بخشی از مقاله
چکیده :
یکی از ارکان مهم و تعیینکننده درروند توسعه، پویایی و پایایی هر جامعه شهری، سیاستگذاری و برنامهریزی جامع جهت ساماندهی بافتهای قدیمی و فرسوده شهری میباشد، زیرا که این بخش از برنامهریزی و سیاستگذاری ضمن حفاظت از میراث تاریخی- فرهنگی از آنجا که منطبق با ساختارهای زیستمحیطی و فرهنگی جامعه شهری میباشد، توسعه پویا و پایدار شهر را به دنبال خواهد داشت. مدیریت و برنامهریزی ساماندهی بافتهای فرسوده شهر میتواند ضمن ارتقاء سطح کیفی استانداردهای زندگی اهالی محله، سبب پایداری توسعه در تمامی ابعاد زندگی شهری ازجمله شرایط زیستمحیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شود. مقاله حاضر بر آن است، با استفاده از مدل راهبرد توسعه شهری - CDS - جایگاه بافت فرسوده منطقه 4 را به لحاظ برخورداری از شاخصهای مدل CDS به دست آورد.
روش مورد استفاده در این تحقیق توصیفی- تحلیلی میباشد و از مطالعات کتابخانهای و پیمایش میدانی درمحدوده مورد مطالعه استفادهشده است. جامعه آماری شامل 296،246 نفر جمعیت منطقه میباشد که بااستفاده از روش کوکران حجم نمونه برابر 384 پرسشنامه محاسبه گردید. علاوه بر این تعداد 30 پرسشنامه نیز در بین مدیران شهری مرتبط توزیع گردید. برای تجزیه و تحلیل یافتهها از نرمافزار Spss و با آزمون T-Test استفاده شده است. یافته های حاصل از مطالعه بیانگر این واقعیت است که بافت فرسوده منطقه 4 شهرداری مشهد از لحاظ شاخصهای راهبرد توسعه شهری CDS از دیدگاه کارشناسان با 3,17 در وضعیت مناسبی قرار داشته و از دید شهروندان با 2,1، در وضعیت خوبی قرار ندارد. که این اعداد نشاندهنده آناست که دیدگاه کارشناسان از عدد 2,5 میانگین نظری پرسشنامه بیشتر و برعکس دید شهروندان از آن میانگین کمتر میباشد.
واژههای کلیدی: ساماندهی، استراتژی توسعه شهریCDS، بافت فرسوده، محدوده پنج تن
-1مقدمه :
جهان به این سرعت و مقیاس نرخ شهرنشینی را تابه حال تجربه نکرده است. به طوری که در سال2010 برای اولین بار در تاریخ است که بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی میکند. شهرها بیش از 80 درصد نرخ تولید ناخالص را تشکیل میدهند. - . - WEF,2014:9 این روند طبق پیشبینیها تا سال 2050 به 70 درصد خواهد رسید. از اینرو قسمت بسیار زیاد رشد جمعیتی در کشورهای در حال توسعه به وقوع خواهد پیوست. - . - un habitat, 2009:24 این بدان معناست که نرخ شهرنشینی در حال افزایش دارای پیامدهای زیادی بر پیکره جغرافیایی شهرهایی است که خود را برای این جمعیت آماده نکردهاند. - رهنما - 95:1390
با این حال یکی از نمودهای شهرهای امروز پدیدهای به نام بافت قدیمی و یا به تعبیر امروزی بافت فرسوده است. این پدیده، از پیامدهای نامطلوب شهرنشینی در جهان معاصر است که به ویژه در نتیجه صنعتی شدن شتابان و نابرابریهای منطقهای شکل گرفته و شهرها خصوصاً کلانشهرهای کشور را با مسائل عدیدهای مواجه ساخته است - زیاری و نوذری، . - 21 :1388 به عبارتی بافت فرسوده، فرجام تمدن صنعتی مدرن و یکی از تجلیات غمانگیز شهرنشینی سریع است . - Bane, 2002: 2 - معضل بافتهای فرسوده و اسکان غیررسمی امروزه به یکی از مشکلات حاد در شهرهای کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه تبدیل شده است. - جوان و سیدی، . - 56-55 :1384
