بخشی از مقاله
چکیده:
به منظور تقویت بانک ژن گیاهی ملی ایران، و بر اساس اطلاعات موجود ، از طریق مسافرت به مناطق مختلف رویشی گیاهان مرتعی نسبت به جمع آوری بذور گونه ها اقدام گردید. تعداد 332 نمونه بذر از گیاهان مرتعی استان هرمزگان جمع آوری و به بخش بانک ژن گیاهی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور ارسال گردید. این نمونه ها مربوط به 71 گونه و 24 خانواده بوده که بیشترین نمونه ها به خانواده های گندمیان 135 - نمونه - ، پروانه آسایان 39 - نمونه - ، اسفناج 18 - نمونه - ،کاسنی 20 - نمونه - ، علف هفت بند 16 - نمونه - و بارهنگ 12 - نمونه - تعلق داشتند.
گونه های یونجه خاردار Medicago polymorpha، بارهنگ Plantago Sp. ،چمن تشی Cenchrus Sp. ، مرغ Cynodon dactylon، ناگرد Cymbopogon olivieri و سلمه ترهChenopodium album بیشترین گونه های جمع آوری شده بودند. تعداد 113 نمونه از مناطق مرتعی، تعداد 96 نمونه از مناطق زراعی ، تعداد 63 نمونه از مناطق کوهستانی، تعداد 50 نمونه از مناطق بیابانی، تعداد 9 نمونه از مناطق ساحلی و تعداد 1 نمونه از مناطق شهری جمع آوری گردید. همه نمونه ها به صورت وحشی در استان بودند. 88 نمونه از شهرستان بندرعباس، 69 نمونه از شهرستان میناب، 61 نمونه از شهرستان حاجی آباد، 29 نمونه از شهرستان جاسک،23 نمونه از شهرستان قشم، 16 نمونه از شهرستان بستک، 16 نمونه از شهرستان رودان، 16 نمونه از شهرستان گاوبندی و 14 نمونه از شهرستان بندرلنگه جمع آوری گردید.
مقدمه و هدف
از نظر تنوع آب و هوایی سه محدوده مشخص شامل ناحیه ساحلی و جزایر، ناحیه استپی گرم در شمال استان و ارتفاعات و کوههای بالنسبه بلند و مرتفع در استان هرمزگان وجود دارد. از عوامل مهم اقلیمی در ناحیه ساحلی و جزایر استان، بالا بودن دما و درصد رطوبت نسبی، طولانی بودن دوره خشکی و بارندگی با شدت بالا میباشد. در این محدوده دما هیچ وقت به صفر نمیرسد، در صورتیکه در دو ناحیه دیگر دمای زیر صفر در آمارهای هواشناسیگزارش شده است.
میران بارندگی در ناحیه استپی ساحلی به طور متوسط 150 میلیمتر و حداکثر مطلق دما تا 50 درجه سانتیگراد گزارش شده است. به طور کلی نزولات جوی منطقه در فصل زمستان نازل میشود و در فصل تابستان به تناوب هر چند سال دارای نزولات آسمانی است. از ویژگیهای رژیم بارندگی شدت بالا و مقدار کم و تعداد روز با بارش کم میباشد. از نظر زمینشناسی سه زون مکران که به طور عمده در شرق استان قرار دارد و دارای سری آمیزههای رنگی، سنگهای آذرین و رسوبات دریاچهای است، زون زاگرس چینخورده در غرب، شمال و شمال غربی و زون زاگرس رورانده که در بخشهای شمالی استان دیده میشود قابل مشاهده است.
پتانسیل طبیعی پوشش گیاهی استان برآیند عوامل مؤثر اکولوژیکی شامل اقلیم، خاک، زمینشناسی، موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی است. به طور کلی با توجه به عوامل یاد شده، پوشش گیاهی استان را به شرح ذیل میتوان مورد ارزیابی قرار داد.
