بخشی از مقاله
چکیده
نقش فناوری ارتباطات و اطلاعات به عنوان محور بسیاری از تحولات جهانی و همچنین یکی از ابزارها و بسترهای مهم توسعه همه جانبه، انکارناپذیر است. از این رو، متصدیان امور مملکتی که خواهان افزایش قدرت و ثروت ملی و بهبود بخشیدن به شاخصهای زندگی شهروندان خود هستند، در هزاره سوم به این امر توجه و اهتمام ویژه ای دارند. اما مسئله مهم این است که یک فناوری زمانی میتواند به هدفهای فوق نایل شود و سودمند واقع گردد که در مقطع زمانی مورد نیاز ایجاد و محقق شده و زیرساختها و بسترهای جامعه نیز آماده باشد. حصول چنین مطلوبیتی، نیازمند آمادگی و برنامهریزی از قبل است که در ادبیات امروز »آیندهنگاری« نامیده میشود. مقاله حاضر با هدف بررسی و تحلیل آیندهنگاری در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - تجربه کشور ژاپن - در افق - 2035 را مورد کنکاش قرار داده است. لذا پس از معرفی فرایند آیندهنگاری، به نتایج حاصل از این فرایند در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد در ژاپن فناوریهای »امنیت اطلاعات« از نظر شاخص اثرهای اجتماعی، شاخص اثرهای اقتصادی و شاخص اهمیت، فناوریهای برتر آینده شناخته شدهاند و سال تحقق آنها تقریباً در فاصله 2012 تا 2017 خواهد بود. همچنین، به طور متوسط فاصله زمانی میان تحقق فناوری و پذیرش و بهکارگیری آن در جامعه، 3.5 سال خواهد بود.
مقدمه
امروزه اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - به منظور افزایش سرعت و دقت فعالیتهای مختلف سازمانها و در نتیجه بالا بردن بهرهوری آنها، به روشنی مشخص شده است. فناوری اطلاعات، سلاح و ابزاری جدید برای فعالیت در جهان معاصر به شمار میرود که استفاده نکردن از آن، انزوای کشور و در نهایت حذف شدن از جامعه جهانی را به دنبال خواهد داشت - هراتیزادی، بی تا - . مطالعات و بررسیهای انجام شده نشان میدهد جمهوری اسلامی ایران، جامعه اطلاعاتی و جامعه دانشبنیان را هدف قرار داده است، اما با وجود تلاش در این راستا، حرکت نسبتاً کندی دارد. این در حالی است که مطالعات نشان میدهد برای رسیدن به جامعه اطلاعاتی، تنها گسترش فناوری کافی نیست بلکه شرایط و پیشنیازهای اقتصادی اجتماعی و سیاسی، مؤلفههایی مهم میباشند - حسینی، . - 1385 آیندهنگاری، رویکردی است در پاسخ به مسئله فوق که تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و انسانی را در توسعه فناوری مدنظر قرار میدهد. این رویکرد از سال 1950، ابتدا با هدفهای نظامی و از دهه 1970 با هدفهای غیرنظامی و در زمینه علم و فناوری رواج پیدا کرده است. ژاپن از جمله کشورهای پیشروی است که آیندهنگاری را در زمینه علم و فناوری از سال 1970 شروع کرده و تا سال 2006 هشت آیندهنگاری انجام داده است. چین از دیگر کشورهای آسیایی و در حال توسعه است که از دهه 1990 آیندهنگاری را شروع و تا 2006 چهار آیندهنگاری انجام داده است. مقاله حاضر که بیشتر مطالب آن از گزارشهای »مؤسسه ملی سیاستگذاری علم و فناوری« ژاپن و »مرکز پژوهشهای ملی توسعه علم و فناوری« چین اخذ شده است. در پی پاسخگویی به این سؤال است که: »سابقه و فرایند آیندهنگاری در این کشور چیست و چه دستاوردهایی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات داشته است؟« مواد و روشها با توجه به ماهیت مطالعه، برای جمعآوری اطلاعات مرتبط آیندهنگاری کشور ژاپن و اطلاعات مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - ، از اسناد الکترونیکی استفاده شده است.
آیندهنگاری علم و فناوری در ژاپن ژاپن با سابقه ترین کشور در انجام مطالعات آینده نگاری است و از سال 1970 تا سال 2006، هشت برنامه آیندهنگاری علم و فناوری در بازههای زمانی 5 ساله و با افق 30 ساله انجام داده است - جدول. - 2 ارزیابی برنامه های اول تا چهارم آینده نگاری کشور ژاپن نشان می دهد به ترتیب %69، %68، %73 و %66 فناوریهای پیشبینی شده محقق شده است - تحقق کامل فناوری و یا قسمتی از آن - . ارزیابی تحقق فناوریها در حوزه فناوری اطلاعات، ارتباطات و الکترونیک گویای آن است که در آینده نگاری اول تا چهارم به ترتیب %72 ، %75 ، %79 و %63 از فناوریهای پیشبینی شده محقق شده است در جدیدترین آیندهنگاری - آیندهنگاری هشتم - ، مؤسسه ملی سیاستگذاری علم و فناوری برای تهیه اطلاعات پایه و مورد نیاز سومین برنامه 10 ساله - 2006-2015 - علم و فناوری، دو پروژه عمده را که در مجموع هفت فاز میباشد، در دو سال متوالی - 2003-04 - اجرا کرد. پروژه اول از جنس مطالعات گذشته نگر تحت عنوان ارزیابی پیشرفت برنامههای علمی و فناوری ژاپن در بر دارنده سه فاز به شرح ذیل میباشد:
-1 ترازیابی توانایی و ظرفیت های علمی و پژوهشی ژاپن -2 تحلیل اثرهای اقتصادی و اجتماعی سیاست های گذشته علم و فناوری ژاپن
-3 پیشرفت و دستاوردهای دانشگاهها و سازمانهای پژوهشی دولتی ژاپن پروژه دوم از جنس مطالعات آینده نگر و تحت عنوان پیمایش آینده نگاری و شامل چهار فاز زیر میباشد : -1 مطالعه نیازهای اقتصادی و اجتماعی جامعه آینده -2 مطالعه در موضوعات پژوهشی که به سرعت در حال توسعه است.
-3 پیمایش دلفی
-4 سناریو نویسی در این میان، پیمایش دلفی یکی از مهمترین و کانونیترین مرحله مطالعات آیندهنگاری کشور ژاپن میباشد که دلفی هشتم در 13 حوزه تخصصی که در بردارنده 130 دسته فناوری و 858 فناوری خاص می باشد، تمرکز داشته است - جدول. - 3 در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات 9 دسته فناوری و 75 فناوری خاص مورد مطالعه قرار گرفته است - جدول - 4
