بخشی از مقاله
چکیده
عناصر معماري به عنوان بخشی از فرهنگ مادي هر جامعه شهري یا روستایی، از مهمترین جاذبههاي گردشگري آن به شمار میآید. بخصوص بافتهاي روستایی واقع در مناطق پاي کوهی به عنوان مناظر فرهنگی ارزشمندي تلقی میشوند که نشاندهنده نحوه سازگاري انسان با طبیعت سخت کوهستانی است. یکی از زیباترین این گونه روستاها، روستاي کنگ در شهرستان طرقبه- شاندیز است. بافت ارزشمند کنگ، که عمدتا از مساکن ساخته شده از چوب تشکیل شده، در معرض خطر آتش سوزي قرار دارد. به لحاظ شبکه معابر ارگانیک بافت اصلی، که برخطوط منحنیهاي تراز منطبق هستند، وسایل نقلیه نمی توانند به داخل بافت نفوذ کنند.
تخریب - تعریض - بخشی از شبکه معابر می تواند مشکل حرکت وسایل نقلیه را به درون بافت حل کند. حال سوال این است که نظریات حفاظت بافت هاي باارزش، در مورد تخریب در بافت پلکانی روستاهاي پایکویی مانند کنگ تا چه حد به میزان دخالت مردم در محیط زندگیشان اهمیت می دهند؟آیا این نظریات که در راستاي حفظ و ممانعت از تخریب در بافت هاي واجد ارزش در جهت حفظ آنها، بوجود آمده اند، می توانند در جهت تخریب ناشی از خواست مردمی نیز رهنمود ارائه دهند؟ آنچه در این مقاله سعی در مطرح ساختن آن بوده، دفاع از تخریبی است که در بافت هاي روستایی واجد ارزش مانند روستاي کنگ ضرورت داشته و اجراي آن براي دستیابی به رفاه و آسایش ساکنان روستا، اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.
کلیدواژهها:حفاظت، توسعه پایدار روستایی، تخریب و مداخله
-1مقدمه
روستاي کنگ مجموعه بزرگی از واحدهاي معماري است که به دلیل نحوه خاص استقرار بر روي تپه و ترکیبی که از مجموع این احجام و محیط طبیعی شکل می گیرد، کالبدي ارزشمند را خلق کرده است. بدین علت و به لحاظ دارا بودن آب و هواي ییلاقی در تمامی مواقع سال پذیراي کسانی است که جهت گذران اوقات فراغت خویش از شهرهاي اطراف و حتی خارج از استان به ایجا می آیند. تقویت جنبه گردشگري این روستاي زیبا، می تواند در زنده نگهداشتن بافت و تثبیت و حفظ حضور مردم در روستا - کنگ در حال تبدیل به سکونتگاهی متروك و مهاجر فرست است - بسیار موثر باشد.
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگري استان خراسان رضوي، در راستاي حفظ و نگهداشت کالبد ارزشمند روستا، هیچگونه دخل و تصرفی در داخل بافت را مجاز نمی داند. در واقع حفظ یک روستا به عنوان اثر بومی که سرچشمه جریان سنت مبتنی بر جهان بینی و باورهاي ساکنین حقیقی آن است، به عاملی مانند گردشگري گره می خورد تا به واسطه ارتقاء و افزایش درآمد ساکنین آن از این طریق، هنوز ضمانت و دلیلی بر ادامه زندگی به شیوه اصیل خود در اختیار داشته باشد. اجراي طرح گردشگري و ارائه مجوز هاي احداث کاربري هاي مرتبط با طرحهاي گردشگري، در محدوده این روستاي زیبا، از سوي این نهاد منوط به هر گونه عدم مداخله و یا تخریب در بافت است. طرح بهسازي بافت باارزش نیز توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان رضوي، در کالبد کنگ اجرا شده است و طرح هادي روستا - مهندسین مشاور ساباط نقشینه شرق - نیز در حال تهیه می باشد.
حفظ کلیت بافت جهت توسعه برنامه هاي گردشگري، نگهداشت جمعیت و فعال نمودن اقتصاد روستا از برنامه ریزیهاي توسعه روستایی در روستا می باشد. اگر نظر صرفا به حفظ بافت و کالبد اصیل باشد، مهاجرت مردم روستا که به شدت ادامه دارد، سبب متروك ماندن اجزا سازنده بافت، یعنی خانه ها بوده و در آینده اي نزدیک شاهد ویرانی کامل روستا به علت فرسودگی بافت و عدم رسیدگی توسط ساکنان غایب آن خواهیم بود.
