بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
تحليل شکاف جغرافيايي کيفيت مسکن در مناطق ٢٢گانه شهر تهران
چکيده
مسکن به عنوان نياز اوليه بشر و تأمين کننده حس رضايتمندي او نقش اساسي را در بهبود کيفيت زندگي بازي مي کند. نواحي شهري بنا به دلايل مختلفي چون توزيع نابرابر درآمد و يا در مواردي ساخته شده بافت هاي اضطراري و يا وجود بافت هاي تاريخي ، توزيع ناموزوني از مساکن استاندارد با سطح کيفيت متفاوت را نشان مي دهد. در اين راستا بررسي و مطالعه ميزان شکاف و گسست فضايي ميان مناطق مختلف شهر نيازمند مطالعه اي دقيق است . در اين مقاله هدف بررسي ابعاد کيفيت مسکن مناطق ٢٢گانه شهر تهران از بعد شاخص هاي کيفيت مسکن است .
روش تحقيق حاضر از انواع روشهاي توصيفي - تحليلي است . براي تبيين کيفيت مسکن در مناطق
٢٢گانه تهران از مجموعه دادههاي موجود در مرکز آمار استفاده شده است . در نهايت ، براي تعيين رتبه کيفيت مسکن مناطق ٢٢گانه از متد آنتروپي و SAW استفاده شده است .
4
بر اساس رتبه بندي به دست آمده مناطق ١، ٢ و ٥ در رتبه هاي اول تا سوم از منظر شاخص هاي کيفيت مسکن قرار دارند. مناطقي که در بالاترين شرايط از بعد شاخص هاي کيفيت مسکن قرار گرفته اند عمدتاً مناطقي هستند که در رتبه هاي بالاي برخورداري در سطح شهر تهران قرار دارند. در اين ميان مناطق ٩،
٢١ و ١٩ در بدترين شرايط از منظر شاخص هاي کيفيت مسکن قرار دارند.
کليدواژگان: کيفيت مسکن ، شاخص ، شکاف جغرافيايي ، SAW، مناطق ٢٢گانه تهران.
طرح مساله
از نظر شهرسازي مسکن بايد در بهترين اراضي ساخته شود و از نظر کيفي ، مسکن مي بايست نيازهاي مرتبط با خود را برطرف نمايد (شيعه ،١٣٨٠: ٦٣). آن چنانکه در فرهنگ لغت فارسي ، مسکن به معني محل سکون و آرامش تعريف شده است از همين رو، بررسي مسائل اجتماعي (کيفيت ) مسکن در کنار ساير مسائل ، از موارد اساسي در برنامه ريزي مسکن است (شيعه ،٣٧٧:١٣٨٤).
برنامه ريزي مناسب براي بخش مسکن کشورهاي در حال توسعه بنا به دلايل متعددي از اهميت بالايي برخوردار است يکي از مهمترين دلايل اين است که بخش مسکن حدود ٥ در صد از توليد ناخالص داخل و٢٠ در صد از مجموع سرمايه گذاريها را در اين کشورها را در بر مي گيرد (L.Greber, Burns and
١١ :١٩٧٧). بنابراين با توجه به ماهيت بلند مدت سرمايه گذاري مسکن ، برنامه ريزي مناسب امري ضروري است (٣٨٧-٣٧٥ :١٩٨٧ ,J.Struyk and Austin Turher).
امروزه در کشورهاي درحال توسعه بازار مسکن با مشکلاتي روبرو است که مهمترين آن به قرار زيراست : ١. در اولويت نبودن مسکن ؛ ٢. عدم حمايت دولتي از مشارکت ؛ ٣. عدم مالکيت زمين از سوي فقراي شهري؛ ٤. ضعف مالي اقشار فقيرجامعه ؛ ٥. وابستگي مالي NGOها به منابع خارجي ؛ ٦. ضعف حمايتي سازماني ٧. قيمت بالاي مسکن ؛ ٨. ضعف تکنولوژي ٩. تغييرات و ناپايداري تعداد فقراي شهري و ضعف آماري براي تحت پوشش در آوردن آنها ١٠. ضعف قوانين و مقررات و١١. عدم بکارگيري متخصصين (٢٠٠٢٤٣٤,Mahbubur Kahman,Mohammd).
