بخشی از مقاله
چکیده
تکنیک چیدمان فضا، مجموعه ای از نظریه و روش هایی است که به پدیدار شناسی فضا میپردازد و می توان از آن به عنوان یکی از مهمترین روش های معاصر ریخت شناسی فضا نام برد . در دوره معاصر روشهای مختلفی برای تحلیل فضای معماری به کار گرفته شده است .روش تصویری، تاریخی و اقلیمی برخی از آنها میباشند .روش اسپیس سینتکس که در این پژوهش به چیدمان فضا ترجمه شده است قرابت موضوعی و مفهومی به شیوه دسته بندی واژگان در ادبیات داشته که آن را چیدمان مینامند .
به کارگیری این روش از اوایل دهه هفتاد در مدرسه بارتلت انگلستان رواج یافت .به مدد این روش که اولین بار از سوی استیدمن ، بیل هیلیر و جولیان هانسن مطرح شد، باب تازهای از مبحث ریخت شناسی در معماری گشایش یافت .این روش از نظر تکنیکی درحال رشد روزافزون میباشد که ضرورت پرداختن به آن را روشنتر می کند . فرآیند و مقوله هایی که منجر به مسیریابی موفق افراد در یک ساختمان پیچیده نظیر یک اورژانس میگردد ، مسئله چالش برانگیزی است .
کاربران یک محیط در بیمارستان بیمار، همراه بیمار و ارائه دهندگان خدمات درمانی هریک دارای سطح متفاوتی از آگاهی در ادراک محیط و توانایی مسیریابی هستند ؛ همچنین الگوهای رفتاری و میزان توانایی افراد در فرآیند یافتن مسیر، از همدیگر متمایز است .اینکه معماری و مؤلفه های فضای یک ساختمان، چگونه میتواند مسیریابی کاربران را مهیا و تسهیل نماید مسئله ایست که هدف تحقیقات زیادی، از دهه هفتاد میلادی تا کنون بوده است . یکی از محیطهای معماری که پر استرس میباشد بیمارستان است. استرس موجود در بیمارستان با اثرات منفی که درپی دارد بهبودی بیماران را به تأخیر می اندازد.
روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانهای می باشد .هدف محققین درگیر با این موضوع پی بردن به روابط اجتماعی در فضا مانند ایجاد حریمها ، درجه خصوصی و عمومی بودن فضاها میباشد .این تکنیک، از روشهای مفید برای درک پیچیدگی فضایی بر اثر مداخلات طراحی است .برای رسیدن به این اهداف از نمودارهای توجیهی استفاده شده است .در این مقاله نخست درباره واژه چیدمان و سپس بکارگیری روش چیدمان فضا در معماری پرداخته خواهد شد.
مقدمه
شناخت فضایی، به ما در جهت یابی در محیط، کمک می کند. فرآیند مسیریابی وطراحیِ آن را در مراکز درمانی خاصتر میباشد زیرا که در اغلب مراجعین مراکز درمانی، منابع احساسی، فیزیکی و شناختی افراد بر اثر بیماری، استرس و خستگی تحلیل رفته است؛ درچنین حالتی مسیریابی دشوارتر و حضور در یک فضای پیچیده و سردرگم کننده بسیار آزاردهنده و تنشزا است. نامهای مشکل و مشابه خشهای بیمارستان و الحاقات و تغییراتی کهمعمولاً به مرور در ساختمان اکثر بیمارستانها ایجاد میشود، مسئله مسیریابی را بغرنج تر مینماید. همچنین در برخی از عملکردهای یک بنای درمانی نظیر فوریتهای پزشکی، که زمان نقش تعیین کنندهای در آن دارد، تأخیر ناشی از فرآیند مسیریابی، قابل قبول نیست.
عملکرد بیمارستانها در شرایط اضطرار و بحران، حساس و پراهمیت است؛ و بهبودمسیریابیِ کاربران درمحیطِ بیمارستان، سبب ارتقای عملکرد آن و همچنین ایمنی کاربران، در مواقع بحرانی خواهد شد. متاسفانه این مسئله هنوز بصورت جدی در ایران مورد مطالعه و کاربست قرار داده نشده است، و مراکز درمانی کشور اغلب بدون توجه به این مسئله ساخته شده و کاربران همواره از این مشکل رنج میبرند؛ از این رو در این مطالعه به بررسی نقش دانش و هنر معماری، در تسهیل فرآیند مسیریابی افراد در بیمارستانها پرداخته شده است؛ که با هدف ارائه رهیافتی در ارتقاء کیفیت محیطهای درمانی کشور، به انجام رسیده است .کاربست یافته های این مطالعه، علاوه بر تسهیل مسیریابی افراد در بیمارستانها، میتواند سبب بهبود ایمنی، کارآیی عملکردی و رضایتمندی کاربران گردد.
