجش وارزیابی وضعیت کنونی و پیش بینی وضعیت آینده منطقه به شمار می رود که برای اعمال مدیریت صحیح نقش بسزایی داردم
اکوسیستم طبیعی است که در بر گیرنده منابع عظیمی از ذخایر ژنتیکی و تنوعی از گونه های گیاهی است که همواره این گوناگونی زیستی، متضمن پایداری مرتع در مقابل عوامل متغیر محیطی و زیستی است. تنوع زیستی و اکولوژیکی موجود در اکوسیستم مرتع به طور مستقیم تحت تآثیر ویژگیهای رویشی و تنوع گونههای گیاهی آن قرار دارد که علاوه بر زنجیره غذایی اصلی سپر حفاظتی، همواره پایداری این اکوسیستم را تضمین مینمایند. حفاظت همه جانبه از اکوسیستمهای مرتعی، در گرو مدیریت براساس توسعه کمی و نگهداری بیشترین تعداد گونههای بومی دراین اجتماع است. بنابراین یکی از راههای شناخت وارزیابی مراتع، شناخت تنوع گونهای و اندازهگیری و برآورد آن است
تنوع گونهای مدتهای طولانی است که به عنوان یکی از اجزای اصلی در مطالعات مربوط به اندازهگیری تنوع زیستی به کار گرفته میشود، در حالی که در دهههای اخیر شاخصهای مرسوم اندازهگیری تنوع زیستی همچون غنای گونهای و تنوع گونهی با شاخصهای تنوع عملکردی تکمیل یا جایگزین شدهاند، شاخصهای تنوع عملکردی اجزایی از تنوع زیستی را اندازهگیری میکنند که بر چگونگی عملکرد اکوسیستم تآثیر دارد
تنوع عملکردی عبارت است از تغییرات مربوط به عملکرد گونههای گیاهی که منعکس کننده صفات عملکردی و تغییر در این صفات طی دوره زندگی یک گونه خاص میباشد. تنوع عملکردی نقش مهمی در کارکرد جامعه یا کارکرداکوسیستم دارد
فاکتورهای فیزیوگرافی - جهت، شیب، ارتفاع از سطح دریا - با تأثیری که روی میزان رطوبت خاک، شیمی خاک و سایر عوامل دارند، نقش مهمی بر حضور و عدم حضور گونههای گیاهی میگذارند - اینجریت4 و همکاران،19 : 2005 ص - . ارتفاع با تآثیری که بر روی بارش و دما دارد میتواند تنوع کارکردی را به طور غیر مستقیم تحت تاثیر قرار دهد، زیرا دما و بارش با تآثیر برروی غنای گونه گیاهی، کارکرد فیزیولوژیکی و خصوصیات خاک بر تنوع کارکردی تاثیر میگذارند
از آنجاییکه تا کنون بیشتر روی تنوع گونهای گیاهان مطالعه شده و مطالعات کمتری روی تنوع کارکردی و جوامع آن گیاهان صورت گرفته، لذا در این تحقیق مطالعه تنوع کارکردی و جوامع کارکردی در طول گرادیان ارتفاع در مرتع راور مطالعه و بحث میگردد.
-2 مواد و روش
مرتع چشمه سرخو و گلابیو در بخش شمال شرق شهرستان راور واقع در شمال استان کرمان با موقعیت جغرافیایی 30" 57° 10' تا 57° 18' 30" طول شرقی و"30 ° 41 ' 30 تا 30° 32' 30" عرض شمالی قرار گرفته است. ارتفاع آن حداقل 1880 و حداکثر 3040 متر از سطح دریاست. میزان بارندگی متوسط سالانه آن 140 میلی متر می باشد. دمای حداقل -17 و حداکثر دما +35 است. این منطقه طبق تقسیم بندی دومارتن جزء اقلیم گرم و خشک محسوب می شود. این منطقه دارای مساحت 5100 هکتار است که از این سطح بالغ بر 90 درصد آن معادل 5098 هکتار آن را مرتع تشکیل میدهد.
شکل :1 موقعیت منطقه مطالعه شده در ایران و استان کرمان
-1-2 روش تحقیق
نمونهبرداری در یک گرادیان ارتفاعی از 1880 متر تا 2980 متر از سطح دریا انجام گرفت. 12 نقطه ارتفاعی به فاصله 100 متر برای نمونه برداری در نظر گرفته شد که 5 پلات در اطراف هر نقطه نمونهبرداری به فاصله 10 متر در امتداد خط ترانسکت مستقر و اطلاعات برای همهی گونههای داخل هر پلات ثبت شد. اندازه پلاتها برای گیاهان علفی 1 متر 1 متر و برای گیاهان بوتهای 2 متر 2 متر و برای درختچهایها 5 متر 5 متر با توجه به پوشش گیاهی در نظر گرفته شد. در هر پلات اطلاعاتی نظیر نام گونهها، تعداد گونهها، درصد پوشش، ارتفاع گیاه بطور مستقیم اندازهگیری شد. ارتفاع گیاهان علفی و بوتهای با استفاده از یک خط کش و درختان با استفاه از یک متر اندازهگیری گردید.
برای نشان دادن کارکرد گونههای گیاهی در جامعه، 2 صفت کارکردی شامل ارتفاع گیاه، فرم رویشی به طور مستقیم در پلات اندازهگیری و ثبت شد و 4 صفت دیگر شامل نوع تکثیر، طول عمر، فرم زندگی و نوع تثبیت نیتروژن از منابع گردآوری شد. سپس دادههای جمعآوری شده با کمک نرم افزار FDiversity که لینک با نرمافزار R است تجزیه و تحلیل شد. ابتدا شاخصهای تنوع کارکردی بدست آمد و جوامع کارکردی نیز با روش خوشهبندی وارد و فاصله اقلیدسی استخراج شد. سپس روابط بین فراوانی و ارتفاع گونههای جوامعه کارکردی با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 23 تجزیه و تحلیل شد. همچنین برای معنیداری شاخصهای مختلف از نرمافزار PAST استفاده گردید.
