بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مسائل و مشکلات ایران، مسأله اقوام و چالش هایی است که در موارد بسیاری در گذشته و دوره معاصر انسجام ملی کشور را به مخاطره انداخته و موجب فروپاشی نظام های سیاسی آن شده است. این مقاله با هدف یافتن عوامل موثر در بروز درگیریها و بحرانهای قومی در ایران و با تأکید بر مطالعه قومی در استان سیستان و بلوچستان بعنوان یک مطالعه موردی ارائه راهکارهای مطلوب برای مدیریت تنوع قومی در ایران و سیاست گذاری مناسب در جهت احترام به مولفهها، ارزش ها و فرهنگ اقوام و در نتیجه ایجاد همبستگی و افزایش انسجام ملی تلاش می کند. روش پژوهش در این مقاله نیز مطالعه اسناد منابع کتابخانهای بوده است.
استان سیستان و بلوچستان بادارابودن بیشترین وسعت در بین استان های کشور یکی از محروم ترین استان ها محسوب می گردد. باتوجه به حضور اقلیت های بلوچ در این استان و ادامه این اقوام در کشورهای هم مرز - افغانستان و پاکستان - پرچالش ترین استان کشور قلمداد می گردد. یافتههای تحقیق را در دو بخش می توان بررسی نمود در بخش داخلی چالش هایی ازجمله: کم توجهی به اختصاصات فرهنگی، اجتماعی و ... اقوام در از بین رفتن همبستگی ملی، نقش مناسبات دولت های مرکزی با طوایف در گرایشات قومی بلوچستان، احساس محرومیت نسبی اقوام تا بروز تروریسم، نقش چندفرهنگگرایی و احترام به فرهنگ اقوام در انسجام ملی و در نهایت به نوعی عدم تحقق اصل 47 قانون اساسی که می گوید:
"در بهره برداری از منابع طبیعی و استفاده از درآمدهای ملی در سطح استانها و توزیع فعالیتهای اقتصادی میان استانها و مناطق مختلف کشور، باید تبعیض در کار نباشد، به طوری که هر منطقه فراخور نیازها و استعداد رشد خود، سرمایه و امکانات لازم در دسترس داشته باشد"، در استان سیستان و بلوچستان در مقایسه با استانهای مرکزی، موثرهستند. در بخش دوم عوامل خارجی از جمله مصرف رسانه ای اقوام بلوچ، دخالت قدرتهای منطقه ای از جمله پاکستان، بنیادگرایی در بروز بحرانهای قومی استان نقش داشته است.
واژههای کلیدی: ایران، استان سیستان و بلوچستان، درگیری، بحران، اقوام.
مقدمه
امروزه اندیشمندان و صاحبنظران از بروز و ظهور توامان دو پدیده به ظاهر متضاد در سطح جهان خبر میدهند که به تعبیر رابرتسون همان عام شدن امر خاص و خاص شدن امر عام است. همزمان با تعمیق فرایند جهانی شدن از یک سو شاهد گسترش و یکپارچگی فرهنگی، بازارهای اقتصادی و شیوههای حقوقی و سیاسی هستیم و از دیگر سو ناظر ظهور انواع اختلافهای قومی و تاکید بر بنیادیترین هویتهای گروهی و وفاداریهای قومی در بسیاری از مناطق جهانیم - سید امامی، . - 7 :1377 جهان انسانی، دنیایی متشکل از اقوام و ملل گوناگون است که در سرتاسر، آن با توجه به شرایط محیطی و جغرافیایی، پراکنده شده اند. بررسیها نشان میدهد که فقط در چهارده کشور جهان اقلیت قابل توجهی وجود ندارد و تنها چهار درصد مردم دنیا در کشورهایی زندگی می کنند که دارای یک گروه قومی هستند - شامایی، . - 66 :1986
