بخشی از مقاله
چکیده
گلفشانها، پدیدههای زیبای زمینشناسی و ژئومورفولوژیکی هستند که مخروطیشکل بوده وشبیه آتشفشان میباشند، اما بهجای مواد مذاب از دهانه آنها گاز همراه با گل بیرون میآید.این پدیده، در اکثر نقاط دنیا از جمله در ایران، در سواحل دریای خزر و دریای عمان و بهویژه در استان سیستان و بلوچستان دیده میشود. امروزه گلفشانها از لحاظ ژئوپولیتیکی برای کشورهای دارنده این پدیده دارای اهمیت زیادی است، زیرا وجود گلفشانها به عنوان یک نشانه مهم و مطمئن اقتصادی برای پیبردن به منابع و ذخایر بزرگ نفت و گاز قلمداد میشود. این پدیده از نظر ژئوتوریسمی و زمین گردشگری دارای توان بالایی در جذب گردشگر میباشد و میتواند شمار زیادی گردشگر را برای لذت بردن از این پدیدههای زیبای خدادادی به منطقه بکشاند. در این مقاله سعی شده، ضمن معرفی و شناساندن مکانیسم و نحوه فعالیت این پدیده، اهمیت آن در گردشگری مورد بحث قرار گیرد. در پایان اثرات مثبت و منفی این پدیده در اکوسیستم و محیط زیست مورد بررسی قرار گرفته و پیشنهاداتی در جهت ارتقاء و بالا بردن سطح فرهنگ استفاده از این پدیده ژئوتوریسمی در راستای رشد و توسعه صنعت گردشگری کشور ارائه شده است. مقاله حاضر ماهیتی توصیفی - تحلیلی دارد که دادههای مورد نیاز آن از طریق روش کتابخانهای و دادههای میدانی گردآوری شده است. یافتههای تحقیق نشان میدهد این پدیده علیرغم دارا بودن مضرات زیست محیطی همانند تخریب اکوسیستم آبزیان، تخریب پوشش گیاهی و افزایش گازهای گلخانهای، دارای فواید گوناگون از جمله تنظیم زنجیره غذایی در محیط آبی و غیرآبی، دارای نقش مؤثر در تشکیل اکوسیستمهای کوچک گیاهی و جانوری و گلدرمانی بوده و قابلیت توسعه گونههای مختلف گردشگری از جمله ژئوتوریسم، گردشگری درمانی - سلامت و ماجراجویانه را دارا میباشد.
مقدمه
ژئوتوریسم4، نوعی گردشگری طبیعی برپایه دانش زمینشناسی است. ژئوتوریسم، گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیدهها و فرآیندهای زمین شناختی و آموختن نحوه شکلگیری و سیر تکامل آنها است - عزیزی و همکاران، 1390 . - 477 : میتوان گفت ژئوتوریسم به ایجاد ارتباط بین انسان، زمینشناسی و ژئومورفولوژی و همچنین به پتانسیلهای میراثهای زمینشناسی و ژئومورفولوژی از بعد اقتصادی می پردازد. برقراری توازن اقتصادی مناطق مختلف، حفاظت از میراثهای طبیعی، جلوگیری از تخریب محیط، ایجاد فرصتهای شغلی، ارتقای کیفیت چشماندازهای طبیعی و ارتقاء ارزشهای معنوی و فرهنگی جامعه میزبان از جمله رهآوردهای مثبت این نوع گردشگری است - تولایی، . - 113 115 : 1385 کشور ایران یکی از کشورهای محدود جهان است که بهدلیل موقعیت جغرافیایی خود دارای انواع پدیدههای زیبای طبیعی و زمینشناختی است - نوحهگر و همکاران، - 152 : 1388 و از این جهت قابلیت فراوانی برای توسعه ژئوتوریسم دارد. گلفشانها5 در اکثر نقاط کره زمین بهویژه آسیای مرکزی و اقیانوس اطلس قابل مشاهدهاند. این عارضه ژئومورفولوژیکی، در واقع پدیدهای طبیعی و همانند آتشفشان است که بهصورت تپهای مخروطی بوده و بهجای گدازه، از دهانه آن گاز همراه با گل خارج میشود - زمردیان، . - 180 :1383 پراکندگی این پدیده در ایران، بیشتر در ساحل دریای عمان و ساحل شرقی دریای خزر در جلگه گرگان قابل مشاهده است - علایی طالقانی، . - 59 :1384 استان سیستان و بلوچستان به عنوان پهناورترین استان ایران از هامون تا عمان گسترده شده است و دارای جاذبههای ژئومورفولوژیکی متنوع و زیبایی میباشد که در ایران و شاید در جهان نادر و کمیابند. اما، در این جهان رقابتی بهدلایل ناشناخته و تعریف نشده، غریب ماندهاند. گلفشانها، مهمترین و جذابترین اشکال ژئومورفولوژیکی هستند که در این استان دارای بیشترین تعداد میباشند - حدود 60 درصد از کل گلفشانهای ایران - - نگارش، - 1384، بنابراین می توانند در راستای توسعه ژئوتوریسم استان نقش برجستهای داشته باشند. البته این عارضه بهدلیل اینکه از اعماق زمین سرچشمه میگیرد، هم پیامآور خوبی برای اطلاع از وضعیت درونی زمین است - نگارش، - 1 :1382 و هم یک نشانه مطمئن اقتصادی برای پی بردن به مخازن بزرگ نفت میباشد. علاوه بر اینها وجود این عارضه در طبیعت، مانند دیگر پدیدهها دارای اثرات مثبت و منفی بر محیط زیست میباشد. مقاله حاضر با ماهیتی توصیفی - تحلیلی در پی دستیابی به اهدافی همچون شناخت ویژگی های ژئوتوریسمی گلفشان ها و تلاش در جهت رشد و توسعه آن، شناسایی مکانیسم و نحوه فعالیت گلفشانها، بررسی و شناخت اثرات مثبت و منفی گلفشانها و ارائه راهکارهایی جهت افزایش توسعه گردشگری در راستای گلفشان بوده و از این رو، ناگزیر به پاسخیابی برای پرسشهای زیر است: پیامدهای معرفی و شناساندن قابلیتهای ژئوتوریسمی گلفشانهای ایران کدامند؟ پیامدها و آثار زیست محیطی - اثرات اقتصادی - مخاطراتی - گلفشانها کدامند؟ در نهایت این مقاله به بررسی قابلیتهای ژئوتوریسمی گلفشانهای استان سیستان و بلوچستان و نقش آنها در توسعه گردشگری و اثرات این عوارض بر محیط زیست و اکوسیستم این ناحیه میپردازد.
