بخشی از مقاله
چکیده
در پی اجرای هر پروژه عمرانی در بستر طبیعت، تحلیل اقتصادی و بررسی پیامدهای آن به منظور رفع نقایص و بهتر نمودن کارهای آتی ضروری میباشد.در این پژوهش راندمان اقتصادی عملیات مکانیکی اجرا شده در حوزه آبخیز آق امام 2 مورد بررسی قرار گرفته است. این عملیات مکانیکی با هدف کاهش خسارات سیل، جمعآوری رسوبات، ذخیرهسازی آب اجرا شده است. ارزیابی اینگونه پروژهها به منظور بهینهسازی پروژههای مشابه کاملا ضروری است. این پروژهها در سال 1385 احداث شدهاند. این ارزیابی با استفاده از راهکارهای اقتصاد مهندسی انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از مدلهای نرخ بازده داخلی - IRR - وارزش خالص کنونی - NPV - انجام گردید. نتایج تحقیق نشان داد که براساس این مدلها، اجرای این طرحهای آبخیزداری دارای اثرات مثبت بوده است. براساس این نتایج، نسبت فایده به هزینه در کاهش خسارات سیل، جمعآوری رسوبات، ذخیرهسازی آب و تغییرات زیستمحیطی به ترتیب برابر 2/06، 1/22، 1/03 و 14/40 محاسبه شده است. عملیات مکانیکی از نظر زیست محیطی به لحاظ تمامی شاخصهای اقتصادی، با اختلاف بسیار، بعنوان بهترین نقش آن انتخاب گردیده و نقش این عملیات در ذخیره سازی آب، ضعیفترین عملکرد آن بوده است. نتایج حاصل از این بررسی اطلاعات لازم برای برنامهریزی و چگونگی روند و ادامه فعالیتهای منابع طبیعی و آبخیزداری را در اختیار مدیران و برنامه ریزان این بخش قرار داده و میتواند در اجرای بهینه طرحهای آبخیزداری مورد استفاده قرار گیرد.
واژگان کلیدی: تحلیل اقتصادی، عملیات مکانیکی، حوزه آبخیز آق امام2، IRR، .NPV
-1 مقدمه
در برنامهریزی رشد و توسعه کشور، استفاده اقتصادیتر از منابع و عوامل تولیدی موجود و در حال کار به عنوان یک روش اصولی و کارا در فعالیتهای اقتصاد روستایی در رسیدن به اهداف کلان کشور در اولویت ویژه قرار دارد. در واقع اقتصاد روستایی به شدت به افزایش کارایی اقتصادی منابع در محیط روستا نیازمند و وابسته است - قدوسی،. - 1371 آبخیزداری می-تواند با مدیریت صحیح و مناسب، شرایط محیط زندگی انسانها را برای حفظ عناصر حیاتی آماده کند و در ضمن نسبت به بهرهبرداری مناسب و اصولی از این منابع در جهت افزایش تولید محصولات به یاری انسان بیاید - بختیاری،. - 1376 هرساله در کشور مبالغ قابل توجهی برای اجرای طرحهای آبخیزداری هزینه میگردد. از طرف دیگر در بین مدیران، کارشناسان و ساکنین حوزه های آبخیز دیدگاههای متفاوتی در خصوص نتایج و راندمان حاصل از فعالیتهای آبخیزداری وجود دارد که ارزیابی اقتصادی این فعالیتها را به منظور اطلاع از نسبت منفعت به هزینه پروژهها ضروری میسازد. لذا با عنایت به این موضوع و اهمیت کاربرد اطلاعات اقتصادی در تجزیه و تحلیل سیاستهای توسعه روستایی و برنامه ریزی، ضرورت دارد که نسبت به ارزیابی علمی و مستند طرحهای اجرا شده آبخیزداری از بعد اقتصادی اقدام گردد.
دیانی و همکاران - 1993 - با آنالیز اقتصادی فعالیتهای آبخیزداری در حوضه غاکوت هند، نسبت فایده به هزینه کل پروژه را برابر 1/93 محاسبه نمودند. بررسی آنان نشان داد که انجام این پروژه از نظر اقتصادی کاملا مقرون به صرفه است. نتایج حاصل از 20 مقاله تحقیقی ارائه شده در کنفرانس سال 1998 چین که با محوریت مفاهیم و شیوههای آبخیزداری جامع برگزار گردید حاکی از آن است که توسعه اقتصادی آبخیزها و افزایش درآمد آبخیزنشینان از مسائل مهمی است که موفقیت یا شکست عملیات آبخیزداری در گرو توجه و بکارگیری آنها است. باقریان کلات - - 1384 در تحقیقی با عنوان بررسی و ارزیابی عملکرد فنی طرح آبخیزداری حوزه آبخیز کاخک، راندمان و عملکرد اجرای پروژه را در مجموع خوب ارزیابی نموده است.