روش پژوهش
این مطالعه با روش توصیفی -تحلیلی و بصورت کتابخانهای انجام شده است .این تحقیق، علاوه بر تصویرسازی آنچه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مسئله و ابعاد آن میپردازد که برای تبیین و توجیه دلایل، نیاز به تکیهگاه استدلالی محکمی دارد .این تکیهگاه از طریق جستجو در ادبیات و مباحث نظری تحقیق و تدوین گزارهها و قضایای کلی موجود درباره آن فراهم میشود و در فصل مربوط به سوابق و مباحث نظری تحقیق تدوین گردیده است . از نظر منطقی جزئیات مربوط به مسئله تحقیق را با گزارههای کلی مربوطه ارتباط میدهد و به نتیجه گیری میپردازد .
مبانی نظری
کانون توجهات مطالعات فضا- ریخت شناسی از آکسفورد با معماری و بعدها در همین مرکز بیل هیلیر تحقیقات بنیادین خود را در باب بارتلت انتقال یافت عناصر مولد پایه ای فضا آغاز نمود . هیلیر در این تحقیقات در پی دستور زبان مکانی که با نظام های اجتماعی ارتباط برقرار نماید به مطالعه دو بعد اجتماعی و هندسی فضا پرداخت . رهیافت این مرحله را می بایست آغاز نظریه چیدمان فضا " منطق اجتماعی فضا " مطالعات هیلیر که در کتاب چارچوب نظری چیدمان فضا را " فضا ماشین است " دانست. هیلیر در مطالعات بعدی خود را در کتاب تبیین و توسعه بخشید
فضای جغرافیایی، فضایی است وسیع که ورای درک انسان بوده و نمیتوان به آن از یک نقطه دید نگریست .یکی از راههای درک و فهم فضای جغرافیایی، راهکار چیدمان فضا است که از اهمیت و ارزش زیادی در پیش بینی رفتار فضایی انسان در محیط های شهری برخوردار است.
مسیریابی در بیمارستان را از نقطه نظر مفاهیم جدیدی در حوزه مدیریت دانش یا آگاهی، با هدف بهینه نمودن استفاده از تجهیزات مسیریابی و قابلیت تعبیه نمودن اطلاعات راهنمای مخاطبان در کالبدمعماریِ بیمارستان برای مثال آیا ورودی یک بیمارستان می تواند بگونه ای طراحی شود که بدون آنکه کلمه یا علامت ورودی بر بالای آن نصب گردد، براحتی توسط مخاطب هویت مفهومی پیچیده و چند بعدی است و هنگامی که این ؛ ناآشنا به محیط، شناسایی گردد؟ مورد مطالعه قرار دادند مفهوم در ارتباط با چیدمان فضا قرار می گیرد ، می توان گفت که به نوعی این ویژگی تشدید می شود.