-1مبانی نظري تحقیق
حفاظت
روستا مجموعه اي از ساخته ها، رفتارها و باورهاي انسانی است. گستردگی طیف ساخته هاي انسان روستایی از یک سو به خانه ها، مراکز عمومی و معماري کل بافت روستا و از سویی دیگر به ابزارها و وسایل مورد نیاز زندگی و کار روستایی کشیده می شود. در کنار این تولید ملموس طیفی دیگر از ساخته هاي غیر ملموس هم چون آداب و رسوم، منش زندگی و روش معیشت و تمامی آنچه که در عبارت »فرهنگ« قابل فهم و درك به نظر می رسد، قابل شناسایی است. حیات طبیعی روستاها در حال حاضر به دلیل تغییرات زمان و اقتضاي دوران به شدت در چالش و انفعال است و از این روست که روز به روز بر تعداد روستاهایی که تسلیم شرایط زمانه می شوند افزوده می گردد. روستا در مواجهه با شرایط جدید یا به کلی از حیات و هستی خود ساقط می شود و یا با استحاله و دگردیسی ناقص خود به این شرایط تن داده و از حیات طبیعی خود به طور روزافزون فاصله گرفته و اثر این دگردیسی در چهره و کالبد روستا به جا می ماند. تغییرات ذکر شده به صورتهاي متفاوتی چهره روستا را دگرگون می سازد. در یک حالت آن روستا به تدریج تغییرات را پذیرفته و با شرایط جدید هماهنگ می شود. این تغییرات عمدتا به دلیل ورود تدریجی مصالح و تکنولوژي و امکانات ساخت و ساز جدید و غیر بومی به بافت روستا به وجود می آید. مانند روستاي کنگ، - روستاي مورد مطالعه در این مقاله - در شهرستان طرقبه و شاندیز.... در مهم ترین منشورهاي جهانی حوزه میراث، آنچه از نسلهاي گذشته بر جاي مانده، میراثی متعلق به همه جهانیان خوانده می شود. منشورهاي شش گانه حفاظت، نقطه عطفی مهم و تعیین کننده در جریان ظهور و سیر تحول مفاهیم جهانی حوزه میراث و حفاظت محسوب می شود و محل بازتاب سهم قابل توجهی از نشستهاي عمومی و تخصصی ایکوموس به شمار می آید. علاوه بر آن، روند معنی داري از تبیین مفهوم عام میراث تا تولد مفهوم خاص میراث روستایی در این گزینش مستتر است. - کوشش گران، 113، - 1385
مداخله کالبدي - تخریب -
تخریب - Demolition - به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد که قبل از هر گونه عمل بازسازي براي مهیا کردن زمین مخروبه یا متروکه انجام می گیرد. این تخریب نتیجه عملی یک حادثه نبوده بلکه بخشی از یک پروژه عمرانی می باشد. در این پروژه ها با اهداف مختلف به حذف کالبدي واحدهاي مسکونی و بناهاي عمومی و معابر بافت سنتی روستایی اقدام شده است. همچنین گاهی نیز به تخریبهایی که توسط ساکنان روستاها در جهت نوسازي و بهسازي مسکنشان در بافت صورت می گیرد، اطلاق می گردد.
طرح مداخله شامل مجموعه اقداماتی است که به منظور ارتقاي کمی و کیفی شرایط محیطی زیست انسان، با اهداف معین و با اصول و دستورالعمل هاي پیشنهادي و شیوه هاي اقدام متناسب مبتنی به نظریه هاي مداخله صورت می گیرد. با اوج گیري نظریه هاي مردم گرا که مخاطبان هر نوع مداخله را تنها مردم و ساکنان آن محدوده می داند، روشهاي محافظه کارانه و محدودتري که میزان دخالت مردم را در محیط زندگیشان افزایش می دهد، مدنظر قرار گرفته است. - فلاح، 1386، - 40
-3معرفی روستاي کنگ
روستاي کنگ - Kang - مطابق با آخرین تقسیمات سیاسی در محدوده سیاسی دهستان جاغرق از بخش طرقبه شهرستان طرقبه- شاندیز قرار دارد. فاصله روستا تا شهر مشهد در حدود 28 کیلومتر است. کنگ در غرب شهرستان طرقبه- شاندیز در فاصله 19 کیلومتري شهر طرقبه و 8 کیلومتري شهر شاندیز واقع شده است.
روستاي کنگ در طول جغرافیایی 59 درجه و 13 دقیقه و عرض جغرافیایی 36 درجه و 19 دقیقه واقع شده است. ارتفاع بستر روستاي کنگ از سطح دریا 1700 متر می باشد. - پاپلی یزدي، 1388، - 464 کنگ آخرین روستا در محور دره رودخانه کنگ بوده و از طریق یک جاده آسفالته به روستاي نغندر و سپس شهر طرقبه و از آنجا با شهر مشهد مرتبط می گردد. همچنین دو جاده خاکی و کوهستانی نیز روستاي کنگ را به روستاهاي زشک و جاغرق که در دو دره به موازات با دره کنگ قرار دارند متصل می کند. با توجه به اختلاف ارتفاع بین منطقه روستاي کنگ و شهر مشهد، کنگ واجد اختلاف اقلیمی قابل توجهی با کلانشهرمشهد است. به این علت از دیرباز یکی از نقاط ییلاقی شهر مشهد بوده است. آب و هواي کنگ در
