بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق به منظور بررسی ارتباط شاخصهای حدی بارش و سیگنالهای هواشناسی و تاثیر آن بر سیلابها از امار بلند مدت بارش روزانه - 6 - 2013-1987 ایستگاه سینوپتیک، سیگنالهای هواشناسی NAO, AO, PNA, NINA1و دادههای دبیهای پیک ایستگاههای دبی سنجیدر محدوده استان سیستان و بلوچستان استفاده گردید. پس از محاسبه سالانه شاخصهای حدی بارش،مابین دادههای فوق ضریب همبستگی محاسبه گردید.نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که سیگنالهای هواشناسی دارای ارتباط معنی داری با شاخصهای حدی بارش در ایستگاههای چابهار و خاش میباشند. همچنین در بیشتر ایستگاهها ارتباط معنیداری بین شاخصهای حدی R20, R30 و R50 با دبیهای پیک وجود دارد. به نحوی که در 25 درصد موارد همبستگی با شاخص R20 در 50 درصد موارد همبستگی با شاخص R30و در 62,5 درصد موارد همبستگی با شاخص R50 مشاهده گردید.
کلیدواژه: شاخص حدی، سیگنال هواشناسی، دبی پیک، سیستان و بلوچستان،NAO
-1مقدمه
با توجه به واقع شدن ایران در عرضهای پرفشار میانی نیم کره شمالی زمین اکثر مناطق کشور از جمله استان سیستان و بلوچستان دارای اقلیم گرم و نیمه خشک تا خشک هستند. یکی از ویژگیهای خاص مناطق خشک وجود اقلیم متغیر و دارای نوسان زیاد میباشد به نحوی که در بعضی از سالها خشکسالیهای شدید امکان حیات را از بین میبرد و در بعضی از سالها وقوع بارشهای سیلابی خسارات بسیاری را به جوامع زیستی وارد میکند، بنابراین پیش بینی و پایش دراز مدت شرایط اقلیمی در هر منطقه میتواند راهکار مناسبی جهت مقابله با عوارض ناگوار اقلیمی - خشکسالی، سیل - باشد.
اخیرا در این راستا توجیه رفتار اقلیم بر اساس سازوکارهای الگوهای پیوند از دور به طورگستردهتری مورد توجه محققان قرار گرفته است. پیوند از دور ارتباط همزمان بین نوسانات عناصر اقلیمی یک مکان با تغییرات الگوهای فشار و درجه حرارت سطح دریا در نقاط جغرافیایی دیگر تعریف شده است. تاکنون محققین علم هواشناسی توانستهاند با استفاده از تغییرات میدان های فشار در مناطق مختلف کره زمین سیگنالهای متعددی را بیابند که هر کدام میتواند باعث اثر گذاری بر اقلیم مناطقی از کره زمین شوند که از ان جمله می توان به سیگنالهای نوسانات اطلس شمالی، انسو، نوسان قطبی و ... اشاره کرد.
با توجه به کارایی مطالعات پیوند از دور در شناخت پدیده های اقلیمی دما و بارش غالبا تلاشهایی در جهت شناخت الگوهای پیوند از دور موثر بر این پدیده ها صورت گرفته است. از جمله مطالعات انجام شده در ایران می توان به تحقیقات مرادی - - 1383، مسعودیان - 1384 - ، خسروی و همکاران - - 1386، صلاحی و همکاران - 1386 - ، احترامیان و همکاران - - 1386، موسوی بایگی و همکارن - - 1387، فتاحی و رحیمزاده - - 1387 و قالهری و همکاران - - 1388 نام برد.سیل از جمله ویرانگرترین بلایای طبیعی شناخته شده است که تنها در سال 2010 بیش از 178 میلیون نفر را در سراسر جهانبه نوعی تحت تاثیر قرار داده است - الموند:2012، . - 173
با توجه به اقلیم خشک حاکم بر ایران بسیاری از شهرها و ابادیها در مجاورت رودخانههای دائمی و فصلی قرار دارند همچنین بر اثر فعالیتهای بشری و خشکسالیهای طبیعی پوشش ناچیزی بر مناطق خشک کشور حاکم است همین امر سبب میگردد که وقوع سیلابها خسارات جانی و مالی فراوانی را در پی داشته باشد.طغیان رودخانه کاجو در استان سیستان و بلوچستان در مردادماه 1392 علاوه بر وارد کردن بیش از 80 میلیارد ریال خسارت به تاسیسات زیربنایی منجر به کشتهشدن یک نفر نیز گردید. همچنین در اردیبهشتماه 1393 بر اثر طغیان رودخانهها در این استان حدود 100میلیارد ریال خسارت وارد گردید. این امر سبب گردیده که محققان بسیاری بصورت گسترده این پدیده اقلیمی را از جنبههای مختلف مورد انالیز و ارزیابی قراردهند.