1 رویشهای دریایی که شامل جنگلهای مانگرو - حرا و چندل - است که در مناطق خمیر، تیاب، جاسک، سیریک، کولقان و قشم وجود دارند.
2 رویشهای منطقه ساحلی که تحت عنوان فلور خلیج و عمانی از آن نام میبرند و از منطقه گاوبندی در غرب تا جاسک در شرق استان امتداد دارند و شامل گونههای درختی و درختچهای مثل انواع آکاسیا، کهور، کلیر، استبرق، چوج، کنار و ... میباشند. حد انتشار این واحد رویشی را به طور عمده تا ارتفاع حدود 500-600 متر از سطح دریا میتوان مشاهده کرد.
3 بوته زارهای استپی که به طور عمده در مناطق شمالی استان واقع است و از گونههای درمنه، قیچ، انواع گونها و... تشکیل شده است.
4 پوشش گیاهی کوهستانهای مرتفع استان که به طور عمده ویژگیهای جنگلهای خشک را دارا میباشند و میتوان به گونههای ارس، انواع بادام، کیکم، زیتون و ... اشاره کرد. به طور کلی علیرغم شرایط اکولوژیکی دشوار و اکوسیستم خاص و شکننده منطقه، این استان از نقطه نظر پتانسیل تولید طبیعی و تنوع پوشش گیاهی قابل توجه میباشد. این پوشش صرفنظر از تولید چوب، خوراک دام، حفاظت خاک و حفظ ذخایر حیات وحش از نظر پتانسیل گیاهان دارویی و صنعتی و محصولات فرعی نیز قابل توجه است.
اهداف گردآوری بذر و ژرم پلاسم
-1جمع آوری به خاطر نجات ژرم پلاسم از خطر نابودی در شرایط خاص، جمع آوری ژرم پلاسم مورد نیاز می باشد. این شرایط به دلیل از بین رفتن منابع ژنی در منطقه ای خاص به وجود می آید و در چنین شرایطی ممکن ا ست حفاظت از گونه های گیاهی در محل رویش خود، ناکافی و یا ا صلا ممکن نباشد. عواملی مانند تغییر در نحوه کشاورزی ، تغییر در وضعیت اقتصادی ، اجتماعی، بهره برداری بیش از حد مجاز،-ازبین رفتن محیط رویش گونه ها، رقابت کنندگان، شکارچی ها و آفات و بیماریهای گیاهی، وقوع حوادث غیر مترقبه / آلودگی های محیطی، تغییرات آب و هوایی سبب فرسایش منابع توارثی می گردند - 2 جمع آوری ژرم پلاسم برای بهره برداری فوری بخش دولتی، علاقه مند دریافت ژرم پلاسم برای اصلاح محصولات زراعی، مرتعی و دارویی بوده و مشتاق معرفی آن به تولیدکنندگان و یا بهره گیری از آن در برنامه های انتخاب ژنوتیپهای برتر می باشد.
-3 جمع آوری جهت رفع نیازهای آتی برخی مواد ژرم پلاسم، به نظر می رسند که در حال حاضر از اولویت برخوردار نیستند، ولی ممکن است در آینده به خاطر وقوع برخی تغییرات زراعی و یا نیاز به تجدید حیات اکوسیستم ها، مورد استفاده قرار گیرند. -4 جمع آوری برای انجام تحقیقات و آگاهی از کم و کیف منبع ژنی گاهی د ستیابی به اطلاعات کافی از منبع ژنی مورد توجه، باعث جمع آوری بذر می شود . برای حل برخی م شکلات در تحقیقات، ضرورت داشتن ژرم پلاسم، کاملا محسوس می باشد. برای مثال آگاهی از روش تلاقی گونه یا گونه ها، مرزهای روی شی جنس یا گونه گیاهی، ارتباط تکاملی بین خانواده های گیاهی، کجا و چگونگی ا شکال روی شی گونه های اهلی شده مورد نظر از لحاظ تاکسونومی بسیار با ارزش است.
