بخشی از مقاله
چکیده
موقعیت تاسیسات شهری باید به نسبت سطح زمینی که به نسبت کارکرد و برحسب موقعیت مکانی- محله، ناحیه شهری، منطقه شهری برای آنها در نظر گرفته شده، معین باشد. در حال حاضر منطقه1 شهرداری مشهد به علت تراکم بالای کاربری درمانی در مقیاس شهر و فراشهر، با مشکلات ترافیکی و زیست محیطی ناشی از این تراکم روبروست.
لذا به نظر میرسد، بررسی نحوه مکان گزینی مراکز درمانی موجود با توجه به سرانه ها و معیارهای مکان یابی، جهت دستیابی به راه حلهای منطقی جهت کاهش مشکلات موجود، گامی موثر در برنامه ریزی آتی خواهد بود. بر این اساس، این مقاله، به بررسی وضعیت فعلی مراکز درمانی این منطقه، در سطوح خدمات رسانی محله ای، ناحیه ای، منطقه ای و شهر با سرانه های پیشنهادی در طرح تفضیلی میپردازد، همچنین، نحوه استقرار مکانی مراکز درمانی ، با استفاده از نرم افزار Arc Gis ، و مدلهای تحلیل مکانی Spatial analyis و چند ضلعیهای تیسن Thiesen در سطوح خدماتی مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.
این پژوهش، از نوع کاربردی و روش، توصیفی - تحلیلی است. داده ها به صورت کتابخانه ای و میدانی از سازمانهای مربوطه جمع آوری گردیده است. بر اساس نتایج پژوهش، سرانه درمانی موجود در اکثر محلات، نواحی و منطقه، کمتر از سرانه پیشنهادی در طرح تفضیلی است. این منطقه در سطح شهر، از سرانه بالای درمانی نسبت به کل شهر برخوردار میباشد.
همچنین توزیع و پراکنش این کاربری در سطوح خدماتی نا متعادل و بدون توجه به شعاع دسترسی مناسب مراکز درمانی صورت گرفته است. سطح و سرانه پایین درمانی در سطوح محله، ناحیه و منطقه، ناشی از عدم تعادل در نظام عملکردی و خدمات رسانی در این منطقه است. سرانه بالای درمانی در سطح شهر، باعث افزایش سفرهای درمانی و شدت مشکلات ترافیکی و زیست محیطی در این منطقه شده است.
-1مقدمه و بیان مساله
بدون تردید عمده ترین اثر رشد شتابان شهرنشینی و رشد بی رویه فضای شهری، به هم خوردن تعادل توزیع خدماتی و نارسایی سیستم خدماتی است، که بدون استثنا در تمامی شهرهای ایران مشاهده میشود،از سویی دیگر، امروزه زندگی در شهرها، با توجه به ساختار فضایی -کالبدی پیچیده، بیش از هر دوره دیگری وابسته به خدمات است و کمبود و نارسایی آن مشکلاتی را برای ساکنین بوجود میآورد
.بنابراین درک وضعیت کاربریهای مختلف شهری و تعیین میزان کمبود و عدم تعادل در سطوح مختلف منطقه ای به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر مطرح میشود
یکی از کاربریهای مهم شهری، خدمات بهداشتی درمانی است که به طور مستقیم در تعیین سلامت فرد در جامعه دخیل هستند. دسترسی سریع، به موقع و ارزان به این مراکز در هر جامعه ای، به خصوص در جوامع شهری اهمیت فوق العاده ای دارد
اهمیت این کاربری به حدی است که میزان تحقق یا عدم تحقق آن یکی از جنبه های مهم طرح تفضیلی شهری میباشد. با توجه به آنکه تعیین محل استقرار کاربریها، از جمله کاربری بهداشتی درمانی، عمدتا توسط طرحهای شهری انجام میشود، این طرحها، اغلب به علت محدودیت در اجرای برنامه ها، توجه نداشتن مسئولین امر به رعایت الگو و معیارهای مناسب جهت مکان یابی بهینه و کمبود منابع مالی، کارایی لازم را ندارد، به طوریکه در اغلب شهرها عدم تخصیص متناسب فضا و جایابی بهینه عناصر خدماتی و کالبدی شهر به ویژه مراکز درمانی و تعداد عوامل موثر در مکان یابی این مراکز، افزایش روزافزون مشکلات شهری از جمله، آلودگیهای زیست محیطی و ترافیکی را به دنبال داشته و دارد و هزینه های بیشتری را بر دوش شهروندان تحمیل و نظم و انضباط شهری را با چالشهای متعدد روبرو میکند.