مسکن چيزي جزء بيش از يک سرپناه صرفا فيزيکي است و کليه خدمات و تسهيلات عمومي لازم براي بهزيستي انسان را شامل مي شود و بايد حق تصرف نسبتا طولاني براي استفادهکننده آن فراهم باشد (٣٢ :١٩٨٢,Knapp). اهميت مسکن تا جايي است که امروزه در کنار ميزان باسوادي، درآمد سرانه اقتصادي و... يکي از شاخص هاي توسعه يافتگي شناخته مي شود (سرتيپي پور، ١٣٨٤: ٤٥). به نظر مي رسد براي پرداختن به موضوع مسکن ، حتماً مي بايست شاخص ها و مؤلفه هاي هويتي هر مکان به خوبي شناخته شوند لذا پرداختن به حل معضل مسکن و يا برنامه ريزي براي آن امري است محلي که بايستي با توجه به نيازهاي محلي ، چه در زمينه اقتصادي، فرهنگي ، اجتماعي و چه در ساير ابعاد به آن نگاه کرد؛ به نظر مي رسد در تمامي برنامه هاي عمراني کشور ديدگاه سنتي و بخشي به مسکن همچنان برداشت موفقيت آميز از آنها را دچار ترديد ساخته و انتظارات برنامه ريزان مسکن را به طور کامل برآورده نکرده است . در
سال هاي پس از انقلاب در ايران بخش مسکن ٢٠ الي ٤٠ درصد از کل سرمايه گذاري هاي کل کشور را به خود اختصاص داده که ٤ تا ٨ در صد از توليد ناخالص ملي را شامل مي شده است (رفيعي ، ١٣٨٢: ١٤). و همچنين تعاوني هاي مسکن به رغم رشد سريع و بي سابقه اش در جهان که توانسته است بالغ بر ٤٠٠ هزار مسکن در طي ٢٠ سال گذشته توليد کند، در ايران اساساً يک طبل توخالي بوده است (نوريان، ١٣٨١: ٦٠). گسترده بودن قلمرو مطالعات مسکن و برنامه ريزي براي آن ، باعث شده که از ديدگا هاي گوناگون از جمله معماري، فنون احداث بنا، تأسيسات بناهاي مسکوني ، هزينه زمين و ساختمان ، اعتبارات مسکن و غيره، مورد بررسي قرار گيرد؛ آنچه که در مطالعات جغرافيايي (برنامه ريزي شهري و ناحيه اي) مورد بررسي قرار مي گيرد، شناخت وضع موجود و برنامه ريزي مطلوب براي رفع نياز به واحدهاي مسکوني و مقدار زمين مورد نياز آن در شهرها و سکونتگاههاست (حکمت نيا،موسوي، ١٣٨٥: ١١٥).
بخش مسکن را مي توان يکي از مهمترين بخش هاي توسعه در يک جامعه دانست ، اين بخش با ابعاد وسيع اقتصادي، اجتماعي ، فرهنگي ، زيست محيطي و کالبدي خود اثرات گستردهاي را در ارائه ويژگي ها، سيماي جامعه به مفهوم عام دارد از يک سو، اهميت اقتصاي و اجتماعي مسکن ، اين بخش را کانون توجهات عمومي قرار داده است و از سوي ديگر، به دليل اشتغالزايي اين بخش و ارتباط آن با بسياري از بخش هاي ديگر اقتصادي، به عنوان ابزاري مناسب در جهت تحقق سياست هاي اقتصادي، تلقي مي شود (عزيزي، ١٣٨٣: ٣٥).
از اين رو، با توجه به اهميت بالاي مسکن در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي ، فرهنگي و حتي سياسي پر واضح است که تبيين ابعاد کيفيت مسکن در شناخت بيشتر کم و کيف مسکن نقش بسزايي دارد. از آن جايي که مسکن به عنوان يکي از ابعاد مهم در مطالعه کيفيت زندگي در شهرها است ، مسلما شناسايي سطوح کيفيت مسکن در مناطق مختلف شهري گامي موثر در تبيين سطوح کيفيت زندگي و حس رضايتمندي ساکنين شهرها است .