مفهوم مسیریابی
هدایت از مکانی به مکانی دیگر یکی از فعالیتهای اساسی انسانی و بخش جدایی ناپذیر زندگی روزمره بشر است .کجا هستید؟ به کجا میروید؟ مردم از اطلاعات و تجارب پیشین خود برای یافتن راه در محیطهای ناآشنا استفاده میکنند .اطلاعات دریافتی بشر از محیطهای ناآشنا نشان دهنده تعادل و تمرکز آنهاست .چه میبینید؟ چرا چنین دیدید؟ با اطلاعات بدست آمده چه کردید؟ از خصوصیات مسیریابی آگاهسازی مردم از محیط در مکانهای ناآشنا میباشد
در اینجا نشان دادن اطلاعات در نقاط استراتژیک برای هدایت صحیح مردم حائز اهمیت است .ساختارهای پیچیده در محیطهای ساخت بشر توسط حافظه انسان تفسیر و ذخیره میشوند . فواصل، مکانها و زمان ممکن است نسبت به آنچه واقعا وجود دارند به شکل دیگری به خاطر آورده شوند .یک سیستم مسیریابی کارآمد، مبتنی بر رفتار انسان بوده و ویژگیهای زیر را دربر می گیرد: افراد را مجبور به تفکر نمیکند .سیستم ارتباط بصری جامع، واضح و پایداری را با پیامهای دقیق ایجاد میکند .تنها آنچه مورد نیاز است را نشان میدهد .اطلاعاتی را نشان میدهد که تنها به فضا، مکان، و یا جهتیابی مرتبط است
اطلاعات اضافی را حذف میکند . برای ایجاد یک محیط بصری واضح پیش روی افراد، عناصر غیر ضروری را حذف میکند. اولین قدم در بررسی دقیق یک موضوع، ارائهتعریفِ جامعی از آن میباشد .در منابع علمی،تعاریفِ متنوعی از مسیریابی به چشم میخورد
- کریمی ، . - 1393 مسیریابی را" فرایند استفاده ازاطلاعاتِ فضا و محیط، جهتِ یافتن مسیر در محیط مصنوع "تعریف میکند .دپارتمان بهداشت انگلستان مسیریابی را" فرآیندهای حل مسئله افراد، جهت پیدا نمودن راه مورد نظرشان در محیط "میداند
درتعریفِ مفصلتری، اینگونه تشریح شده که" مقدمه مسیریابی، جهتیابی مکانی یک فرد میباشد .جهتیابی مکانی یا تشخیص موقعیت مکانی، یک رابطه ثابت فرد با مکان یا محیط است .این رابطه مستلزم آن است که کاربر یک تصویر ذهنی کلی، از طرح شماتیک محیط بسازد، که نقشه شناختی محیط نامیده میشود؛ و در مسیریابی، فرایند این نقشهسازیِ شناختی، جهت حل مسائل مکانیابی بکار گرفته میشود . بررسی تحقیقات موجود، باهدفِتبیینِ فرآیندی که بهمسیریابیِ افراد می انجامد، نشان میدهد که این فرآیند، دارای سه مرحله ی معین و مشخص، در عین حال به هم پیوسته است؛ که عبارتند از : تصمیم گیری و تکوین برنامه ای برای عمل. اجرای تصمیم ، که برنامه و تصمیم را بهرفتارِ مقتضی درمکانِ مناسب تبدیل میکند تصویر پردازش اطلاعات، که به طورکلیشاملِ شناخت و ادراک محیط میگردد؛ و پایه های اطلاعاتی دو مرحله مربوط به تصمیمگیری و اجرای تصمیم را شکل میدهدتحلیلِ.فرآیندِ سه مرحلهایِ فوق، اطلاعاتی ارزشمند و بنیادی، در اختیار معماران و طراحان قرار میدهد
اهمیت مسیریابی در بیمارستان
بسیاری از تحقیقات و یافته های علمی مقوله مسیریابی در رابطه با محیط بیمارستان ها به انجام رسیده است .گرانت و همکاران به بررسی اجزای تسهیل کننده فرآیند مسیریابی و چگونگی بکارگیری بیهنه هر یک در محیط بیمارستان ها پرداخته اند
دپارتمان بهداشت در انگلستان با الگو قرار دادن یافته های کارپمن و گرانت، عوامل مؤتر در مسیریابی افراد را دسته بندی و کتاب راهنمایی جهت طراحی مسیریابی در مراکز درمانی منتشر نمود
دسته ای از مطالعات موجود بر بررسی جزئیات استفاده بهینه از ابزارهای مسیریابی - تابلو ها، نشانه ها، باجه های اطلاعات و غیره - در مراکز درمانی متمرکز شده است .
بررسی رفتارو عملکرد افراد هنگام مسیریابی در محیط بیمارستان، زمینه تعداد دیگری از تحقیقات موجود است برای مثال پپونیز به تحلیل رفتار افراد در چگونگی انتخاب مسیر پرداخته و خصوصیات مسیرهایی که بیشتر انتخاب می شوند را بررسی نمودند .آلریچ در مطالعه ای بر اهمیت توجه به مقوله مسیریابی تأکید و مکان هایی را که باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرند توصیه نمودند .همچنین رابطه بین مسیریابی در بیمارستان ها و سلامت افراد توسط پژوهشگرانی همچون گرانت وتهولات بررسی شده است .راک مسیریابی در بیمارستان را از نقطه نظر مفاهیم جدیدی در حوزه مدیریت دانش یا مدیریت دانش یا آگاهی با هدف بهینه نمودن استفاده از تجهیزات مسیریابی و قابلیت تعبیه نمودن اطلاعات راهنمای مخاطبان در کالبد معماری بیمارستان مورد نظر بود.
