بخشی از مقاله
چکیده
بافت تاریخی نشان از هویت هر مکان و گویای شیوه زیست و برخورد ساکنان آن با محیط زندگی خود بوده است. اما جای بسی تأسف است که گذشت زمان گرد و غبار فرسودگی را بر تار و پود کالبد بافت می نشاند و این سرمایه باارزش فرهنگی، اجتماعی را به نابودی میکشد و بدین جهت نیازمند به کارگیری روش هایی میباشد تا ضمن احیاء کالبد بافت، زندگی را در آن به جریان اندازد. در این راستا این مقاله بر آن است تا به این پرسش پاسخ گوید: روش مطلوب جهت مداخله در کالبد بافت تاریخی با تاکید بر محور گردشگری کدام است ؟ این پژوهش با هدف بررسی نظریات و دیدگاههای موجود و تجربیات انجام گرفته پیرامون روشهای مداخله در بافتهای فرسوده و تاریخی انجام می پذیرد و درصدد است تا چارچوبی را جهت مداخله در کالبد بافت تاریخی ارائه نماید. روش مورد استفاده در این پژوهش "توصیفی" میباشد و در آن با استفاده از تکنیک "کتابخانه ای و اسنادی"اقدام به جمعآوری دادهها گردیده و سپس دادههای موجود مورد تحلیل و پردازش قرار میگیرند. با انجام این پژوهش می توان به چارچوب جامعی در خصوص مداخله در کالبد بافت تاریخی دست یافت که میتواند به عنوان راهنمایی جهت انجام پژوهش در ابعاد دیگر نیز به کار گرفته شود.
واژگان کلیدی: چارچوب، مداخله، کالبد، بافت تاریخی،محور گردشگری
-1مقدمه
بافتهای تاریخی شهرها به بخشهائی از شهر اطلاق می شوند که تحت شرایط زمان در گذشته احداث شده و در حال حاضر یا از شرایط زیست مطلوب برخوردار هستند و یا از مطلوبیت لازم برای زندگی برخوردار نمیباشند، ولیکن به هر حال دارای هویت تاریخی و واجد ارزش بوده و حتی الامکان مرمت، حفظ و نگهداری آنها ضروری میباشد. چنانچه در یک شهر بافت تاریخی واجد ارزش و قابل سکونت وجود داشته باشد، نشان از رونق اقتصادی و اجتماعی زمان شکلگیری آن بافت دارد و در غیر این صورت شرایط اقتصادی و اجتماعی مطلوب در دوره شکلگیری آن در کشور قابل تصور نمیباشد.کلیه بافتهای فرسوده شهری یا در گذشته قابل سکونت بوده و در یک دوره زمانی نسبتا طولانی به فرسودگی گرائیدهاند و یا در زمان شکل- گیری نیز از مطلوبیت لازم برخوردار نبوده و فرسودگی در آنها در مدت زمانی کوتاهی آشکار گردیده است. - ماجدی، :1389 - 88
با این وصف توجه به مداخله در بافت تاریخی و شیوه های گوناگون آن به لحاظ ارزش بافت مذکور به عنوان سرمایه اجتماعی،فرهنگی و نیز نشانه ای از هویت یک مکان بسیار حائز اهمیت میباشد. از طرف دیگر، شهربه عنوان یک واحد جغرافیایی نقش مهمی را در گردشگری ایفا می کند. در واقع شهر و شهر نشینی در قرون گذشته با ویژگی های منحصر به فرد خود از یک روند رشد آرام و کند برخوردار بوده و از زمان شکل گیری تا کنون با فراز و نشیب های گوناگون روبرو بوده است با این حال شهر در هر دوره دارای وجوه مشترکی است که در طی سالیان دراز به نوعی تسلط کالبدی، معماری، فرهنگی و هنری و غیره خود را حفظ کرده است؛ در این رابطه اگر نظر دیوید هاروی را در مورد شباهت ظاهری بالای شهرها بپذیریم، تمایز شهرها از هم سخت تر شده و جایگاه شهرهای تاریخی و بخش های تاریخی با ارزش، نمود بیشتری پیدا کرده و چنین خصلت های شهری جنبه گردشگری پیدا می کند - موحد، - 2008 لذا در این مقاله در پی ارائه شیوه صحیح و کارای مداخله در بافت تاریخی و احیاء آن به ارائه و بررسی دیدگاه ها و نظریات موجود و تجارب علمی جهانی در این زمینه اقدام گردیده و در ادامه چارچوبی جهت استفاده از روش های موجود و بهینه در راستای مداخله در بافت مذکور و در هر یک از اجزاء بافت به تناسب ماهیت آنها ارائه می گردد.
