بخشی از مقاله
چکیده:
اگر چه روند عمومی ساختارها و تاقدیسهای زاگرس به ویژه در فرو افتادگی دزفول شمال غرب – جنوب شرق است ولی عواملی نظیر وجود رسوبات شکل پذیر میوسن، تغییر جهت بردار حرکتی صفحه عربستان نسبت به ورق ایران و عملکرد گسل های پی سنگی، تغییراتی را در شکل، سیستم و روند کلی چین ها به وجود آورده است. در این میان نقش گسل های عرضی و پی سنگی با روند عربی ، در تغییرات مورفولوژیکی چین ها دارای اهمیت فراوانی است.
بررسی تاثیر گسل های پی سنگی یا بلندی های قدیمی هندیجان- بهرگانسر و خارگ میش بر تاقدیس های پازنان و بی بی حکیمه در فروافتادگی دزفول نشان میدهد که خمیده گی ساختارها ، جابجائی سطوح محوری چین ها و تشکیل تاقدیس های دارای چند بر آمدگی - - Culmination در کنترل گسل های عرضی و پی سنگی است . مقایسه پروفیل لرزه ای با تصویر ماهواره ای مربوط به دماغه شمال غربی تاقدیس پازنان حکایت از به سطح رسیدن گسل پی سنگی هندیجان– بهرگانسر در این منطقه دارد.
فقدان و یا کم شدن ضخامت رسوبات کرتاسه بالا در اطراف این بلندی های قدیمی - بر اساس اطلاعات حفاری چاهها و مقاطع ترسیم شده - ، نشان می دهد که گسل ها در این زمان، فعال بوده اند. عدم تناسب ضخامت رسوبی در دو سوی این گسل ها باعث پاسخ غیر یکنواخت ساختار به تنش های مولد چین خوردگی پلیو- پلئیستوسن شده است که این خود می تواند از عوامل موثر بر شکل و مورفولوژی چین خوردگی ها، در محل عبور گسل های پی سنگی باشد.
مقدمه:
بر اساس شواهد ساختاری و چینه نگاری اکثر زمین شناسان بر این باورند که چین خوردگی زاگرس از کرتاسه پسین آغاز شده ولی در پلیوسن به بیشترین اندازه خود رسیده است . چنین وانمود می شود که در این محدوده، نخست چین ها در کرتاسه پسین شکل گرفته سپس در فاز بعدی و اواخر میوسن راندگی ها به وجود آمده باشند - . - Falken,1974 بر اثر رخداد زمین ساختی سنومانین پایانی – تورنین آغازی در حوضه دزفول تعدادی بالا آمدگی در جهت شمال – جنوب و در امتداد گسل های قدیمی ایجاد گردید که ازمهمترین این بالا آمدگی ها میتوان هندیجان، هفتکل و خارک میش را نام برد
این بلندی های قدیمی - paleo high - ،در زاگرس به ساختمان های بزرگ با برجستگی کم اطلاق می شود که قبل از چین خوردگی میو- پلیستوسن وجود داشته اند. Shepherd در سال 1963 با بررسی بلندیهای قدیمی جغرافیائی گذشته در ناحیه خوزستان در گروه بنگستان به سه بالا آمدگی هندیجان، هفتکل و خارگ – میش اشاره نموده است.
Hart نیز در سال 1970 با بررسی تاریخچه ساختمانی و وضعیت جغرافیائی گذشته در اواخر کرتاسه در ناحیه خوزستان به بالا آمدگی های خارگ – میش ،کیلوکریم،کوه میش، کوه بنگستان، هندیجان- بهرگانسر ، پازنان و هفتکل اشاره کرده است.