مسکن به عنوان نياز اوليه هر انسان است . از اين روي در اين مقاله به يکي از مهمترين مسائل مطرح در کشور ايران بويژه مادرشهر تهران يعني مسکن پرداخته شده است . در اين مقاله سعي شده است تا از طريق مطالعه شاخص هايي که در ارتباط با بحث کيفيت مسکن در منابع متعدد علمي کاربرد دارند، جهت رتبه بندي مناطق ٢٢گانه شهر تهران استفاده شود. اهداف بررسي
شاخص هاي مسکن مي توانند در قالب موارد زير دسته بندي گردند:
١. فراهم آوردن چارچوب لازم براي سياست گذاري و برنامه ريزي در مسکن و نظارت بر آن.
٢. شناخت و تبيين روابط حاکم بر ابعاد مختلف مسکن و ارزيابي نتايج حاصل از سياست هاي مختلف .
٣. پايه گذاري روابط صحيح بين ابعاد مختلف مسکن ، که مي تواند در جهت تدوين سياست ها باشد.
٤. فراهم کردن ابزار تحليلي مناسب براي سياست گذاران و برنامه ريزان با شناخت کامل از تحولات و دگرگوني ها (عزيزي،١٣٨٤: ٢٧).
هدف اصلي اين مقاله در واقع نشان دادن ميزان افتراق و شکافي است که در مناطق مختلف تهران از منظر شاخص هاي مسکن وجود دارد است . با توجه به موضوع تحقيق در اين مقاله که تحليل ابعاد کيفيت مسکن در شهر تهران به صورت سلسله مراتبي است لذا اولين سوالي که مورد نظر اين است که :چيدمان فضايي و يا به عبارتي پخش جغرافيايي مناطق بر مبناي شاخص هاي مورد نظر به چه شکلي است ؟
حال با توجه به سوال ارائه شده اين سوال مطرح مي شود که علل چنين پخش جغرافيايي سلسله مراتب کيفيت مسکن در شهر تهران چيست ؟
مواد و روش
روش تحقيق حاضر از انواع روشهاي توصيفي - تحليلي و نيز روش تحقيق اکتشافي است .
براي بررسي کيفيت مسکن در مناطق بيست ودوگانه تهران از مجموعه دادههاي موجود در مرکز آمار استفاده شده است . در نهايت براي تعيين رتبه کيفيت مسکن مناطق ٢٢گانه از متد آنتروپي و
SAW (اصغرپور،١٣٨٧: ١٩٦ و ٢٣٢) استفاده شده است . براي استفاده از تکنيک آنتروپي در وزن دهي ابتدا مقدار نماد E را با استفاده از رابطه (٢) محاسبه مي کنيم .
رابطه (٢):
به گونه اي که K يک ثابت مثبت است . پس از آن مقدار مشخص P را به ازاي هر I و j با
استفاده از رابطه (٣) مورد محاسبه قرار مي دهيم :
رابطه (٣):
و براي Ej مجموعه Pij مطابق با رابطه (٤) داريم :
به گونه اي که : رابطه (٥)
پس از آن درجه انحراف اطلاعات ايجاد شده که با Dj به ازاي شاخص Jام از رابطه (٦) محاسبه
مي شود:
رابطه ٦):
براي محاسبه اوزان Wj از شاخص هاي موجود نهايتاً از رابطه (٧) استفاده مي کنيم (به ازاي تمامي
jها)
در اين روش با مشخص بودن بردار w که بردار وزنهاي شاخص ها هستند با انتخاب گزينه مناسب *A با استفاده از رابطه (٨) پرداخته مي شود.
