بخشی از مقاله
چکیده
اشتغال یکی از مقولات موثر و مهم در مدیریت توسعه است که همواره مورد توجه بوده است. در طی زمانهای مختلف اشتغال همواره بر اثر عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی و... دستخوش تغییر شده است و سهم اشتغال هم به تبع آن تغییر خواهد کرد که امروزه این مسئله در کشور ما قابل مشاهده است و سهم شاغلان بخش کشاورزی و صنعت به طور قابل ملاحظهای رو به کاهش و در مقابل سهم بخش خدمات رو به افزایش است.
هدف مطالعه حاضر بررسی و تحلیل عوامل مهم و تاثیرگذار کلان اقتصادی بر مدیریت اشتغال بخشهای مختلف اقتصادی - خدمات، صنعت و کشاورزی - است که با دادههای سال 1374 تا 1393 و استفاده از رهیافت پروبیت کسری بررسی شده است. نتایج نشان میدهد که با افزایش برخی متغیرها نظیر نرخ سواد سهم اشتغال بخش کشاورزی کاهش مییابد و در مقابل سهم بخش صنعت و خدمات افزایش مییابد و در انتها پیسنهادات مناسب و منطبق بر نتایج ارایه گردید.
.1 مقدمه
اشتغال عاملی است که باعث می شود از تمام نیرو و توانمندی های فکری، فیزیکی انسان استفاده شود و این روند به دنبال خود آرامش و تمکین جامعه را به دلیل از بین رفتن بیکاری، مسکوت ماندن امر مهاجرت، استفاده و پرورش استعدادهای درخشان و بالا رفتن در آمد ناخالص ملی در پی دارد
نیروی کار به عنوان مهمترین عامل تولید و مدیریت نقش به سزایی در اقتصاد کشورها دارد. این عامل در برنامهریزیهای اقتصادی و مدیریت کشور نقش دوگانهای ایفا میکند. به گونهای که از یک طرف به عنوان عامل توسعه و از طرف دیگر به عنوان هدف توسعه مطرح می باشد. به عبارت دیگر در برنامهریزیها، علاوه بر اینکه نیرویکار به عنوان یک نهاده و ابزاری برای توسعه مطرح می باشد، بلکه بسیاری از برنامهریزیها نیز در راستای خود نیرویکار و مدیریت آنها جهت ایجاد تعادل در بین بخشهای اقتصادی میباشد و هدف بسیاری از برنامهریزیها، توسعه کمی و کیفی نیروی کار و اشتغال میباشد
بنابرین یکی از مباحث بسیار مهم جهان در دهههای اخیر، بحث اشتغال نیرویکار است زیرا هر کشوری به دنبال افزایش اشتغال نیرویکار خود جهت افزایش تولید، مدیریت تولید و خدمات و رشد اقتصادی میباشد. به بیان دیگر، نیروی کار ابزار مهمی برای توسعه و پیشرفت کشورهاست و درکشور ما نیز توجه زیاد به بحث اشتغال در نزد از اهمیت خاصی برخوردار است
از طرفی اشتغال نیرویکار برای سیاستگذاران و مدیران اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است و اشتغالزایی هدفی مهمی برای آنان است. در ایران به دلیل تغییرات ساختاری در دورههای گوناگون بیکاری به عنوان یک معضل اقتصادی مطرح بوده و در سیاستگذاری کلان کشور، اشتغالزایی در بخش های گوناگون اقتصادی استوار بوده است .
با وقوع انقلاب صنعتی در غرب و توسعه شهری شاهد روزافزون شدن توسعه صنعتی و در نتیجه گسترش هر چه بیشتر شهرها بوده و هستیم انقلاب صنعتی تحولی عظیم در توسعه و گسترش شهرها را باعث گردید و آغازگر و عامل اصلی دگرگونی در همه عرصه های زندگی گردید
در اکثر سالهای قرن بیستم همواره با بزرگ شدن اندازه دولتها و افزایش سهم هزینههای عمومی در اقتصاد اشتغال نیز به افزایش یافت. در بیشتر کشورها خصوصا در کشورهای جهان سوم، توزیع فعالیتهای اقتصادی و اشتغال در شهرها متعادل نبوده و به این معنی که بیشتر فعالیتهای اقتصادی و اشتغال در شهرهای بزرگ و تعداد معدودی در شهرهای بزرگ متمرکز است و بقیه شهرها از کمبود این امکانات در مضیقهاند. این عدم تعادل ناشی از مدیریت ناکارآمد نیرویکار در بین بخشهای مختلف اقتصاد در اشتغال آنها، باعث مهاجرت به شهرهایی که امکانات بیشتری دارد میشود و این وضعیت منجر به تغییر سیستم اشتغال و ساختار اشتغال میشود
بخش های صنعت، کشاورزی و خدمات، سه بخش عمده در هر اقتصاد هستند که مجموع تولیدات و محصولات آنها، تولید ناخالص داخلی را ایجاد می کند. روند تاریخی تحولات این سه بخش، بیانگر اهمیت بالای بخش کشاورزی و عدم رونق فعالیت های صنعتی و خدماتی در دوران اقتصاد سنتی بوده است، بهطوری که در دوران مذکور، عمده نیروی کار شاغل در بخش کشاورزی فعالیت میکردند.
