بخشی از مقاله
چکیده
پس از گذشت چند سده از عمر دانش مرمت، در دهه های اخیر توجه به بعد پنهان میراث فرهنگی جایگاه خاصی در این حوزه یافته است. بافتهای تاریخی یادآور دوره ای است؛ که شهرها براساس نیازها، اهداف و سلایق ساکنان آنها برپا شده اند. اما مداخالت امروز بدون توجه به یادها و تعلقات شهروندان و نیازهای ذهنی آنها با توسعه های سریع در بافت های تاریخی به خاطره زدایی و نابودی هویت شهرها منتج گردیده است. مداخالت حفاظتی از ارکان حفاظت میراث فرهنگی به شمار می روند و به عنوان اصل بنیادین مداخله، در آثارجایگاه ویژهّ ای دارد. اما همین اصل کاستی ها و نواقصی دارد و پیش بینی می شود حفاظت در آینده با چالشهای جدی مواجه شود. روش تحقیق پژوهش تحلیلی- توصیفی است.گردآوری داده ها از طریق بررسی کتابخانه ای و منابع دیجیتال با هدف بررسی روند تحلیل مداخله در بافت های تاریخی، دستورالعمل های مرمتی در مداخالت حفاظتی، ارتقای هویت کالبدی و عملکرد آن در میراث فرهنگی می پردازد. یافته ها نشان می دهد در هر مرمت، ابتدا باید شرایط و اهداف آن را شناخت و عوامل آسیب رسان را طبقه بندی کرد و یکی از مهمترین اصول در مرمت اصل حداقل مداخله می باشد زیرا مکانی که هویتش با هویت آرمانی اهلش ناسازگار باشد دچار بحران هویت میگردد. و نتایج نشان می دهد اصول دستورالعمل های مرمتی در بازسازی با حداقل مداخله وضعیتی را که یک اثر در طول روند حرکت تاریخی خود به صورت اصیل و به دور از هر گونه دست خوردگی محفوظ نگه می دارد احیا و بازنمایی می کند.
.1 مقدمه
یکی از حوزه های مرتبط با حفاظت از میراث فرهنگی، احداث ساختارهای جدید1 در زمینه های تاریخی است. احیای بسیاری از بناها مناطق تاریخی هم نیازمند حفاظت می باشد و هم نیازمند توسعه:2 حفاظت و سازگاری بناهای قدیمی به سبب ارزش تاریخی و فرهنگی آنها، و مقارن با آن تخریب بخش هایی که از کارآیی و انعطاف پذیری کاربری بنا میکاهند، و در عین حال ساخت بخش های جدیدی جهت تأمین فضاهای قابل استفاده و انطباق پذیر برای مصارف بیشتر ساختارهای جدید که بیانگر تاریخ هنر و معماری دوره خود می باشند، به منزله پویایی و حیات یک شهر زنده در شهرها جلوه می کنند و مخالفت با احداث ساختارهای جدید در زمینه تاریخی، در واقع توقف حیات شهر و یا سوق پویایی آن به سمت ایستایی به شمار میرود - قدیری، - 45 :1385 و نفس مرمت همراه با ایجاد تغییر در آثار تاریخی است .البته زمان نیز خود آثار را دگرگون میکند و در خواص آنها تغییر میدهد. از سویی تاثیر اثر هنری وابسته به شرایط زمانی خلق اثر،شرایط مکانی نمایش اثر و پسزمینهی کاربردی است که اثر هنری در آن خلق شده است و در مرمت اثر و نمایش آن بایستی این نکات را در نظر داشت. اما از سویی اگر استاندارهای مبانی نظری مرمت را سختگیرانه انتخاب کنیم. هرگز نمیتوان به اجرای مناسب دست زد - فصلنامه مرمت و پژوهش، - 27 :1386 زمینه تاریخی دارای مقیاس های متفاوتی است و می تواند از طرح های کلان شهری در بافت تاریخی یک شهر تا مداخلات کوچک معماری در یک بنای تاریخی را شامل شود. گسترش3 های درشت مقیاس در مجاورت مناطق تاریخی، طرحهای تجمیع4 در بافتهای تاریخی، حضور بنایی جدید در قطعات خالی و یا به عنوان جایگزینی برای بناهای موجود در بافتهای تاریخی، احداث بناهایی در مجاورت و حریم بناهای تاریخی5، یا در مقیاس دید خردتر، الحاق6 به بنای تاریخی در جهت توسعه بنای تاریخی به عنوان فضایی جهت رفع نیازهای کالبدی جدید آن، همگی نمونه هایی از مداخلات معمارانه جهت حضور ساختارهای جدید در زمینه تاریخی می باشند - مظاهریان و همکاران،. - 8 :1390
.2 بیان مسئله
