بخشی از مقاله
چکیده
دسترسی یکسان و مناسب به کاربریهای بهداشتی- درمانی در شهر ضامن سلامت جامعه است و جامعه سالم
ضامن رشد و بالندگی بیشتر، و پراکنش جغرافیایی عادلانه مراکز درمانی، دستیابی به این امر را تسهیل و تسریع خواهد نمود. در این مقاله به تحلیل توزیع درمانگاههای منطقه4 شهر مشهد از منظر عدالت فضایی پرداخته
شده است. ابتدا با برداشت میدانی مکان هریک از درمانگاههای منطقه مشخص و اقدام به تشکیل پایگاه اطلاعاتیGISشد، سپس لایههای مسکونی، تراکم جمعیتی و شبکه معابر و... جهت انجام تحلیلهای لازم در محیط نرم افزارArcGIS باهم ترکیب شدند.
با استفاده از مدلهای تحلیل مکانی، تحلیل تایسن، شعاع دسترسی، بافرینگ و نیز ماتریس سازگاری، نتایج تحلیل فضایی توزیع واحدهای درمانگاه در این منطقه نشان داد که توزیع مراکز درمانگاه در بین نواحی سهگانه این منطقه ناهماهنگ با جمعیت، نامتعادل در توزیع،و سطح دسترسی و مکانگزینی آنها با توجه به وضع موجود نامناسب است هم چنین بیش از%50 این مراکز با کاربریهای مجاور خود ناسازگار هستند.
-1 مقدمه
در جهان امروز روند افزایش جمعیت سیر صعودی خود را در بستر شهرها گسترانیده است. این افزایش جمعیت و رشد شتابان شهرنشینی در دهههای گذشته آثار سوئی را به دنبال داشته است که از آن جمله می-توان به توسعه کالبدی ناموزون شهرها، ایجاد محلات حاسیهای، فقر و افت استانداردهای زندگی، کمبود مراکز خدماتی و نهایتاً نابرابری در برخورداری از امکانات اشاره نمود
بدون تردید عمدهترین اثر رشد شتابان شهرنشینی و رشد بیرویه فضای شهری، بههمخوردن نظام توزیع خدماتی و نارسایی سیستم خدماتی است
عدالت به مفهوم توزیع عملکردها، خدمات و امکانات، دسترسی مناسب به مراکز خدمات دهی و فعالیتی - مکان تسهیلات - ، بدون تبعیض و تفاوت گذاری بین ساکنان یک شهر و مناطق شهری است
درمانگاهها از جمله مراکز مهم خدماتی در شهر هستند که دسترسی سریع، به موقع و با صرف هزینهی کمتر به آنها در رسیدن به اهداف اساسی توسعه یعنی عدالت اجتماعی و توسعه عادلانه حائز اهمیت است. منطقه4 طبق تحقیقات انجام شده در موضوع سنجش سطح توسعه یافتگی شهر مشهد در زمره مناطق با سطح توسعه کمتر برخوردا قرار دارد که در بین نواحی این منطقه به لحاظ توسعه شکاف غیرقابل اغماضی وجود دارد. انتهای شرقی این منطقه - ناحیه - 3در حاشیه شهر مشهد قرار دارد و تبعاً دارای جمعیت کثیر حاشیهنشین ساکن در پهنههای مسکونی غیررسمی است که محلات آن از کیفیت بافت مسکونی و سطح دستیابی به خدمات شهری پایین و همچنین سطح درآمدی کم و به دنبال آن قرار گرفتن به لحاظ بهداشت و درمان در ردههای پایین رنج میبرند.