شاید تا قبل از دهه شصت میلادی موضوع تنوع قومی دل مشغولی زیادی برای اندیشمندان و جوامع ایجاد نمیکرد، اما به موازات احیاء هویتهای قومی و شکلگیری تعارضات قومی، مسئله قومیت و هویت قومی از یک موضوع »پیرامونی« به موضوع »اصلی« در ادبیات و آثار اندیشمندان علوم اجتماعی و سیاسی تبدیل شده است - براون، - 43 :1993 و به عنوان یکی از برجستهترین مسائل جهانی مطرح شده است - گلمحمدی، . - 158 : 1381 چنانکه برخی، عصر حاضر را قرن اقلیتها و قومیتها - خوب روی، - 1 :1380 و مهمترین دغدغه انسان عصر نو میشمارند - دوران، . - 85 :1383 تشدید این موضوع، به ویژه در جوامعی چون ایران که از تنوع برخوردارند بیشتر خودنمایی میکند. به دلیل شرایط حاکم و موضوع مهم جهانی شدن و شرایط منحصر به فرد ایران، بسیاری از صاحب نظران مسئله حال و آینده کشور را موضوع قومیتها میدانند - کولایی، . - 51 :1383
زیرا، ایران سرزمینی است که در جریان تحولات گوناگون تاریخی و حرکتهای جمعیتی، ترکیبی از اقوام را در خود جا داده است . فلات ایران ناحیهای جغرافیایی- منطقهای و فرهنگی است که همواره باعث تنوع نژادی و قومی شده است. در این میان تنوع و تکثر اقوام تشکیل دهندهی جامعه ایران به نحوی است که اطلاق واژه های کثیرالقوم1 و جامعه چند قومی2 به ترکیب جمعیتی آن، از ترکیب و واقعیتی انکار ناپذیر خبر میدهد. حضور و زندگی قومیتهای مختلف چون، فارسها، ترکها، کردها، بلوچها، ترکمنها، عربها در کنار یکدیگر و در چارچوب جغرافیای سیاسی واحد، بیانگر موزاییک قومی- فرهنگی هویت و تمدن ایرانی است - احمدیپور، . - 36 :1389 در این بین قومیت بلوچ در استان سیستان وبلوچستان به دلایل داخلی و خارجی تت فشار قرار گرفته و سبب گردیده تا این فشارهای وارده بر قوم بلوچ تحت عنوان تروریسم، فقر و ... نمود یابد.
سوال اصلی تحقیق عبارت است از مهمترین عوامل داخلی و خارجی چالشآفرین در سیستان و بلوچستان چیست؟ به نظر میرسد در بخش داخلی چالشهایی ازجمله: کم توجهی به اختصاصات فرهنگی، اجتماعی و ... اقوام در از بین رفتن همبستگی ملی، نقش مناسبات دولت های مرکزی با طوایف در گرایشات قومی بلوچستان، احساس محرومیت نسبی اقوام تا بروز تروریسم، نقش چندفرهنگگرایی و احترام به فرهنگ اقوام در انسجام ملی و در نهایت به نوعی عدم تحقق اصل 47 قانون اساسی که می گوید: "در بهره برداری از منابع طبیعی و استفاده از درآمدهای ملی در سطح استانها و توزیع فعالیتهای اقتصادی میان استانها و مناطق مختلف کشور، باید تبعیض در کار نباشد، به طوری که هر منطقه فراخور نیازها و استعداد رشد خود، سرمایه و امکانات لازم در دسترس داشته باشد"، در استان سیستان و بلوچستان در مقایسه با استانهای مرکزی، موثرهستند. در بخش دوم عوامل خارجی از جمله مصرف رسانه ای اقوام بلوچ، دخالت قدرتهای منطقهای از جمله پاکستان، بنیادگرایی در بروز بحرانهای قومی استان نقش داشته است.