فعالیتهای اقتصادی در حوزههای آبخیز بر اساس مدیریت جامع و صحیح منابع طبیعی علاوه بر بهرهبرداری بهینه می-تواند سبب بقا و دوام ساکنین حوزههای آبخیز باشد. احداث هر گونه ابنیه فنی با هدف توسعه اقتصادی میباید بر اساس واکنشهای طبیعی و محیطی صورت پذیرد. در نظر گرفتن عوامل زیستمحیطی علاوه بر بقا و دوام اجتماع ساکن میتواند پایداری یک حوزه آبخیز را متضمن گردد. در این پژوهش نیز عملکرد بندهای خاکی از لحاظ توجیه اقتصادی مورد بررسی قرار میگیرد. در این بررسی عملکرد بندهای خاکی از نظر، نقش آنها در کاهش خسارات سیل، جمعآوری رسوبات، ذخیرهسازی آب و تغییرات زیستمحیطی سنجیده و ارزیابی میشود.
-2 مواد و روشها
حوزه آبخیز آق امام - 2 - با مساحت 2595/35 هکتار در محدوده عرض جغرافیایی 37 درجه و 41 دقیقه تا 37 درجه و 46 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 55 درجه و 42 دقیقه تا 55 درجه و 45 دقیقه شرقی در شرق استان گلستان واقع شده است. حوضه مورد مطالعه در 50 کیلومتری شمال شرقی شهرستان کلاله و در 45 کیلومتری بخش مراوه تپه واقع است این حوضه در تپه ماهورهای لسی واقع است. شکل 1 موقعیت حوضه را در کشور و استان گلستان را نشان میدهد.
شکل - 1 - موقعیت حوضه آبخیز آق امام - 2 - در کشور و استان گلستان
برای انجام این تحقیق، آمار و اطلاعات مورد نیاز جمعآوری و تهیه شد. اطلاعات مربوط به حجم پروژه مکانیکی اجرا شده و هزینههای مربوطه در سالهای مختلف اجرای پروژه از گزارشات مکتوب اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان اخذ گردیده است. جدول 1، هزینه اجرایی بندهای خاکی را در حوزه آبخیز آق امام نشان میدهد.
جدول - 1 - هزینه اجرایی بندهای خاکی در حوزه آبخیز آقامام - 2 -
عملیات مکانیکی اجرا شده در حوزه آبخیز سدبوستان شامل بندهای خاکی میباشد. عملیات مکانیکی دارای عمر مفید 8 سال و دارای هزینه اولیه 3183/125 میلیون ریال می باشند. پروژه ها با نرخ بهره 10 درصد مورد بررسی قرار گرفتند . تکنیک های رایج اقتصاد مهندسی مورد استفاده در این پژوهش شامل ارزش فعلی خالص، یکنواخت سالیانه، نرخ بازگشت سرمایه، نسبت منافع به مخارج و دوره بازگشت سرمایه میباشد.ارزش فعلی:1 محاسبه ارزش فعلی یک فرآیند مالی، تبدیل ارزش کلیه دریافتها و پرداختها به ارزش فعلی در زمان حال یا مبدأ پروژه میباشد.
اگر NPV>0 باشد، پروژه اقتصادی است، اگر NPV<0، اقتصادی نمیباشد و در حالت NPV=0 بی تفاوت است - اسکونژاد،. - 1390 نرخ بازده داخلی:2 ارزش فعلی دریافتی ها را با ارزش فعلی پرداختیها برابر می کند. در این روش نرخ بازده سرمایه مصرف شده در یک پروژه را محاسبه کرده و آن را با حداقل نرخ بازده قابل قبول مقایسه میکنند - اسکونژاد،. - 1390 اگر IRR>k باشد، پروژه پذیرفته می شود، اگر IRR<k باشد، پروژه رد و اگر IRR=k باشد، بی تفاوت است. که k در آن نرخ بهره یا نرخ جذب میباشد.
روش نسبت منافع به مخارج: این روش علاوه بر بررسی اقتصادی طرحهای سرمایهگذاری خصوصی، روش کاربردی و معروف در ارزیابی طرحهای دولتی محسوب میشود. چرا که پیش بینی درآمدهای پروژههای عام المنغعه و ارزیابی پولی آنها از پیچیدگی خاصی برخوردار است. اگر B/C>1 باشد پروژه اقتصادی و درغیراینصورت غیراقتصادی میباشد - اسکونژاد،. - 1390روش دوره بازگشت سرمایه:3 یک روش تقریبی برای مقایسه اقتصادی پروژههاست. تحلیلگر با استفاده از این روش در جستجوی دوره یا مدت زمانی است که سرمایه اولیه بتواند توسط درآمدهای سالیانه جبران شود. به عبارت ساده تر مجموع