این فضاهای مرکزی وگاهاً حاشیهای و غیررسمی از عوامل عمده ایجاد ناپایداری در مناسبات شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه، میباشند که بنا به مشاهدات جهانی در حال گسترش فزاینده است. بافت فرسوده به سبب ایجاد فقر و گسترش آن و نیز به مخاطره انداختن محیط زیست و تحمیل هزینههای سنگین برای حل مشکلات، تهدیدی جدی برای پایداری و انسجام جامعه شهری تلقی شده به گونهای که نیاز جدی به اتخاذ تدابیر ویژه ای برای ساماندهی وضعیت کنونی و جلوگیری از گسترش آن در آینده بایستی در دستور کار مدیران و دولت مردان قرار بگیرد - صالحی امیری و خدائی، . - 67-66 :1389
به این ترتیب ملاحظه میشود که به موازات شهرنشینی، پدیده بافتهای فرسوده نیز به تدریج شکل گرفته و هر طرح و برنامهای برای شهر،نیازمند لحاظ مسائل مربوط به این پدیده خواهد بود از این رو بافت قدیم یا بافت فرسوده مسئلهای گذرا با ابعاد محدود نبوده و توافقی بر بقا، باز تولید و بسط آن وجود داردکه حاکی از عدم کفایت سیاستهای توسعه شهری متداول است و رهیافتها و اقدامات نوینی را میطلبد و نیازمند پیریزی طرحی نو فراسوی محدودیتها و توافقهای رسمی یا غیر رسمی ساختارهای فعلی است. در چند دههی گذشته اقدامات و سیاستهای مختلفی در این زمینه تجربه شده است. نادیده گرفتن، تخریب و تخلیهی اجباری، مسکن عمومی، بهسازی و توانمند سازی و دیگر رویکردهای رایج، نتایج متفاوتی را در کشورهای مختلف به دنبال داشته است - ایراندوست، . - 60-59 :1389
یکی از مدلها جهت این امر رویکرد راهبرد توسعه شهری - CDS - میتواند باشد که به عنوان رهیافت نوینی به منظور چارهجویی و حل مشکلات شهری در انتهای قرن بیستم مطرح شده است - صرافی و دیگران، . - 66 :1388لذا گذار از الگوی برنامههای جامع شهری به سمت برنامهریزی استراتژیک با توجه به خاصیت ترکیبی، انعطافپذیر بودن و پویایی آن در جهت حل مسائل و مشکلات و سازگاری با تحولات آینده ضروری به نظر میرسد - سلیمی. - 2:1387 علاوه بر این، با توجه به پیچیدگیها و ماهیت پویای شهرها، شناسایی مسائل راهبردی از مهمترین ضرورتها و پیش نیازها برای کارآمدی فرایند تصمیمگیری است - حق جو، . - 77:1383
در حقیقت انتخاب استراتژیک بر مبنای شرایط درونی و فرصتهای بیرونی در تدوین استراتژیهای توسعه شهری بسیار مهم است - مسیحی، - 14:1384 راهبرد توسعه شهری - CDS - برنامهای است که میتواند در این فرآیند حساس، در انجام تصمیمگیری و اجرای آن ما را یاری کند. برنامهریزی راهبردی توسعه شهری ابتدا در سال 1999 توسط سازمان ائتلاف شهرها کلید خورد. این برنامه پاسخی بود به اهمیت فزایندهی شهرها و تغییراتی که در تئوری و عمل رخ داد - تقوایی و دیگران - 19:1385با توجه به مقبولیت این رویکرد در عرصه جهانی امید میرود که بتواند گامی را در جهت ساماندهی و حل معضلات زندگی ساکنین بافتهای فرسوده بردارد.
منتها مسئله قابل توجه این است که هرچند برتریهای این رویکرد بر کسی پوشیده نیست ولی آنچه که بیش از همه مهم مینماید،شناسایی و سنجش وضعیت شاخصها و اصول اساسی این رویکرد در بافتهای فرسوده میباشد، یعنی جهت کار بست این رویکرد در این فضاهای خاص نخست باید دریابیم پتانسیل آنها از منظر اصول اساسی مدل و رویکرد مورد نظر در چه وضعیتی قرار دارد.چرا که موفقیت هر مدل و رویکردی در گرو فراهم بودن بسترها و زمینه لازم برای اجرای آن میباشد. بنابراین دغدغه این پژوهش،پیرامون سنجش وضعیت شاخصها و اصول، رویکرد راهبرد توسعه شهری در