فروافتادگی دزفول در زاگرس چین خورده بسیاری از تاقدیسهای مهم نفتی در حوزه زاگرس را در خود جای داده است. مورفولوژی این تاقدیسها تجمع هیدروکربور را در قسمت های مختلف چین در کنترل دارد و
برآمدگی ها - Culmination - محل های مناسبی جهت تجمع ذخایر هیدروکربوری هستند . در این مقاله با
استفاده از تصاویر ماهواره ای، مقاطع لرزه ای و شواهد مورفوتکتونیکی، تاثیر حرکات گسل های پی سنگی یا
بلندی های قدیمی خارگ میش – سی سخت و هندیجان- بهرگانسر که روند عربی دارند برمورفولوژی تاقدیس های پازنان و بی بی حکیمه و تشکیل برآمدگی ها Culmination - - ، مورد بررسی قرار گرفته است.
بحث:
روند عمومی و غالب شمال غرب – جنوب شرق ساختارها و تاقدیسهای زاگرس تحت تاثیر رسوبات شکل پذیر میوسن، تغییر جهت حرکت صفحه عربستان نسبت به ایران و عملکرد گسل های پی سنگی در مواردی تغییر می یابند. در این میان گسل های پی سنگی و بلندیهای قدیمی در خمیده شدن ساختارها ، جابجائی سطوح محوری چین ها و تشکیل تاقدیسهای دارای چند بر آمدگی نقش دارند.
تاقدیس های پازنان و بی بی حکیمه در فروافتادگی دزفول از جمله ساختارهائی هستند که مورفولوژی آنها تحت تاثیر این نمونه گسل ها قرار گرفته است. در ادامه نقش گسل های پی سنگی در مورفولوژی و تشکیل برآمدگی ها - - Culmination در این تاقدیس ها مورد بررسی قرار می گیرد:
-1 تاقدیس پازنان:
تاقدیس پازنان با روند شمال غرب - جنوب شرق در 15 کیلومتری جنوب غرب شهر بهبهان و 150 کیلومتری جنوب شرق اهواز و 25 کیلومتری شمال خلیج فارس قرار گرفته است. این میدان نفتی از شمال به میدان های پارسی و کرنج، شمال غرب به میدان آغاجاری، از شرق به میدان های بهبهان و گچساران، از جنوب شرق به میدان بی بی حکیمه و از جنوب غرب به میدان رگ سفید محدود می گردد . این میدان در بخش جنوبی فرو افتادگی دزفول قرار دارد و ارتفاع آن از سطح آزاد دریا 300 متر می باشد
جهت بررسی تاثیرگسل هندیجان – هبرگانسر بر ساختار پازنان ازشواهد مورفوتکتونیکی، تصاویر ماهواره ای و مقاطع لرزه ای استفاده گرد دیه است. شکل 2 نقشه خطوط همتراز زیر زمینی - Underground Contour Map - مربوط به افق آسماری میدان پازنان است که نشان می دهد خطوط تراز ساختمانی و گسل معکوس یک خمش راستگرد دارند و اثر سطح محوری چین در دماغه شمال غربی نیز به سمت راست جابجا گردیده است . با توجه به گذر گسل هندیجان – بهرگانسر از مرز بین دو تاقدیس آغاجاری و پازنان به نظر می رسد که دماغه شمال غربی تاقدیس پازنان تحت تاثیر این گسل قرار گرفته باشد - شکل - 3 و خمش راستگرد تراز
شکل -1 موقعیت جغرافیائی تاقدیس های پازنان و بی بی حکیمه در جنوب غرب ایران
شکل -2 نقشه خطوط همتراز زیر زمینی - UGC - مربوط به سر سازند آسماری در میدان پازنان. - در این شکل گسل
های عرضی دماغه های شمال غربی و جنوب شرقی، همچنین خمش راستگرد خطوط همتراز ساختمانی و اثر سطح محوری در دماغه شمالغربی مشخص است.
شکل -3گذر گسل امتداد لغز و پی سنگی هندیجان – هبرگانسر - - HBF از دماغه شمال غربی تاقدیس پازنان وگسل خارگ میش - KMF - از میان میدان بی بی حکیمه.
