بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش حاضر با هدف شناسایی وضعیت تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی در حوزههای موضوعی مختلف براساس شاخصهای تولید، استناد و مشارکت بینالمللی در بازه زمانی 1996-2016 است. پژوهش از نظر هدف کاربردی و با استفاده از شاخصهای علمسنجی انجام شده است. جامعه پژوهش کلیه تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی است که در بازه زمانی -2016 1996 در پایگاه اسکوپوس نمایه شده است. دادههای پژوهش - تعداد تولیدات علمی، تعداد استناد، مشارکت بینالمللی - با مراجعه به پایگاه سایمگو به صورتی دستی استخراج و با استفاده از نرمافزار مایکروسافت اکسل تجزیه و تحلیل شد.
یافتهها نشان داد که ایران در بازه زمانی 1996 - 2016در مجموع 388672 تولید علمی و 2770074 استناد دریافتی و شاخص اچ ایندکس معادل 234 داشته و رتبه 22 جهان را در اختیار دارد. همچنین ایران از نظر رتبه پیشرفت قابل ملاحظهای داشته و از از رتبه 53 در سال 1996 به رتبه 16 در سال 2016 صعود نموده است. تولیدات علمی کشور در طی بازه زمانی 21 ساله روند کاملا صعودی داشته و از 842 به 49572 تولید علمی رسیده است. پژوهشگران سه حوزه مهندسی، شیمی و پزشکی از نظر کمیت و کیفیت تولیدات علمی در ایران پیشگام هستند. برنامهریزی و سیاستگذاری در زمینه تولید علم برتر نقش مهمی را در توسعه و پیشرفت کشور ایفا مینماید.
.1 مقدمه
وضعیت تولید علم یکی از فاکتورهای مهم و اساسی در سنجش میزان توسعه یافتگی یک کشور است. عصر کنونی را عصر علم و فناوری خوانده شده و تولید علم سنگ بنای تمدن امروزی است و پژوهش و تولید علم یکی از عناصر مهم توسعه یافتگی کشور در زمینههای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شناخته شده است - نوروزی و مددی، . - 1394 هرچند تولیدات علمی به تنهایی نمیتواند رشد و توسعه کشور را نشان دهد با این حال امروزه بسیاری از تصمیمها در حوزه تحقیق و توسعه بر مبنای تولیدات علمی انجام میگیرد - نوروزی و همکاران، . - 1388 تولید و توسعه علم به عنوان موتور محرک توسعه همه جانبه نقش مهمی در پیشرفت کشور دارد.
هر کشوری که به فکر بقا و استقلال خود است، باید به تولید علم و فناوری توجه ویژهای داشته باشد. بسیاری از کشورهای توسعه و در حال توسعه در راستای رقابت با سایر کشورها علم و فناوری را به عنوان فعالیت اساسی مورد توجه قرار میدهند - نوروزی و الوالقاسمی و قهرمانی، . - 1394 امروزه سرمایه بسیاری از کشورها صرف امور تحقیقاتی میشود، زیرا توانایی تولید علم نقش بسیار مهمی در توسعه کشور دارد و تولیدات علمی هر کشور به عنوان شاخصی از فعالیتهای علمی در سطح ملی و بینالمللی مورد توجه قرار گرفته است - تصویری قمصری و صالحی و شاخصی، . - 1393 عوامل مختلفی در تولید علم تاثیرگذار است، از آن جمله میتوان به نیروی انسانی، دانشگاهها و مراکز اطلاعاتی، مجلات علمی، انگیزه، سطح رفاه، ارتباط و همکاری با سایر پژوهشگران اشاره کرد.
امروزه اگر کشوری خواستار توسعه باشد لازم است در برنامهریزیهای کلان خود توجه مناسبی به امر پژوهش و تولید علم داشته باشد - نوروزی و مددی، . - 1394 به همین جهت برای برنامهریزی درست و تصمیمگیری در مورد بهبود تولیدات علمی حوزههای موضوعی مختلف ابتدا باید وضعیت تولیدات علمی کشور مورد بررسی قرار گیرد؛ لذا مساله اساسی این پژوهش شناسایی وضعیت تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی در حوزههای مختلف موضوعی در بازه زمانی 1996-2016 است. اهداف پژوهش حاضر عبارتند از:
· شناسایی وضعیت تولیدات علمی1 پژوهشگران ایرانی براساس شاخصهای تولید2، استناد3و مشارکت4 بینالمللی در بازه زمانی 1996-2016؛
· شناسایی وضعیت تولیدات علمی ایران در حوزههای موضوعی مختلف در بازه زمانی .1996-2016
.2 روش پژوهش
پژوهش از نظر هدف کاربردی و با استفاده از شاخصهای علمسنجی انجام شده است. جامعه پژوهش کلیه تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی است که در بازه زمانی 1996-2016 در پایگاه اسکوپوس5 نمایه شده است. دادههای پژوهش - تعداد تولیدات علمی، تعداد استناد، مشارکت بینالمللی - با مراجعه به پایگاه سایمگو6 به صورتی دستی استخراج و سپس با استفاده از نرمافزار مایکروسافت اکسل7 تجزیه و تحلیل شد.
.3 یافتهها وضعیت تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی براساس شاخصهای تولید، استناد و مشارکت بینالمللی در بازه زمانی 2016 - 1996 چگونه بوده است؟ مطابق با دادههای جدول 1، ایران در بازه زمانی 1996 - 2016در مجموع 388672 تولید علمی و 2770074 استناد دریافتی و شاخص اچ ایندکس معادل 234 داشته و رتبه 22 جهان را در اختیار دارد. بررسیها نشان داد که ایران از نظر رتبه پیشرفت قابل ملاحظهای داشته و از از رتبه 53 در سال 1996 به رتبه 16 در سال 2016 رسیده است. تغییرات رتبه ایران در نمودار 1 قابل مشاهده است.
تجزیه و تحلیل دادههای توصیفی براساس تعداد تولیدات علمی حاکی از این بود که بیشترین تعداد تولیدات علمی به ترتیب متعلق به سالهای - 49572 - 2016، - 44360 - 2014، و - 43115 - 2015 بوده است. همچنین کمترین تعداد تولیدات پژوهشگران ایرانی برابر با - 1996 - 842، - 1997 - 1064، و - 1998 - 1174 بود. تولیدات علمی ایران در طی بازه زمانی 21 ساله روند کاملا صعودی داشته و از 842 به 49572 تولید علمی رسیده است.
بررسی تعداد استنادات دریافتی نشان داد که بیشترین فراوانی استنادهای دریافتی پژوهشگران ایرانی به ترتیب برابر با - 2011 - 294573، - 2010 - 285196، و - 2012 - 281130 استناد دریافتی و کمترین استناد دریافتی مربوط به سالهای 1996، 1997، و 1998 بوده است. استنادات دریافتی ایران تا سال 2011 روند کاملا صعودی داشته و پس از آن روند نزولی درپیش گرفته است. تجزیه و تحلیل دادههای مرتبط با همکاری بینالمللی پژوهشگران ایرانی حاکی از این بود که بیشترین درصد مشارکت برابر با 35,27 درصد و متعلق به سال 1996 است و پس از آن سالهای - 31,6 - 1998، و - 31,11 - 1997 در رتبه های بعدی قرار داشتند. کمترین میزان مشارکت برابر با 16,75 درصد و متعلق به سال 2011 بود. به طور کلی درصد مشارکت بینالمللی پژوهشگران ایرانی روند نزولی داشته و از 35,27 درصد در سال 1996به 20,4 درصد در سال 2016رسیده است.