اهداف تحقیق
هدف اصلی
شناخت ویژگیهای ژئوتوریسمی گلفشان ها و تلاش در جهت رشد و توسعه آن
اهداف فرعی
-1 شناسایی مکانیسم و نحوه فعالیت گلفشانها -2 بررسی و شناخت اثرات مثبت و منفی گلفشانها
-3 ارائه راهکارهایی جهت افزایش توسعه گردشگری در راستای گلفشان
پیشینه تحقیق
پیشینه مطالعات مربوط به گلفشانها در ایران و بویژه در استان سیستان و بلوچستان، چندان زیاد نیست و حداکثر از نیم قرن تجاوز نمیکند. بهطور کلی، مطالعه گلفشانها بیشتر به مطالعات زمینشناسی برای تهیه نقشه و اکتشاف نفت توسط افراد خارجی برمیگردد که برای شرکت ملی نفت ایران کار میکردند. برخی از این افرادکه به مطالعه نفت در جنوب ایران پرداختهاند، صریحاً به وجود گلفشانها در محدوده منطقه مورد مطالعه اشاره کردهاند. در تمام گزارشهای این پژوهشگران، فقط از گلفشانهای شمالی و جنوبی سخن گفته شده است - صاحبزاده و دهمرده، . - 28 :1384 در زمینه گلفشانها بیش از دیگران دکتر حسین نگارش کار کرده است. البته هماکنون مقالات و کتابهای زیادی در زمینه گلفشان به نگارش درآمده که از جمله آنها میتوان به کتاب گلفشان نوشته جلال فصل بهار، مقاله سایت گلفشانی نژاد افضلی چاپ شده در مجله علوم زمین و مقاله گلفشان پیرگل نوشته آرش صرافیزاده اشاره کرد.
روش تحقیق
مقاله حاضر ماهیتی توصیفی - تحلیلی دارد که دادههای مورد نیاز آن از طریق روش کتابخانهای - کتب - نشریات و اینترنت - و دادههای میدانی - پرسشنامه و مصاحبه - گردآوری شده است.
مباحث نظری
برخی مواد مانند گل، نمک و امثال آن در بعضی مناطق خاص، از درون زمین بهطرف سطح زمین حرکت میکنند و اشکالی را در سطح زمین پدید میآورند. بهدلیل مشابهت مکانیسم حرکت و مورفوژنز اینگونه فرایندها با ولکانها - آتشفشانها - ، میتوان آنها را شبهولکان نامید. از جمله این شبهولکانها 6 میتوان به گنبدهای نمکی، آبفشانها و گلفشانها اشاره کرد که در زیر تعاریفی از گلفشان ارائه شده است - زمردیان، . - 180 : 1383 در برخی از فرهنگ ها نظیر گیتاشناسی و لانگمن، تعریف گلفشان به دو صورت آمده است: در تعریف اول، گلفشان را با گلآتشفشان متعارف گرفته شده است. در صورتی که این دو پدیده کاملاً با یکدیگر تفاوت دارند. تنها تشابه آنها خارج شدن مواد شل آبکی همراه با گاز از اعماق و روان شدن آنها در سطح زمین و یا تجمع در گودال اطراف محل خروج است. در تعریف دوم، گلفشان به خروج و پرتاب سریع گل شل و آبکی همراه با گاز گفته شده که در سطح با تکرار فعالیت مخروطی از گل بهوجود آمده است - فصل بهار، . - 2 :1390 گلفشان، مخروطی است از گل که هنگام خروج گاز لابهلای گلهای مرطوب سطح زمین شکل میگیرد. پرتاب شدن سریع گل های روان و آبی که با حباب و صدا همراهندو معمولاً سرد نیز هستند، کم کم مخروطی از گل تشکیل میدهد که گلفشان نامیده میشود - صاحبزاده و دهمرده، . - 28 :1384 در فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی طبیعی: حفرهای مخروطی شکل است که از دهانه آن گل و گاز خارج میشود و در مناطق آتشفشانی بیشتر دیده میشود. نظیر زلاندنو و جزیره سیسیل در ایتالیا - فصل بهار، . - 3 :1390 گلفشان، در واقع پدیدهای