به مرور زمان، با رشد فعالیتهای صنعتی، نقش صنعت در تولید ناخالص ملی افزایش و نقش بخش کشاورزی کاهش یافت. این وضعیت به شکل تاریخی از قرن هجدهم، از شدت بیشتری برخوردار شد و توانست نیروی کار عظیمی را به خود جذب کند و به مرور زمان با رشد تکنولوژی، بهره وری در صنعت افزایش یافت و صنایع جدیدی به این بخش اضافه شدند.
از آنجایی که برخی از این نوع صنایع، با بخش کشاورزی نیز مرتبط بودند، صنعت توانست بخش کشاورزی را تحت تأثیر خود قرار دهد و ارتباطات متقابلی بین این دو بخش حاصل شود، به طوری که رشد تکنولوژی و به دنبال آن رشد بهرهوری در بخش صنعت، موجب رشد بهره وری در بخش کشاورزی گردید. بدین ترتیب، با افزایش بهرهوری در بخش صنعت و کشاورزی، دستمزدهای واقعی نیز افزایش یافت و افزایش دستمزدها که موجب افزایش درآمد سرانه میشد، تقاضای مردم برای خدمات مختلف را افزایش داد و مدیریت انتقال نیروی کار برای انجام این نوع خدمات از بخشهای کشاورزی و صنعت به این بخش آغاز شد
طبق آمار بانک جهانی، در قرن بیستم سهم بخش صنعت افزایش و سهم بخش کشاورزی کاهش یافته، در حالی که در چند دهه اخیر، سهم اشتغال در بخش خدمات در بالاترین سطح قرار دارد. این تحول در کشورهای مختلف متفاوت بوده و عمدتاً در کشورهای پیشرفته و صنعتی زودتر اتفاق افتاده است، اما اکنون در کشورهای درحال توسعه نیز درحال وقوع است. طبق اطلاعات مرکز آمار ایران در خصوص شاغلان بخشهای اقتصادی ایران - کشاورزی، صنعت و خدمات - این نکته به نظر میرسد که میانگین سهم اشتغال بخش کشاورزی از سال 1374 تا 1393 معادل 22/69 بوده که از سال 1387 به طور کامل روند نزولی داشته و در حال کاهش است و کمترین سهم اشتغال را همواره به خود اختصاص داده است. بخش صنعت با میانگین 31/92 در جایگاه دوم است در طی 20 سال گذشته تقریبا ثابت بوده که در مقابل بخش خدمات با میانگین 45/39 در جایگاه اول بوده و روند آن افزایشی میباشد که از سال 1387 این مقدار بیشتر بوده است که در نمودار - 1 - وضعیت تغییرات سهم اشتغال بخشهای مختلف اقتصادی گزارش شده است.
نمودار - 1 سهم اشتغال در بخشهای اقتصادی ایران 1393 - ؛. - 1374
در اکثر کشورها پایینترین سهم اشتغال مربوط به بخش کشاورزی بوده و این در حالی است که که در قرن 18 و 19 میلادی بالاترین سهم اشتغال مربوط به بخش کشاورزی بوده است. طبق الگوهای توسعه ساختاری، ساختار اقتصادی، صنعتی و نهادی در یک اقتصاد توسعه نیافته در طی زمان تحول یافته و صنایع جدید به عنوان موتور رشد اقتصادی جایگزین کشاورزی سنتی میگردد. در ساختار اقتصادی یک کشور برای گذار از یک نظام اقتصاد سنتی به نظام اقتصاد نوین, علاوه بر سرمایه فیزیکی و انسانی مجموعهای از تغییرات بهم پیوسته مانند تغییر ساختار تولید، تجارت خارجی، تغییر عوامل اقتصادی و اجتماعی، مدیریت کارا اهداف دولت است
در ایران نیز ساختار تولید - پیشرفت تکنولوژی - بخش های عمده اقتصاد در طول زمان در حال تغییر است و سهم اشتغال هم به تبع آن تغییر خواهد کرد. اگر بازار کار به سه بخش کشاورزی، صنعت و خدمات تقسیم شود، ملاحظه می شود که در طول زمان سهم اشتغال بخش کشاورزی و صنعت کاهش یافته و سهم خدمات در حال افزایش است. پس برای برنامه ریزی آینده، مدیریت بین بخشی و سیاست گذاری برای اشتغال خصوصا اشتغال بخش کشاورزی از جایگاه خاصی برخوردار است این امر نه تنها در کشورهای توسعه یافته بلکه در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران نیز در حال تحقق است طبق گزارش مرکز آمار ایران، در برنامه سوم توسعه سهم اشتغال بخش کشاورزی ایران به 18 درصد کاهش یافته است.
هرچند اشتغال بخش کشاورزی به طور مطلق در طی سالهای برنامه در حال افزایش بوده اما سهم آن کاهش یافته و این به معنی کاهش فرصتهای شغلی ایجاد شده در بخش کشاورزی است. طی دهههای گذشته همواره مسیر جریان اشتغال بیشتر از بخش کشاورزی به سمت صنعت و از آنجا به سمت بخش خدمات بوده است که باعث ایجاد عدم توازن بین بخشها از طریق مدیریت ناکارا نیرویکار صورت گرفته است.
در زمینه تغییرات اشتغال در بخش مختلف اقتصادی مطالعات متعددی صورت گرفته است که به چند نمونهی آن اشاره میگردد. زنگی آبادی و آهنگری - 1391 - به بررسی اشتغال بخشهای اقتصادی طی بازه زمانی 1375-85 با استفاده از مدل تغییر سهم و ضریب مکانی در استان آذربایجان غربی پرداختند.
