بخشی از مقاله
چکیده
شناسایی موانع و عوامل اجتماعی و اقتصادی در مشارکت با توجه به نقش آن در فرایند توسعه روستایی امر بدیهی است. برای ارائه تصویر روشنتر از مسئله به مطالعه پژوهشها و مطالعات انجام شده در مورد موضوع تحق یق پرداخته شد و با در نظر گرفتن مسئله تحقیق و پژوهشهای مربوط به آن، به بررسی آراء نظریهپردازان نوسازی و سرمایه اجتماعی پرداختیم و متغیرهای اجتماعی و اقتصادی موثر برای تحقق م شارکت آبخیزن شینان در نظر گرفته شد. در تبیین عوامل موثر بر مشارکت با استفاده از روش پیماشی به صورت مشاهده میدانی در قالب پرسشنامه به این کار مبادرت شد. حجم نمونه شامل 120 سرپرست خانوار می با شد. منطقه موردمطالعه در این تحقیق، حوزه آبخ یز حوزه آبخیز نوشان در استان آذربایجان غربی میباشد. با تجزیه و تحلیل آماری توس نرم افزار SPSS مشخص شد که بهره-برداران انگیزههای لازم برای مشارکت را دارا هستند، با این حال میتوان با استفاده از برنامههای توجیهی و ترویجی، مشارکت مساعد و بیشتر و همه جانبهتر را از بهره برداران انتظار داشت. در این تحقیق متغیرهای سن، میزان درآمد، نوع م شارکت، خوشبینی، آگاهی از اهمیت و اهداف طرحها و نیازهای بهره برداران و تطابق بین اهداف طرحها و نیازهای بهره برداران با میزان مشارکت بهره برداران هیچ رابطه مع نی داری را نشان نداد.
کلمات کلیدی: آبخیزنشینان، طرحهای آبخیزداری، متغیرهای اجتماعی- اقتصادی، مشارکت، آبخیز نوشان.
مقدمه
مفهوم مشارکت همانند توسعه دارای مفاهیمی گسترده و کلی است که ماهیت آن از یک سو به شرای اجتماعی و اقت صادی جام عه و از سوی دیگر به اهداف، برنامهها و برداشتهای مختلف بستگی دارد و جامع نگری و نگرش سیستمی لازمه رسیدن به مشارکت و توسعه پایدار است. مشارکت مهمترین هدف توسعه و عمران روستایی است که با تعدادی از متغیرهای اجتماعی - اقتصادی همبستگی دارد و به طور مستقیم و غ یر مستقیم، ت حت تأثیر آنهاست تفکیک مفهوم مشارکت از بعضی از مفاهیم تو سعه روستائی، غیر ممکن است. در واقع به نظر کارشناسان، م شارکت یک عنصر کلیدی در توسعه روستائی است، تنها اگر بتوان آن را در فرآی ند تو سعه گنجانید مشارکت جامعه سبب کاهش هزینهها در جمع آوری اطلاعات، تعیین راهکارها، توافق و تدوین قوانین، ه ماهنگی
اعضای جامعه، نظارت و اعمال بهتر قوانین میگردد. لذا مردم، منابع و مشارکت، سه رکن توسعه پایدار انسانی را تشکیل میدهند. مشارکت بیشتر و مؤثرتر مردم در صورتی قابل انتظار است که تطابق بیشتری بین نیاز های مردم و هدف پروژه وجود داشته باشد.
آبخیزداری به عنوان فرآیند تنظیم و اجرای مقدماتی برای اداره م نابع یک آبخیز، با هدف فراهم آوردن خدمات و محصولات بدون آ سیب رساندن به منابع آب و خاک تعریف شده است و در برنامههای آبخیزداری معمولاً بایستی عوامل اجتماعی، اقتصادی و سازمانی مؤثر در داخل و خارج آبخیز را نیز در نظر گرفت آبخیزداری یکی از راهکارهای مهم و اسا سی برای مقابله با م شکلاتی از قب یل سیلاب، خشک سالی، فر سایش و کاهش حاصلخیزی خاک میباشد. طرحهای آبخیزداری در قالب مطالعات انجام شده و در مراحل مختلف در آبخیزهای کشور توس واحد اجرا به صورتهای مختلف به مرحله اجرا گذاشته میشوند، به طوری که موفقیت طرحهای آبخیزداری در گرو اهداف چند منظوره آن در سطوح مختلف فنی، اجتماعی، سیاسی میباشد یکی از مشکلات پیشرو در کشورمان در زمینه طرحهای آبخیزداری این است که مجری طرح به دلیل عدم شناخت کافی مردم با این قبیل طرحها و اهداف آنها، شاهد تقابل مردم با این طرحها میباشد. توجه به مسائل اقتصادی و اجتماعی حوزهها نقش تعیین کنندهای در درجه موفقیت و یا شکست طرحهای آبخیزداری دارد که متأسفانه به این مهم کمتر توجه شده است. ضمن آنکه توجیه اقتصادی طرحها جزء ضروریترین اقدامات لازم می باشد.
