مقاله تحلیل شکاف دیجیتالی جغرافیایی بین کشورهای اسلامی

بخشی از مقاله

چکیده:

در یکی از درخشانترین مطالعاتی که طی سالهاي اخیر در زمینه نابرابري انجام شده و موضوع آن »ارزیابی تجارب قرن بیستم در زمینه توسعهنیافتگی و دلایل آن« میباشد، نابرابري مهمترین مانع توسعه شناخته شده است. در این مطالعه تصریح شده که روند فزایندة نابرابري میتواند منشا تضعیف انگیزهها و همبستگی اجتماعی و نیز مانعی بر سر راه تأمین مایحتاج مورد نیاز براي رشد درازمدت و توسعه انسانی و در نتیجه کندي آهنگ رشد، استمرار فقر و افزایش بیثباتی اجتماعی در جوامع شود. یکی از عوامل ایجادکننده نابرابري در عصر حاضر وجود شکاف دیجیتالی است.

شکاف دیجیتالی بیان کنند ة »شکاف بین آنهایی که به فناوریهاي جدید اطلاعاتی مانند کامپیوتر و اینترنت دسترسی دارند و آنهایی که ندارند« است. در واقع، نابرابري در دسترسی، استفاده و تولیدفنّاوري اطلاعات بین مردم شمال و جنوب، ثروتمند و فقیر، جوان و پیر، باسواد و بیسواد و ساکنان مناطق شهري و روستایی، شکاف دیجیتالی نامیده می شود.

یکی از وجوه اصلی شکاف دیجیتالی، شکاف جغرافیایی است. شکاف دیجیتالی جغرافیایی را می توان به سه شکاف دیجیتالی جهانی، منطقهاي و ملی دستهبندي کرد. براین اساس، شکاف دیجیتالی نه تنها بین کشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه، بلکه بین کشورهاي در حال توسعه، بین مناطق مختلف جغرافیایی و حتی در داخل کشورها نیز وجود دارد و با توجه به سیاستها و برنامههاي کشورها همواره در حال تغییر و تحول است.

با توجه به اهمیت شکاف دیجیتالی جغرافیایی و با عنایت به پیچیدگی و چند بعدي بودن آن،در این مقاله شکاف دیجیتالی موجود بین کشورهاي اسلامی در ابعاد بینالمللی و منطقهاي با استفاده از شاخصهاي فرصت دیجیتالی، آمادگی الکترونیکی و توسعه انسانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و راهکارهاي پیشنهادي براي همکاري بین کشورها براي کاهش شکاف دیجیتالی بین کشورهاي اسلامی و بین کشورهاي اسلامی با کشورهاي پیشرفته جهان ارائه شده است.

.1  مقدمه

در عصرجدید، فنّاوري اطلاعات به عنوان یکی از راهکارهاي توسعه در بیشتر کشورهاي جهان بویژه در کشورهاي در حال توسعه مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه تأکید بر اهمیتنقش فنّاوري اطلاعات بر توسعه تا آنجا پیشرفته که گفته میشودفنّاوري اطلاعات و توانایی در استفاده از آن و سازگاري با آنها از عوامل مهم در ایجاد ثروت، قدرت و دانش استیکی. از دلایلی که باعث اهمیت یافتن فنّاوري اطلاعات شده، وجود ویژگیهاي خاص در این فناوري است 

مؤسسه فرصتهاي دیجیتال ویژگیهایی بهشرح ذیل را براي این فناوري مطرح کرده است:

فنّاوري اطلاعات مقولهاي جامع و فراگیر است؛ فنّاوري اطلاعات عامل اصلی ایجاد شبکه محسوب میشود؛

فنّاوري اطلاعات با جدا نمودن محتویات از محل فیزیکیشان، به توزیع اطلاعات و دانش کمک مینماید؛

دو ویژگی »رقومی و مجازي بودن«، امکان کاهش چشمگیر هزینههاي نهایی و حتی رساندن آنها به سطح صفر را فراهم میآورد؛

فنّاوري اطلاعات باعث کارآمد شدن زنجیرههاي عرضه و تولید و نیز مؤثرتر و انعطافپذیرتر شدن بسیاري از فرایندهاي تجاري میشود؛

افزایش کارایی و کاهش هزینهها، منجر به ایجاد کانالهاي توزیع، ارائه محصولات و خدمات جدید در حوزه صنایع سنتی و نیز خلق مدلهاي تجاري نوین و نوسازي کل صنایع میگردد؛

فنّاوري اطلاعات مقولهاي جهانی است و از طریق ایجاد و توسعه شبکهها میتواند باعث از میان رفتن موانع و محدودیتهاي مربوط به فرهنگ و زبان گردد

با توجه به ویژگیها و قابلیتهاي فنّاوري اطلاعات، نظریههاي مختلفی در مورد نقش این فنّاوري در توسعه مطرح شده است. بطوري که بسیاري از نویسندگان از فرصتهاي بسیاري که فناوري جدید فراهم میآورد، تمجید کرده و اغلب به انقلاب یا تکامل عصر اطلاعات اشاره میکنند. یکی از مشکلاتی که در غفلت از گسترش کاربرد فنّاوري اطلاعات براي کشورها مطرح میشود »شکاف دیجیتالی« است.