در حالیکه در ناحیه1 این منطقه به سبب نزدیکی به مرکز شهر از وضع مطلوبتری برخوردار است. این نابرابری در بین نواحی منطقه شامل خدمات درمانی نیز میشود، لهذا ضروری است میزان تعادل و عدم آن، کیفیت و کمیت واحدهای درمانی - درمانگاه - ، چگونگی توزیع و پراکنش آن با توجه به توزیع جمعیت و استاندارهای معین، میزان دسترسی شهروندان به درمانگاهها، در بین نواحی منطقه بررسی و تحلیل شود.و چنانکه به نظر میرسد نارسائیهایی در توزیع واحدهای درمانگاهی در سطح نواحی منطقه متناسب با توزیع جمعیت صورت نگرفته است، بنابراین در این تحقیق سعی شده است به تحلیل توزیع فضایی مراکز درمانی - درمانگاهها - در منطقه مورد مطالعه بپردازد و این کاستیها را بررسی و پیشگری نماید.
-1 -1 اهمیت و ضرورت
وضعیت خدمات بهداشتی - درمانی درکشورهای توسعه یافته تا حد زیادی رضایت بخش می باشد، اما در کشورهای در حال توسعه به دلایل مختلف از قبیل فقدان برنامه ریزی بهداشت ملی، سیستم غلط خدمات بهداشت و درمان و کم اهمیت قلمداد کردن بخش بهداشت و درمان، سهم کمتری از منابع و امکانات را در اختیار این بخش قرار می دهندو بدین لحاظ شکاف عمیقی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مشاهده می شود
امروزه موضوع خدمات درمانی یک استراتژی ضروری و الزام آور برای ارتقای سلامت همگانی و به شکل گسترده به عنوام راه حل جهانی به منظور بهبود کیفیت زندگی در جهان به شمار میآید . - Holt,2005.24 - در هیچ عصر و دورهای امر سلامت مثل دوران ما مورد توجه دولتمردان، سیاست گذاران، مدیران جامعه و به طور کلی جامعه بشری قرار نگرفته است
از آنجایی که سلامت هر فرد و جامعه در گرو مراکزی است که سلامت وی را تأمین میکند بنابراین، دسترسی سریع، به موقع و ارزان به این مراکز در هر جامعه، به خصوص در جوامع شهری ضروری میباشد - الماس پور، . - 5 :1380 از این رو تأمین و کنترل آن با اهداف ارتقاء کیفیت زندگی و سلامت شهروندان از مهمترین وظایف دولتها به شمار میرود. طبق اصل عدالت اجتماعی توزیع عادلانه خدمات بهداشتی و درمانی از اهداف عمده برنامهریزان شهری میباشد. تأمین این اصل باعث تحقق دو اصل دیگر یعنی اصل فراهم بودن و اصل در دسترس بودن خدمات میشود
دسترسی به خدمات درمانی را میتوان از دو بعد فقدان کاربری و عدم قرارگیری مناسب آن مورد بررسی قرار داد. فقدان یک فعالیت نیاز به احداث یک کاربری در یک منطقه است اما عدم قرارگیری مناسب مقوله ای است که یک فعالیت مکانیابی مناسبی نداشته و منجر به اتلاف وقت، انرژی، افزایش هزینه رفت و آمد، کاهش دسترسی، اجبار به استفاده بیشتر از اتومبیل و... میگردد
این تحقیق که به صورت موردی در منطقه4 شهر مشهد انجام شده است نشان دهنده آن است که در این منطقه متناسب با توزیع جمعیت و توسعه کالبدی خود، مراکز دچار کمبود و نارساییهایی شده است. در این پژوهش سعی شده، چگونگی توزیع فضایی درمانگاهها و راههای نیل به وضعیت مطلوب مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار گیرند، و ضمن تحلیل آن در سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS و ابزارهای کاربردی، در پایان پیشنهادات حاصل از تحلیل نتایج را برای بهبود وضع موجود ارائه دهد.
-1 -2 سوالات و فرضیههای پژوهش سوالات:
- آیا بین پراکنش فضایی درمانگاهها و جمعیت در سطح منطقه مورد مطالعه ناهماهنگی وجود دارد؟
- آیا توزیع فضایی مراکز درمانی - درمانگاه - بین نواحی منطقه نامتعادل است؟
- آیا بین درمانگاههای موجود در منطقه با کاربریهای مجاور ناسازگاری وجود دارد؟