-1 مبانی نظری
-2-1 تعریف و مفهوم قومیت
اگر چه واژه »قومیت«1 واژهای جدید است، حس خویشاوندی، همبستگی گروهی و فرهنگ مشترکی که این واژه بدان اشاره دارد، قدمتی به اندازه تاریخ بشری دارد، اجتماعات قومی در هر دورهای و هر قارهای وجود داشتهاند و نقش مهمی در تمامی جوامع ایفا کرده اند - مرشدی زاد، . - 11 :1380 ماکس وبر، گروهی را که اعضایش نسبت به پیشینه تاریخی، ریخت فیزیکی، آداب و رسوم، خاطرات مشترک، باور همانند یا یکسانی داشته باشند »گروه قومی« میداند. قوم یک گروه انسانی، نژادی است که از زبان و فرهنگ و روش زندگی و تمنیات گروهی ویژهای در چهار چوب یک شاخه بزرگ نژادی برخوردار است، به قسمی که حتی از دیگر گروههای نژادی خود قابل تشخیص و تفکیک میگردد - الطایی، . - 158 : 1382 بطور کلی مشکل اصلی مفهوم بندی قومیت و گروههای قومی، فقدان تعریف یا وجود معیارهای متفاوت در تعریف است.
این مفهوم ناظر به همبستگی گروه یا واحدهای نسبتا پایدار از شکل جوامع بشری است که حد فاصل میان جوامع ایلی و جوامع ملی قرار دارد. چون در هر کشوری قومیت از جایگاه و معنای خاصی برخوردار است و برداشت و نگرشهای متفاوتی به آن معطوف است، مراد از قومیت در این پژوهش، اقوام ایرانی است که در یک سرزمین مشخص که بوسیله مرز، از دیگر اقوام و قومیتها جدا شدهاند می باشد و با قومیتهایی که به دلایل سیاسی و اجتماعی و با زور و تهدید و امتیاز و یا با خواست خود در سرزمینهای دیگر جابجا و در یک مکان مسکن گزیدهاند متفاوت میباشد. در واقع آنچه به عنوان قومیت در ایران گفته میشود آن گروهی میباشد که با توجه به شرایط خاص جغرافیایی، محیطی و حوادث بوجود آمده و وارث فرهنگ، تاریخ و گذشته و علایق و آرمان سیاسی مشترک میباشند - صدر، . - 16 :1377
-2-2 استان سیستان و بلوچستان
استان سیستان و بلوچستان از پهناورترین استانهای کشور است و با وسعت 187502 کیلومتر مربع معادل%11 , 5 مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. این استان بین 25 درجه و3 دقیقه تا 31 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی و 58 درجه و 49 دقیقه تا 63 درجه و 20 دقیقه طول شرقی واقع شده است - شاطریان، - 151 : 1391، که از شمال به استان خراسان جنوبی، از جنوب به دریای عمان، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان و از غرب به استانهای هرمزگان و کرمان محدود شده است. منطقه سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی، از یک طرف تحت تأثیر جریانهای جوی متعدد مانند:
جریان بادی شبه قاره هند و به تبع آن بارانهای موسمی اقیانوس هند است و از طرف دیگر تحت تأثیر فشار زیاد عرضهای متوسط قرار دارد که گرمای شدید مهمترین پدیده مشهود اقلیمی آن است - طاوسی، . - 141 : 1391 براساس آخرین تقسیمات کشوری این استان دارای 14 شهرستان، 36 مرکز شهری، 40 بخش، 102دهستان و 5634 آبادی کددار است. موقعیت ویژه و استثنایی استان به جهت استقرار در کنار آبهای آزاد بین المللی و خارج از تنگه هرمز با 300 کیلومتر مرز آبی و دارا بودن 1100 کیلومتر مرز خاکی با دو کشور پاکستان و افغانستان، - صفوی، - 208 : 1380 امکانات قابل توجه معدنی، اقلیم مناسب برای کشت محصولات سودآور صادراتی نظیر خرما، مرکبات، موز، انبه - عزیزی، - 104 : 1390 و