از جمله موارد قابل توجه در توزیع مراکز بهداشتی درمانی در میان مناطق شهر مشهد، تراکم بالای خدمات بهداشتی درمانی در منطقه1 شهرداری مشهد است که این منطقه را به مهمترین پهنه درمانی در سطح شهر مشهد تبدیل نموده، و در نتیجه باعث مراجعات زیاد به این منطقه شده که این امر، خود عامل تشدید کننده مشکلات ترافیکی و زیست محیطی در این منطقه است که به عنوان یکی از هسته های مرکزی شهر شناخته میشود.
بنابراین با توجه به اهمیت این منطقه در ارایه خدمات بهداشتی درمانی در سطح شهر مشهد، سوال اصلی تحقیق، نحوه مکان گزینی مراکز درمانی در این منطقه است و بر اساس آن، تلاش شده است تا نحوه مکان گزینی مراکز درمانی موجود در این منطقه با توجه به ضوابط و استانداردهای موجود در طرح تفضیلی و معیارهای مکان یابی در سطوح خدماتی، مورد بررسی اجمالی قرار گرفته، تا با شناخت و ارائه راهکارهای مناسب هم مشکلات محدوده مورد مطالعه کم شود و هم سایر نواحی شهری از عدالت در توزیع این مراکز برخوردار شوند.
-2روش تحقیق
این پژوهش دارای هدف کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری تمامی مراکز درمانی منطقه1 شهرداری مشهد میباشد. جهت ارزیابی و تحلیل کمی این کاربری در سطوح مختلف خدماتی در وضع موجود، به مقایسه دقیق سرانه و مساحت این کاربری با سرانه استاندارد در طرح تفضیلی در هر یک از سطوح خدماتی - محله، ناحیه، منطقه و شهر - پرداخته و با توجه به آن به بررسی کمبودهای موجود در سطح محلات و نواحی و منطقه میپردازد، سپس وضعیت موجود سرانه مراکز درمانی در سطح شهر در این منطقه با سرانه درمانی در کل شهر مقایسه میگردد.
جهت تحلیل الگوی توزیع مکانی مراکز درمانی از نرم افزار ArcGis و مدلهای تحلیل مکانی فضایی spatial Analysis و چند ضلعیهای تیسن Thiesen استفاده شده است. بدین منظور پس از جمع آوری داده های مکانی، پایگاه اطلاعاتی تشکیل شده و نقشه های مورد نیاز تهیه و برای هریک از عوامل تاثیر گذار در مکان یابی مراکز درمانی مانند: شعاع دسترسی، لایه مرتبط تهیه شده و در هر لایه حریم کاربریها - محله، ناحیه، منطقه - مشخص و مساحتهای خارج از شعاع دسترسی محاسبه گردیده است. جهت تبدیل اطلاعات نقطه ای به ناحیه با استفاده از روش چند ضلعیهای تیسن، تخصیص ناحیه ها به نزدیکترین مرکز درمانی موجود انجام شده است.
-3پیشینه تحقیق
ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در شهر ها از سابقه طولانی برخودار است. لیکن در زمینه مکان یابی مراکز خدمات بهداشتی و درمانی سابقه طولانی نیست. سابقه این گونه مطالعات به دهه 70 میلادی بر میگردد . در سال 1979 میلادی دپارتمان بهداشت و تامین اجتماعی انگلستان به توسعه استراتژیک مراکز خدمات بهداشتی و درمانی توجه نشان داد و از آن پس، مطالعات در این زمینه آغاز شد.
در سالهای 1980-1982 در اتریش این مطالعات دنبال شد. ایده مکان یابی مراکز بیمارستانی توسط شخصی بنام لسلی میهیو در کالج بیرک برک لندن ارائه شد که کار اصلی ایشان توسعه یک مدل فضایی برای پیش بینی جریان مراجعه بیماران به بیمارستان بوده و از تغییرات در عرضه و تقاضای خدمات غیر بیمارستانی نتیجه میشده است