براساس یکی از درخشانترین مطالعاتی که طی سالهاي اخیر در زمینه نابرابري انجام شده و موضوع آن ارزیابی تجارب قرن بیستم در زمینه توسعهنیافتگی و دلایل آن میباشد، نابرابري مهمترین مانع توسعه شناخته شده است. در این مطالعه تصریح شده که روند فزایندة نابرابري میتواند منشا تضعیف انگیزهها و همبستگی اجتماعی و نیز مانعی بر سر راه تأمین مایحتاج مورد نیاز براي رشد درازمدت و توسعه انسانی و در نتیجه کندي آهنگ رشد، استمرار فقر و افزایش بیثباتی اجتماعی قلمداد شود

یکی از عوامل مهم ایجادکننده نابرابري در عصر حاضر وجود شکاف دیجیتالی است. شکاف دیجیتالی اشاره دارد به »شکاف بین آنهایی که میتوانند به صورت مؤثر از ابزارهاي جدید اطلاعاتی و ارتباطی مثل اینترنت استفاده کنند و آنهایی که نمیتوانند

« در واقع، تفاوتها در برخورداري و دسترسی به ICT، استطاعت مالی براي استفاده از آن و تفاوت تواناییها بین مردم شمال و جنوب، ثروتمند و فقیر، جوان و پیر، باسواد و بیسواد و ساکنان مناطق روستایی و شهري، بیعدالتیهایی را بوجود آورده که شکاف دیجیتالی نام دارد

به عبارت دیگر، فاصله بین جوامع اطلاعاتی و جوامع محروم از فناوريهاي اطلاعاتی »شکاف دیجیتالی« گفته میشود؛ شکاف دیجیتالی تنها به محرومیت افراد یک جامعه از کامپیوتر و ابزارهاي الکترونیکی محدود نمیشود، بلکه تمامی پیش شرطهاي دیگر توسعه نیافتگی چون فقر، بیسوادي، عدم بهداشت همگانی و تامین اجتماعی و غیره را نیز به همراه دارد. براین اساس، شکاف دیجیتالی »بازتابی از چشمانداز زیربناي فناوري موجود و توزیع ثروت است.«

»کنت کنیستون« چهار مفهوم از شکاف دیجیتالی را مطرح کرده است. از نظر وي، اولین نوع شکاف در هر کشوري اعم از صنعتی و درحال توسعه و در میان غنی، تحصیلکرده، قدرتمند و کسانی که از این نعمتها بیبهرهاند، وجود دارد. شکاف دیجیتالی دوم که کمتر مورد توجه قرار میگیرد، شکاف زبانشناختی و فرهنگی است. در کشورهاي بسیاري، این شکاف سبب تفکیک انگلیسی زبانها یا متکلمین زبان اروپاي غربی از دیگران میشود. در هند این ویژگی بسیار قابل توجه است و مسائل زبانشناختی هم بر پیچیدگی آن افزوده است.

طبق برآوردها 60 تا 80 درصد وب سایتهاي جهان به زبان انگلیسی استدر. حالی که تقریباً سایر سایتها به زبانهاي عمدهاي نظیر ژاپنی، آلمانی، فرانسوي، اسپانیایی، پرتغالی و بالاخره چینی هستند. اما در هند هم مثل سایر کشورهاي آسیاي جنوبی تنها 2 تا 10 درصد جمعیت زبان انگلیسی رابه صورت روان تکلم میکنند و دیگران - که شامل 900 میلیون نفر هندي و حدود 1/2 میلیارد نفر آسیاي جنوبی هستند - به سایر زبانها صحبت میکنند.

سومین شکاف دیجیتالی شکاف کشورهاي غنی و فقیر است که به دو شکاف فوق مربوط میشود و چهارمین شکاف نیز به تفاوت بین سبک زندگی افرادي که در بطن فناوري اطلاعات یا صنایع نوظهور مشابه مانند بیوتکنولوژي قرار دارند و افرادي که در سایر مشاغل فعالیت میکنند، مربوط میشود

شکاف دیجیتالی داراي ابعاد مختلفی است. برتوت1 تلاش کرده دیدگاههاي مهم در زمینه شکاف دیجیتالی را با هم بکار برد تا ماهیت چند بعدي شکاف دیجیتالی را منعکس کند

وي در این زمینه پنج موضوع کلیدي را شناسایی کرده که مافوق تعاریف ساده از شکاف دیجیتالی است که فقط به معنی داشتن و نداشتن اطلاعات است. همانگونه که در جدول یک مشاهده میشود از نظر برتوت شکاف دیجیتالی داراي ابعاد مختلف فنّی، اقتصادي، اطلاعاتی، ارتباطی و دسترسی است.

به نظر رائو2 نیز ابعاد مختلفی از شکاف دیجیتالی مانند: سطح اقتصادي افراد، رفاه اقتصادي ملتها، نژاد، سن - جوانی یا پیري، - روستایی یا شهري، جنس، موقعیت جغرافیایی، جنبه هاي کمی و کیفی و دسترسی به اینترنت از طریق شمارهگیري و پهناي باند وجود دارد 

یکی از وجوه اصلی شکاف دیجیتالی را میتوان شکاف جغرافیایی دانست. شکاف دیجیتالی جغرافیایی را میتوان به سه شکاف دیجیتالی جهانی، منطقهاي و ملی دسته بندي کرد

-1 شکاف دیجیتالی جهانیشکاف: عمیقی از نظر فنّاوري اطلاعاتی و ارتباطات بین کشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه وجود دارد. احتمال اینکه فردي در کشورهاي با درآمد بالا کاربر رایانه باشد بیش از 22 برابر شخصی است که در کشورهاي با درآمد پایین زندگی میکند