رابطه (٨):
تحليل شکاف جغرافيايي کيفيت مسکن در مناطق ٢٢گانه شهر تهران Archi2v1e7 of SID
چنانچه ١= WJ∑ باشد داريم :
شاخص هاي سنجش کيفيت مسکن
تجربه کشورهاي مختلف در نگاه به موضوع شاخص هاي مسکن ، حاکي از توجه شايان به اين موضوع است . اهميت آن تا حدي است که تحقيقات و پژوهش هاي گستردهاي درموضوع شاخص ها به عمل آمده و نتايج آنها به صورت کتب و مقالات و گزارشهاي علمي فراواني منتشر شده است ، همچنين تبادل نظرات جدي در قالب برگزاري کنفرانس ها و سمينارها صورت مي گيرد که نمونه آن برنامه هاي جهاني مختلف توسط ارگانهاي بين المللي همچون سازمان ملل متحد و بانک جهاني است (زبردست ، ١٣٧٩: ٤٣). در جدول شماره ١ نمونه مهمترين شاخص ها در رابطه با مطالعه کيفيت مسکن در قالب نمونه مطالعات صورت گرفته در سطح بين المللي ارائه شده است . در اين مقاله نيز سعي شده تا از شاخص هاي اين منابع تا حد امکان استفاده شود. بخش قابل توجهي از شاخص هاي استفاده شده در سنجش کيفيت مسکن در اين دست از منابع مرتبط با تسهيلات مسکن يعني برق، آب، گاز و... است . در جدول شماره٢ شاخص هاي مورد مطالعه در اين مقاله ارائه شده است . شاخص هاي مورد استفاده در اين مقاله برگرفته از نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسکن در سال ١٣٨٥ بوده که به عنوان مبناي مطالعاتي قرار گرفته است .
جدول ١: شاخص هاي موثر بر کيفيت واحدهاي مسکوني
تحليل مسائل کمي و کيفي مسکن از طريق ابزاري صورت مي گيرد که به صورت متغيرهايي به نام شاخص هاي مسکن مطرح بوده و بيانگر ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي ، فرهنگي و کالبدي مسکن هستند. شاخص هاي مسکن از يک سو ابزار شناخت وضعيت مسکن در ابعاد مختلف فوقالذکر بوده و از سوي ديگر ابزار کليدي براي ترسيم چشم انداز آينده مسکن و برنامه ريزي آن هستند. براي تعيين کيفيت مسکن دسترسي به نيازهايي چون برق، گاز، آب و...
تحليل شکاف جغرافيايي کيفيت مسکن در مناطق ٢٢گانه شهر تهران Archiv1e9 of SID
نقش اساسي دارد (عزيزي،١٣٨٤: ٢٦و٢٩). در واقع تدوين يک برنامه جامع در بخش مسکن نيازمند شناسايي و تجزيه و تحليل ابعاد اساسي شاخص هاي مسکن است . به عبارتي شاخص مسکن شالوده برنامه ريزي مسکن است (عزيزي،١٣٨٢: ٣٢).
بررسي شاخص هاي مسکن يکي از وسايل و شيو هاي مختلف شناخت ويژگي هاي مسکن به شمار مي رود که مي توان به کمک آن، پارامترهاي موثر در امر مسکن را شناخت و همه گونه برنامه ريزي و تصميم گيري در مورد مسکن را تسهيل نمود (ملکي ،١٣٨٢: ٦٠). شاخص هاي مسکن شايد مهمترين و کليدي ترين ابزار در برنامه ريزي مسکن باشد (ارجمندنيا ،١٣٥٤؛ ٥٤).
شاخص هاي مسکن در واقع ابزاري براي اندازهگيري و سنجش وضع مسکن و روند تحول آن و همچنين ارزيابي موفقيت و تحقق سياست هاي مسکن محسوب مي شود. به همين دليل علاوه بر
ارزيابي وضعيت ، در تدوين اهداف کمي برنامه ها نيز مورد استفاده قرار مي گيرند (سرتيپي پور ،١٣٨٤:
٥٤ ). در اين مقاله نيز براي ارزيابي وضعيت کيفيت مسکن در مناطق ٢٢گانه شهر تهران مجموع
١٧ شاخص انتخاب شده است . اين شاخص هاي مستخرج از آخرين سرشماري عمومي نفوس و مسکن در سال ١٣٨٥ است . اين شاخص ها در جدول شماره٢ ارائه شده اند.
جدول ٢: شاخص هاي مورد بررسي در مناطق ٢٢گانه شهر تهران(١٣٨٥)
