بخشی از مقاله
چکیده
رابطه کسری بودجه، رشد پول و تورم از مباحثی است که در سطح اقتصاد کلان بحث و بررسی می شود. اگر چه سیاست کسری بودجه در بسیاری از کشورها به عنوان یکی از ابزارهای سیاست مالی است استفاده می شود ولی رابطه بین کسری بودجه دولت با برخی متغیرهای کلان اقتصادی از جمله تورم به طورکلی مبهم است .شواهد آماری مربوط به تحقیقات تجربی درباره متغیرهای نرخ تورم و نسبت کسری بودجه دولت به تولید کشورهای جهان نشان می دهد که ارتباط بین کسری بودجه دولت با تورم برای همه کشورها یکسان نیست. بدین منظور با بکارگیری روش 1ARDL که اطلاعات بلندمدت و پویایی های کوتاه مدت در میان داده ها را مورد توجه قرار می دهد و با استفاده از آزمون های مناسب آماری، رابطه میان تورم و عوامل موثر بر آن با تاکید بر کسری بودجه را طی دوره زمانی 1342 تا 1389 در ایران مورد آزمون و بررسی قرار داده شده است . نتایج حاصل از تخمین مدل ARDL در این مطالعه نشان می دهد که کسری بودجه دولت باعث افزایش تورم شده و یک واحد افزایش در آن، سطح قیمتها را 0.00057 واحد افزایش می دهد، یعنی هزار میلیارد ریال افزایش کسری بودجه، سطح قیمت ها را 0.57 واحد افزایش می دهد.
مقدمه
در ادبیات اقتصادی در مورد چگونگی ارتباط کسری بودجه دولت و رشد پول و تورم جواب دقیقی وجود ندارد .زیرا آثار اقتصادی کسری بودجه دولت به چگونگی به وجود آمدن آن، نحوه تأمین مالی و شرایط اقتصاد کلان بستگی خواهد داشت. اگر کسری بودجه دولت ناشی از افزایش مخارج جاری باشد و سبب افزایش تقاضای کل شود، ممکن است تورم ایجاد گردد .ولی اگر کسری بودجه به علت اجرای یک سیاست مالی فعال با افزایش مخارج سرمایه گذاری و با هدف رهایی اقتصاد از رکود باشد، به یک سیاست مالی انبساطی تبدیل و آثار اقتصادی آن هدایت اقتصاد به سمت اشتغال کامل در بلندمدت خواهد بود .در واقع این نوع کسری بودجه امروزه به عنوان یک ابزار سیاستی تلقی می شود[1] عدم تعادل مالی دولت به معنی عدم وجود هماهنگی بین درآمدها و پرداختهای دولت، ناشی از افزایش درآمدهای دولت نسبت به مخارج آن - مازاد بودجه - یا نتیجهی فزونی مخارج دولت نسبت به درآمدها - کسری بودجه - است.
بررسی بودجهی دولت در ایران طی سالهای1342تا 1389گویای این مطلب است که دولت در طول سالهای ذکر شده به جز سال 1345 همواره با کمبود منابع مالی و کمبود بودجه مواجه بوده است .به عبارتی دیگر، عدم تعادل مالی دولت به صورت کسری بودجه متبلور شده است.[2] هنگامی که دولت با کسری بودجه مواجه میشود، برای تأمین مالی مخارج خود متوسل به نشر اسکناس، اخذ مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم و استقراض از نظام بانکی - داخلی یا خارجی - میشود که به موجب آن نرخ بهره و سطح عمومی قیمت ها افزایش مییابد .
در دهههای اخیر در اکثر کشورهای در حال توسعه، دولتها با مشکل کسری بودجهی مزمن مواجه بوده اند؛ زیرا از یک سو درآمد دولتها در این کشورها به علت ضعف سیستم مالیاتی و برخی از مشکلات ساختاری اقتصادی با محدودیتهای جدی روبهرو شده است و از سوی دیگر، اتخاذ سیاستهای مالی نادرست و عدم برنامه ریزی صحیح همراه با رشد بی رویهی جمعیت که به دنبال خود افزایش تقاضا برای کالاهای عمومی مانند آموزش و بهداشت را به دنبال دارد، باعث شده است که به طور فزایندهای مخارج دولت افزایش یابد چاپ پول برای جبران کسری بودجه اگرچه یک انتخاب آسان برای دولت بوده ولی از نظر اخلاقی بسیار مورد نکوهش است چرا که در این حالت دولت از غفلت ناظرین اقتصادی و نیز افراد جامعه سوء استفاده کرده و یک نوع مالیات را که میزان آن برای تک تک افراد جامعه مشخص نشده است را طلب کرده و هزینه های تورمی سنگینی را بر دوش جامعه تحمیل می کند.