-2مبانی نظری
-1-2بافت تاریخی:
بافت تاریخی، مجموعه ای بهم پیوسته از اجزا و عناصر شهری شامل واحدهای مسکونی اعم از فرسوده، مرمتی و تخریبی،آثار با ارزش تاریخی، بازار، تأسیسات، شبکه معابر، فرم معماری و کالبدی ویژه ای است که محصول رشد تدریجی و ارگانیک شهر در ادوار تاریخی مبتنی بر تکنولوژی حمل ونقل ماقبل صنعتی بوده و دارای ساخت فضایی متمایزی از لحاظ کارکرد و سیما نسبت به بخش های جدید شهری است؛ لذا سازگاری چندانی با شرایط اجتماعی اقتصادی عصر حاضر به ویژه تکنولوژی حمل و نقل نداشته و دسترسی سواره، شبکه تنگ معابر، کمبود فضای سبز، آموزشی و فرسودگی ازمشکلات عمده آن است. در این قسمت از شهر که هسته اولیه شهر شکل گرفته، آثار تاریخی با ارزش فرهنگی و هنری کم نظیری که » منابع تاریخی« نامیده می شوند، به چشم می خورد و نماد عینی تمدن گذشته و سمبل زندگی شهری محسوب میشود که لزوم حفظ و نگهداری این منابع، از ضروریات است. - Boskoff, 1970: 355 - .
-2-2محور گردشگری: یک محور گردشگری طبیعی را می توان رشته ارتباط و اتحاد قابل توجهی از گردشگاه که هریک برای یک یا چند نوع تفرج مناسب می باشند محسوب نمود که این رشته علاوه بر تامین ارتباط و راه های دسترسی بین گردشگاه ها،در تامین سایر نیازهای مشترک که برای هر گردشگاه قابل تامین نیست ، می تواند نقش داشته باشد. - کمیته ملی طبیعت گردی ایران : . - 16:1386 لذا در پی احیاء بافت تاریخی و بازگرداندن زندگی به آن نیاز به بررسی دیدگاه ها و نظریات ارائه شده درخصوص راهبردهای مداخله در ابعاد مختلف کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و ... و شیوه های مختلف مواجهه با فرسودگی و نیز تجارب عملی در این زمینه می باشد تا بتوان به چارچوبی جامع در خصوص شیوه مداخله در بافت تاریخی دست یافت. به لحاظ گستردگی دامنه موضوع، این مقاله راهبردهای مداخله را به کالبد بافت تاریخی محدود می نماید.
-3-2دیدگاه ها و نظریات مداخله در کالبد بافت تاریخی
بافتهای فرسوده با معضلات متعددی از لحاظ کالبدی مواجه هستند. مهمترین آنها، ناپایداری ابنیه و عدم ایمنی ساکنان است. بناهای این بافت ها به علل گوناگون از جمله قدمت، استفاده از مصالح بی دوام و یا کم دوام و عدم رعایت شیوههای صحیح ساخت وساز، از استحکام و پایداری لازم برخوردار نیستند. مسئله دوم، عدم کارایی و ناتوانی این بافتها در پاسخگویی به نیازهای شهروندان است. دسترسیهای نامناسب و نفوذناپذیری این بافت ها، علاوه بر این که عملیات امدادرسانی در مواقع خطر را با مشکل مواجه میسازد، باعث ایجاد ترافیک سواره و گاه عدم امکان دسترسی سواره ساکنان به بافت می شود.
همچنین این معابر به علت دارا بودن پیچ وخم بسیار و عدم امکان نظارت مردم و مسئولان، زمینه بروزمشکلات اجتماعی عدیده ای از جمله خرید و فروش مواد مخدر، حضور معتادان، وقوع جرم و ... را فراهم میآورند.مسائل دیگر این بافتها، عدم وجود و یا کمبود تأسیسات و تجهیزات شهری، ریزدانگی قطعات مسکونی، همجواری کاربری-های ناسازگار و کیفیت نامطلوب بصری می باشد. هرگونه مداخله کالبدی در بافت های شهری، باید با هدف حل این مسائل و ارتقای کیفیت سکونت انجام گیرد. چنین مداخلهای موارد زیر را باید مد نظر قرار دهد:
1 تغییر الگوی سکونت در بافت - آزادسازی سطوح بیشتر برای فضاهای خدماتی، افزایش سرانه خدماتی، سرانه مسکونی و... - ،
2 اصلاح و تقویت دسترسی ها،
3 افزایش سطح سرانه فضای باز به منظور تسهیل امدادرسانی هنگام وقوع حادثه،
4تغییر کاربری و ایجاد کاربریهای لازم جهت رفع کمبود خدمات،
5 ساخت وسازهای جدید با هدف مقاومسازی،
6حفظ یکپارچگی بافت،
7 حفظ و ارتقای پیوستگی بافت با کل شهر،
8 رفع همجواریهای ناسازگار،
9 حذف عوامل آلاینده محیط زیست. در صورت توجه به این موارد است که مداخله کالبدی در بافتهای فرسوده میتواند نتایج قابل توجهی در زمینه رفع فرسودگی، توسعه بافت و ارتقای کیفیت سکونت در پی داشته باشد. - فرجی ملائی، 1389، - 10-11