یکی از مباحث عمده اجتماعی، مشارکت مردم و میزان آن در فعالیتهای مختلف عمرانی و توسعهای میباشد؛ زیرا زمانی یک پروژه عمرانی میتواند زیربنای توسعه یک منطقه واقع شود که علاوه بر پذیرش مردم، مشارکت آنان را نیز به همراه داشته باشد. چرا که هدف از ا جرای هر نوع پروژه عمرانی و توسعهای، مردم و به بیان دیگر بهره برداران هستند. مشارکت کشاورزان کلید موفقیت بیشتر طرحهای آبخیزداری در کشورهای در حال توسعه میباشد، زیرا مناطق بالادست این کشورها به طور زیاد توس خرده مالکین اشغال شده است. کشاورزان معمولاً با تنگناهایی روبرو هستند که مانع مشارکت آنها در یک طرح میگردد. به طور مثال ممکن است آنها به طور کامل اهداف آبخیزداری را درک نکرده باشند، یا وضعیت اقتصادی آنها ممکن است اجازه خطرپذیری را به آنها ندهد و همچنین ممکن است آنها به منافع آنی از زمین خود علاقه بیشتری داشته باشند تا حفا ظت خاک برای استفاده آینده
حال آنکه بهره برداری توأم با تجدید حیات منابع طبیعی، از اساسیترین دستاوردهای جوامع پیشرفته صنعتی است که متضمن رعایت م سائل حفاظت و تأمین شرای لازم و مناسب در آنها ست. تحولات دو دهه اخیر در ایران ضرورت مشارکت مردم در امر احیاء و مدیریت منابع طبیعی را ملموستر ساخته و کاهش مشکلات بدون مشارکت مستقیم مردم میسر نخواهد بود از سوی دیگر شناخت عوامل و انگیزههای مشارکت از پارامترهای مهم و اساسی در بررسی میزان تما یل به مشارکت بهره برداران و روستاییان می-باشد. امروزه میتوان گفت که مردم به عنوان ذینفعان و عاملان اصلی توسعه با مشارکت فعال خود در همه مراحل برنامه ریزی به ویژه مدیریت توسعهای مورد توجه قرار میگیرند
یکی از دلایل شکست برنامههای مدیریتی در سطح آبخیز، عدم پذیرش فعالیتها برای آبخیزنشینان میباشد؛ به طوری که در رویکرد ارزیابی و مدیریت یکپارچه آبخ یز، توجه به سلامت اقتصادی و اجت ماعی جامعه آبخیزنشین ضروری است. در این راستا مطالعه اثرات اجت ماعی و اقتصادی از جمله بخشهای مهم در مطالعات مربوط به مدیریت آبخیز تلقی میگردد Jakman در این تحقیق سعی شده است تا تأثیر میزان
آگاهی مردم منطقه نوشان در میزان مشارکت آنها در طرحهای آبخیزداری با استفاده از پرسشنامههای تدوین شده که حاوی سؤالات و اطلاعاتی از وضعیت بهره برداران بوده و توس خود بهره برداران پاسخ داده شده است، مورد بررسی قرار گیرد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطال عه زیر حوزه نوشان در استان آذربای جان غر بی و در محدوده سیاسی شهرستان ارومیه میباشد. مساحت محدوده مورد مطال عه در حدود 7500 هکتار می بوده و جزء حوزه آبخیز رودخا نه شهرچای اروم یه میباشد. شکل 1 موقعیت این آبخیز را نشان میدهد. بهمنظور تعیین روش گردآوری اطلاعات و منابع دادههای موجود، پیمایش مبتنی بر پرسشنامه، مصاحبه، گردآوری و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزارهای SPSS و Excel انجام گرفت. پرسشنامههای تدوین شده با مراجعه حضوری و مصاحبه با خانوارها تکمیل گردید. اطلاعات و آمارهای بدست آمده از پرسشنامهها از طریق نرم افزار Excel طبقه بندی و کارهای آماری توس نرمافزار SPSS انجام گرفت. آزمون پایایی با استفاده از پرسشنامههای اولیه انجام گرفت و مقدار ضریب آلفای کرونباخ 0/78 بدست آمد. با توجه به فر مول کوکران، حجم نمونه مورد نظر برای انجام تحقیق 36 عدد تعیین گردید ولی با توجه به تعداد اندک خانوارها، نصف خانوارهای حوزه، برای حجم نمونه انتخاب و پرسشنامهها تعیین و توزیع گردیدند. لازم به ذکر است که در مرحله دوم تعداد 120 پرسشنامه توزیع گردید که با تو جه به مخدوش و ناقص بودن، 15 پرسشنامه حذف گردید و کارهای آماری مورد نظر با استفاده از 105 پرسشنامه انجام گرفت
شکل -1 موقعیت منطقه مورد مطالعه
متغیرهای تحقیق شامل متغیرهای وابسته و مستقل میباشد. در تحقیق حاضر میزان تمایل بهره برداران به مشارکت در طرحهای آبخیزداری و مرتعداری، متغیر وابسته میباشد که با توجه به پرسشنامههای پر شده توس بهره برداران، امتیاز لازم داده شد و توس نرم افزار SPSS تأثیر هر یک از متغیرهای م ستقل بر میزان م شارکت - متغ یر واب سته - بررسی گرد ید. متغیرهای مستقل بر اساس ویژگیهای خاص اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بهره برداران به گونهای تعیین گردیدند که تأثیرشان بر روی متغیر وابسته