از جمله فعالیتهای صورت پذیرفته میتوان بهلشکری - 1382 - ، امیدوار - - 1386، کرمی - - 1389، سماکوش و همکاران - - 1392، براتی و همکار - - 1391، ثروتی و همکاران - 1392 - ، قنواتی و همکاران - - 1390 اشاره کرد. در تحقیقات فوق بیشتر به تحلیل همدید سیل و یا کاربرد بعضی روشها درمطالعات سیل خیزی پرداخته شده است. در این میان سهم شاخصهای حدی بارش در وقوع سیلابها نادیده گرفته شده است. در مواردی نیز که بر روی این شاخصها فعالیتی انجام شده بیشتر به منظور ارزیابی روندانها و ارتباطشان با سیگنالهای اقلیمی از جمله انسو بوده است که از این دست تحقیقات میتوان به شیرمحمدی و همکاران - - 1391،رحیمزاده و همکاران - - 1390 و عسکری و همکاران - - 1386 نام برد.
با توجه به اینکه استان سیستان و بلوچستان در منطقه خشک کشور واقع گردیده و مشکل کمبود آب یکی از مسائل تهدید کننده حیات در این استان است اما در عین حال وقوع سیلابهای ناگهانی حجم عظیمی از آب را با خود بهمراه دارند، لذا در این تحقیق سعی شده با بررسی ارتباطات مابین شاخصهای حدی و سیگنالهای هواشناسی با دبیهای پیک به عنوان روشی جهت پایش سیلابها، صورت پذیرد تا با اگاهی از میزان ارتباط انها با یکدیگر، بتوان ضمن کاهش اثار مخرب سیلابها از اثار مفید انها سود جست.
-2مواد و روشها
جهت انجام این تحقیق استان سیستان و بلوچستان درمحدوده 25 درجه و 3 دقیقه تا 31 درجه و 28 دقیقه عرض شمالی و 58 درجه و 47 دقیقه تا 63 درجه و 19 دقیقه طول شرقی به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب گردید. در این استان امار بارندگی روزانه 6 ایستگاه سینوپتیک که دارای دوره اماری طولانیتری بوده مورد ارزیابی قرار گرفت - جدول . - 1 همچنین امار مربوط به سیلابها از سازمان اب منطقهای استان سیستان و بلوچستان اخذ گردید. انتخاب شاخصهای حدی بارشبرای بررسی وقایع حدی در رابطه با تغییرات اقلیمی از موارد بسیار مهمی است که باید مورد توجه محققان قرار گیرد.
شبکه حمایتی اقلیم اروپا بیشتر این شاخصها را معرفی نموده است که در این مقاله تعدادی از شاخص های حدی بارش که از اهمیت بیشتری برخوردار بودند مورد استفاده قرار گرفته است - جدول . - 3 همچنین سیگنالهای هواشناسی NAO, PNA,NINA1, AOبه منظور بررسی ارتباط با شاخصهای حدی انتخاب گردیدند. برای محاسبه مقادیر سالانه شاخصها از نرم افزار RClimDex که نرمافزار پیشنهادی سازمان جهانی هواشناسی است مورد استفاده قرار گرفت. سپس همبستگی و معنیدار بودن همبستگی مقادیر سالانه این شاخص ها با سیگنالهای هواشناسی و مقادیر دبیهای پیک با استفاده از نرم افزار SPSSمحاسبه گردید.