نتایج نشان می دهد که کسری بودجه دولت از جمله عوامل ایجادکننده تورم است .برخی از محققان مانند سارجنت و والاس. - 1981 - 2معتقدند که در نهایت بانک مرکزی ناگزیر به تأمین مالی کسری بودجه است و بر این اساس، ، افزایش عرضه پول حداقل در بلندمدت منجر به افزایش تورم خواهد شد.
طی سالهای اخیر کسری بودجه بخش عمدهای از پایه پولی کشور را تشکیل داده است .این اقدام سبب افزایش نقدینگی و پایه پولی و به دنبال آن بالا رفتن تورم شده است. از همین رو بسیاری از کارشناسان یکی از دلایل تورم مزمن در اقتصاد ایران را وجود کسری بودجه مستمر میدانند.[4]
ابزار گردآوری داده ها و ابزار تجزیه و تحلیل
داده های مورد استفاده در این پژوهش، شامل کسری بودجه ، نرخ ارز ، حجم نقدینگی ، میزان تولید ناخالص داخلی به عنوان متغیرهای توضیحی و تورم به عنوان متغیر وابسته مورد نظر است .کلیه آمار و اطلاعات مورد نیاز برای انجام این تحقیق از گزارش های اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی طی دوره 1342-1389 استفاده شده و از آنجا که اطلاعات سری زمانی سالانه متغیرهای مذکور توسط بانک مرکزی ایران ارائه گردیده، لذا برای یکدست نمودن اطلاعات، صرفا از این منبع رسمی کشور استفاده شده است همچنین از نرم افزار اقتصاد سنجی مایکروفیت3 به منظور تجزیه و تحلیل دادهها و آزمون فرضیهها و مشخص نمودن مقادیر و جهت ضرایب همبستگی استفاده خواهد شد.
مباحث نظری پیرامون کسری بودجه :
صاحب نظران اقتصادی بر این باورند که وجود کسری بودجه اندک و غیر مستمر برای مدیریت صحیح یک اقتصاد امری لازم و ضروری میباشد، اما کسری بودجه زیاد و استمرار آن در سالهای متوالی اثرات سوئی بر وضعیت اقتصادی جامعه بر جای خواهد گذاشت. نکته نگران کننده برای کسری بودجههای زیاد و مستمر، تاثیر فراگیر آن بر متغیرهای اقتصادی میباشد .تورم، کاهش سرمایه گذاری و تولید، کاهش رشد اقتصادی، کاهش بهره وری، افزایش عمر طرحهای
عمرانی و برداشت بی رویه از حساب ذخیره ارزی شاید بارزترین آثار سوء کسری بودجه باشد.
صاحب نظران اقتصادی بر این باورند که وجود کسری بودجه اندک و غیر مستمر برای مدیریت صحیح یک اقتصاد امری لازم و ضروری میباشد، اما کسری بودجه زیاد و استمرار آن در سالهای متوالی اثرات سوئی بر وضعیت اقتصادی جامعه بر جای خواهد گذاشت. نکته نگران کننده برای کسری بودجههای زیاد و مستمر، تاثیر فراگیر آن بر متغیرهای اقتصادی میباشد .تورم، کاهش سرمایه گذاری و تولید، کاهش رشد اقتصادی، کاهش بهره وری، افزایش عمر طرحهای عمرانی و برداشت بی رویه از حساب ذخیره ارزی شاید بارزترین آثار سوء کسری بودجه باشد.