تئوری و پیشینه تحقیق
شواهد فعلی حاکی از آن است که بیش از 400000 گونه گیاهی در دنیا یافت می شود . - 7 - درک این موضوع که ازاین تعداد، کدام گونه ها قادر به رفع نیازهای آتی ب شر می با شد، به آ سانی می سر نی ست. هرقدر تنوع بین و درون گونه ای بذور گردآوری و حفاظت شده در بانک ژن بیشتر باشد، به همان میزان، موفقیت برای رفع نیازهای آتی بشر بالاترخواهد رفت - . - 9 خشکسالی ، سیل ، زلزله ، بیماری های مسری و آلودگی های صنعتی منجر به تغییر و نابودی ژرم پلاسم می شوند . - 5 -
نمونه های هر گونه گیاهی باید به صورتی گرد آوری شوند تا بیشترین مقدار تنوع ژنتیکی موجود را درکمترین تعداد نمونه بروز دهند. برای کاهش هزینه فعالیت های جمعآوری، حفاظت، احیا، ارزیابی، تبادل، مدیریت آمارهای مرتبط و در نهایت استفاده از ژرم پلاسم، لازم است تا برای رسیدن به بیشترین تنوع و کمترین تعداد نمونه در هر گونه گیاهی تلاش شود. اولین بار - 1984 - Frankel توجه کارشناسان ژرم پلاسم گیاهی را به این مهم جلب نمود ولی Vanhintun و همکاران - - 2000، به تشریح موضوع و اهمیت آن پرداختند.
مواد و روش ها
بطورکلی موارد زیر به ترتیب در این بررسی انجام گرفت:
- تهیه فهرست گونه های گیاهان مرتعی استان با استفاده از طرح های شناسایی گونه های گیاهی.
- تقسیم استان به مناطق جغرافیائی مبتنی بر شرایط اکولوژیکی و آب و هوائی و جمع آوری بذور گونه های مرتعی در هر سال در یکی از مناطق جغرافیائی.
- در نظر گرفتن شرایط اکولوژیکی نظیر ارتفاع, شیب, جهت شیب سنگ مادر, میزان بارندگی و فاصله از نمونه مجاور.
- جمع آوری بذر نمونه ها و گونه های تعیین شده برای استان، با عنایت به اینکه، در موقع برداشت، ضروری بود تا بذور نمونه گیاهی مورد جمع آوری به بلوغ کامل ر سیده با شند و از بردا شت بذور نارس اجتناب گ شته و از بردا شت بذور آلوده به آفات و بیماریها اجتناب شد.
- حداقل بذر مورد نیاز برای هر نمونه بر اساس وزن هزار دانه تعیین شد و برای هر نمونه بین 5 هزار تا 8 هزار بذر در نظر گرفته شد و اگر تحت شرایط حاد، مقدار بذر موجود در عرصه کمتر از مقادیر فوق بود, جمع آوری بذر در حد ممکن انجام شد.
- در هر نمونه بذر، از بوته های متعدد موجود در محل نمونه گیری، جمع آوری شد تا ت شکیل توده ژنی داده و ژرم پلا سم منطقه برای آن گونه گیاهی را شکل گیرد.
- پس از انتقال نمونه های جمع آوری شده، از عرصه به آزمایشگاه، از خوشه, کپسول و یا غلاف بیرون آورده شد و همچنین جهت خلوص فیزیکی - کاه, خاک, سنگریزه و مواد جامد دیگر - و خلوص گونه ای و یا به عبارتی خلوص ژنتیکی - عاری از بذر سایر گونه های گیاهی - عمل بوجاری و جداسازی انجام شد. همچنین بذور آلوده به آفات و بیماریها از بذور سالم جدا گردید.
- نمونه های بذر جمع آوری شده از عر صه ا ستان، در محلی نگهداری شد که شرایط نام ساعد محیطی - رطوبت, گرما و خشکی - بر آنها تاثیر نگذارد.