در سال های قبل از دوران صنعتی شدن، روند آرام تغییر شکل و نوسازی شهرهای تاریخی گذشته را عمدتا معیارهای فرهنگی تعیین می کردند. این معیارها در طی زمان شکل می گرفتند و ابزار فنی محدود آن روزگار تأثیر اندکی بر آن داشت. علی رغم برخی گسستگی های آشکار در تحول فضایی یا معماری شهر، تداوم فرهنگی بافت های شهری محفوظ می ماند. فرا رسیدن عصر صنعتی در اوایل قرن بیستم، وضعی کاملا نو پدید آورد. پیشرفتهای فنی این عصر ابزار لازم را در اختیار نیروی خلاق و دگرگون ساز انسان قرار داد تا در عرصه جدید معماری شهر خود را نشان دهد - عزیزی، . - 38: 1379 تا چندی پیش بناهای شکل گرفته در بافت های شهری، علیرغم تفاوت در سبک و زمان با قرابتی صمیمانه درکنار یکدیگراستقرار مییافتند. اما امروزه مداخلات در بافتهای تاریخی شهر درجهت ناهمگونی و همچنین، عدم آگاهی از روایات نهفته در شهر و آنچه موجب تعلق به مکان میگردد؛ تنها با فراهم آوردن نیازهای زیرساختی، دستاوردی جز خاطره زدایی و نابودی هویت شهرها نداشته است - پرویزی و همکاران،. - 66: 1394 مروری بر تاریخ حفاظت معماری، گویای آن است که حداقل یکی از مهمترین عوامل موثردر شکل گیری رویکردهای حفاظتی، تلقی حفاظت گران از - چیستی مکانهای تاریخی - بوده است. چرا که غالبا آنچه حفاظت گر در جریان شناخت موضوع، موردتوجه ویژه قرارداده و وجهی مهم از آن دانسته، در جریان حفاظت به موضوعی برای حفظ یا توجه ویژه تبدیل گردیده است. از این رو در شناخت اثر نیز تلقی از اثر معماری از آن جهت که مواجه با زمان و تغییراست، مبنایی برای طرح نظریه ها و رویکردهای حفاظتی قرارگرفته است. بدین معنا، پیش از پرداختن به هراندیشه ای در حوزه حفاظت لازم است تلقی از مکانهای تاریخی به مثابه آنچه مواجه با تغییر است، تبیین گردد - حجت،. - 334 : 1380 حفاظت از راه مداخله - مستقیم یا غیر مستقیم - در میراث فرهنگی تحقق می یابد و بدون مداخله، موضوعت و موجودیت خود را از دست خواهد داد.
از همین رو نیز مداخالت حفاظتی وکّم و کیف انجام آنها، همواره و در طول شکل گیری و تکوین حفاظت نوین ، از نقش مهم و اساسی برخوردار بوده اند؛ تا بدانجا که به جرأت می توان مقوله مداخله را همراه، همزاد و رکن رکین جریان حفاظت نوین برشمرد - امین پور و همکاران،. - 70: 1390 میراث فرهنگی صرفا به بناها و آثار ملموس و ساخته شده محدود نمی گردد و ابعاد پنهان و ناملموس بسیاری را دربر میگیرد که این دو، درهم تنیده و حفظ هر کدام وابسته به دیگری است. دردهه های اخیرتوجه روزافزون به این بخش از میراث فرهنگی در منشورها و بیانیه های بین المللی دیده می شود. پس از این جریان در سطح بین المللی، خطراتی که این میراث را تهدید می کرد نیز بیش از پیش موردتوجه قرارگرفت - ابویی و همکاران،1394 . - 30:
.3 اصول و هدف
اصل مرمت حفظ اثر هنری است . حفظ یک جسم مصنوع که ساختارش ناگزیر در طول زمان دگرگون می شود. در فرآیند مرمت، هدف آن است که مفاهیم و ارزشهای گذشته و از دست رفته در اثر گذر زمان و مداخلات، تا حد امکان به اثر بازگردانده شود. مفهوم مرمت را چه به صورت بخشی اساسی در مفهوم فراگیر حفاظت، و چه در برگیرنده تمام مفاهیم حفاظت به حساب آوریم، به هر حال تلاش و هدف اصلی آن نگهداری، کند کردن روند فرسایش یا طولانی کردن عمر و آشکار سازی ارزش های تاریخی و زیبایی شناسی آثاری است که از انسان ها و تمدن ها باقی مانده است - حناچی, . - 34 :1385
· شناخت آینده منظر بناهای تاریخی ، شناخت متقابل بین نظر و اعتقاد سازندگان، توسعه دهندگان شهر، معماران، طرفداران منابع طبیعی ، در راستای حفاظت از میراث فرهنگی خود.
· تلاش برای انسجام و تقویت هویت کالبدی از طریق مرمت و توسعه، رویکرد تاریخی و فرهنگی با حداقل مداخله.
· بازنده سازی تاریخی،کالبدی و محیطی از طریق ارتباط احساسی بین انسان و محیط اطرافش به مکان که منجر به پایداری، ثبات فرهنگی و گسترش آن از طریق حفاظت و احیای هویت تاریخی.
نکته مهم دیگر، بحث عملکرد و مداخله در مکان های تاریخی به منظور ارتقای کیفیت زندگی، حس مکان بر پایه اصول گذشته که به واسطه نوسازی و سازگاری با محیط صورت می گیرد. این اقدامات با حداقل مداخله و بدون لطمه زدن به ارزش های موجود تاریخی- فرهنگی امکان پذیر است. این به دین معنی نیست که فقط استانداردهای تکنیکی بهبود پیدا کنند، بلکه بازسازی و مرمت همزمان با پیشرفت محیط بر اساس حداقل مداخلات با ارزیابی ارزش های موجود و تاکید بر شاخصه های تاریخی- فرهنگی با کیفیت بالا صورت پذیرد.
.4 تبیین ضرورت انجام تحقیق
پیشینه حفظ و مرمت به چه زمانی باز می گردد و برای یافتن پاسخ تا کجا باید در گذشته جستجو کرد؟ می شود نقطه شروعی برای آن متصور نبود و به نوعی کار را آسان کرد، یا حفظ و مرمت را مفهومی مدرن دانست که ریشه نظریه ها و تئوری های آن