مروری بر مطالعات تجربی مطالعات داخلی:
موسوی آزاد کسمایی - 1378 - با الگوی خودرگرسیون برداری4 رابطه بین کسری بودجه دولت، رشد اقتصادی و تورم را در دوره -1375 1342 بررسی نمو د .او الگو را برای دوره 1342 - 1375 برآورد و با استفاده از تابع واکنش ضرب های و تجزیه واریانس تحلیل نمود . نتایج نشان می دهد که سیاست کسری بودجه در کوتاه مدت می تواند زمینه های افزایش تولید را فراهم آورد و منجر به افزایش رشد اقتصادی شود، اما در بلندمدت تنها منجر به افزایش تورم می شود و اثری بر رشد ندارد.[5]
اهرابی - - 1375 وجود بازخورد بین تورم و کسری بودجه دولت را به عنوان یکی از مهم ترین عاملان اقتصادی که نقش مهم و قابل توجهی را در ر استای اهدافی از قبیل رشد و توسعه، ثبات اقتصادی و سایر وظایف دیگر ایفا می کند معرفی کرده است .در این میان نقش دولت در کشورهای در حال توسعه مانند ایران مهم تر است. وی تأثیر عملکرد بودجه ایران را بر متغیرهای پولی - به ویژه رشد نقدینگی و تورم - بررسی و از معادلات همزمان شامل سطح قیمتها، مخارج دولت، درآمدهای دولت و عرضه پول استفاده کرده است.
براساس نتایج تخمین، کشش عرضه پول نسبت به مخارج دولت بسیار حساس بوده است. زیرا دولت به طورعمده برای تأمین کسری بودجه در دوره مورد بررسی خود متوسل به بانک مرکزی برای انتشار پول شده است .به همین دلیل می توان اظهار کرد که نحوه عملکرد بودجه ایران در رشد نقدینگی مؤثر بوده است.[3]
عزیزی - 1385 - در مقاله ای رابطه بین کسری بودجه و تورم را طی سالهای 1354 - 1383 مورد بررسی قرار داده است. وی در این مطالعه به بررسی نظری و تجربی و آزمون رابطه میان کسری بودجه و تورم در اقتصاد ایران پرداخته است. نتایج پس از برآورد رابطه میان تورم و کسری بودجه نشان می دهد که این رابطه به لحاظ آماری معنی دار نیست.[4 از نتایج تحقیقات می توان دریافت که هرچند از نظر روشها و فنون آماری، متغیرها و تصریح مدل تفاوتهایی وجود دار د؛ اما اجماع کاملی میان شواهد و یافته های تجربی مبنی بر تأثیر کسری بودجه بر تورم وجود ندارد. در این ارتباط تفاوتهایی میان نتایج و یافته ها ی مطالعات انجام شده در مورد ایران وجود دارد. به گونه ایکه برخی از آنها ارتباط دوطرفه میان کسری بودجه و تورم را نشان می دهد و برخی دیگر بر رابطه مثبت میان این دو متغیر تأکید می کند و برخی دیگر از مطالعات، رابطه ای را نشان نمی دهد. اما اغلب نتایج تحقیقات تجربی نشان می دهد که شواهد قوی برای تأثیر کسری بودجه بر تورم زمانی که منابع تأمین مالی کسری بودجه از طریق افزایش عرضه پول صورت گیرد، وجود دار د. بر این اساس می توان گفت اثر تورمی کسری بودجه بستگی به ابزارهای تأمین آن و نیز تأثیر آن بر تقاضای کل دارد.
معرفی مدل و شرح متغیرها:
در این قسمت با توجه به مبانی نظری ارائه شده و مطالعات تجربی انجام شده، مدل مورد نظر جهت بررسی ریشه های مالی تورم ارائه شده و سپس بر اساس آمار و اطلاعات اقتصاد ایران، مدل مورد نظر با استفاده از روشهای اقتصاد سنجی برآورد و عوامل تاثیر گذار بر تورم در ایران مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت.
بر اساس بحثهای نظری عوامل متعددی بر تورم تاثیر می گذارند. مهمترین عواملی که در اقتصاد ایران بر تورم تاثیرگذار می باشند را می توان حجم نقدینگی، نرخ ارز، کسری بودجه و تولید دانست. در این مطالعه، سعی شده است عوامل موثر بر تورم مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار گیرد. بر این اساس، حجم نقدینگی بر اساس نظریه پولیون و فشار تقاضا، تولید ناخالص داخلی و نرخ ارز بر اساس نظریه ساختارگرایان و فشار هزینه و کسری بودجه نیز بر اساس نظریه پولیون و مطالعات انجام شده قبلی در الگو وارد شده است.
