بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به عدم دسترسی کشورهای آسیای میانه به آب های آزاد و تمایل روسیه برای دسترسی به آب های گرم جنوب وتمایل ایران برای سرمایه گذاری در منطقه جنوب شرق ایران و خروج این منطقه از وضعیت جهان چهارمی، تشکیل شورای همکاری کشورهای حوزه دریای مکران، آسیای میانه و روسیه برای حل مشکلات اقتصادی و امنیتی جنوب شرق ایران و خارج نمودن روسیه و عراق از تنگنای ژئوپلیتیکی ناشی از نبود مرزهای آبی مناسب و وارد شدن کشورهای آسیای میانه به تجارت جهانی از راه دریاکه از لحاظ اقتصادی برای این کشورها بسیار به صرفه است، ضروری به نظر میرسد.
با توجه به تشکیل شورای همکاری شبه جزیره عربستان و احداث پایگاه های نظامی در کشورهای عضو این شورا مرزهای ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی ایالات متحده بسیار فراتر از مرزهای جغرافیایی آن در قاره آمریکا قرار گرفته است. در صورت تشکیل چنین شورایی، روابط هند و پاکستان رو به بهبودی گذاشته، روسیه و عراق از تنگنای ژئوپلیتیکی نداشتن سواحل مناسب خارج شده، سواحل عمان و امارات متحده عربی از طریق راه دریایی و راهآهنایران به کشورهای ساحلی دریای خزر و آسیای میانه مرتبط می گردند و بر وزن ژئوپلیتیکی ایران که از لحاظ جغرافیایی بیشترین مرز آبی با خلیج فارس و دریای مکران را دارد در سطح منطقه ای و جهانی افزوده می شود.
گره خوردن منافع اقتصادی این کشورها زمینه انجام فعالیت های نظامی مشترک به منظور حفظ منافع خود و هم پیمانانشان را نیز فراهم می کند. وجود چند قدرت هسته ای هندوستان، پاکستان، روسیه و قدرت موشکی ایران می تواند به عنوان یک قدرت بازدارنده در مقابل قدرت های فرامنطقه ای باشد و زمینه های گرایش کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به سمت شورای همکاری مکران و آسیای میانه وروسیه را فراهم نموده که در نهایت منجر به خروج قدرتهای فرامنطقهای از سطح منطقه خواهد شد.
مقدمه:
از دهه شصت میلادی کشورها به اهمیت همکاری بین المللی در چارچوب سازمان های منطقه ای پی بردند.یک سازمان قدرتمند منطقه ای می تواند فرصت های مناسبی را در حوزه تولیدات صنعتی ایجاد نموده و زمینه گسترش فعالیت های مشترک اقتصادی در سطح منطقه را فراهم سازد.با شکل گیری نهادهای منطقه ای،زمینه لازم برای بهره برداری بیشتر از منابع فراهم شده و به تناسب آن بهره وری سرمایه افزایش خواهد یافت.
در نهایت در نتیجه توسعه صنعتی حاصل از آن،توسعه و رفاه اجتماعی بیشتری برای کشورهای عضو به وجود خواهد آمد. در واقع توسعه منطقه گرایی یکی از پیش زمینه های آزادسازی تجاری است که در مراحل پیشرفته به همکاری های اقتصادی و پولی و سپس به همگرایی سیاسی و امنیتی منتج می شود.منطقه گرایی به عنوان یک مکانیزم بازدارنده،منجر به ارائه راه حل های صلح آمیز برای بحران های موجود و یا بحران های احتمالی آینده بین اعضاء شده و موجب تحکیم صلح و امنیت در منطقه می شود.
روش تحقیق:
این مقاله ازنظر ماهیت و روش جزء تحقیقات توصیفی- تحلیلی محسوب میشود. اطلاعات موردنیاز به شیوه کتابخانهای گردآوریشده است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال است که سواحل مکران چه جایگاه و نقش استراتژیکی میتواند برای تشکیل نیروی دریایی مشترک کشورهای حاشیهی دریای عمان و آسیای مرکزی داشته باشد؟
-2 مبانی نظری
-2-1 کشور محصور در خشکی، دولت ترانزیتی، تردد ترانزیتی؛
بر اساس ماده 124 کنوانسیون حقوق دریاها، دولت بدون ساحل دولتی است که ساحل دریایی ندارد و دولت ترانزیتی دولتی است که بین یک دولت بدون ساحل و دریا واقع شده است و تردد ترانزیتی از قلمرو آن صورت می گیرد، اعم از آنکه خود، ساحل دریایی داشته باشد یا نداشته باشد. تردد ترانزیتی به معنی عبور اشخاص، بار و کالا و وسایل حمل ونقل، یا بدون آن ها تنها بخشی از یک مسافرت کامل را تشکیل می دهد که در داخل قلمرو دولت بدون ساحل آغاز یا در آنجا ختم میشود
کشورهای محصور در خشکی به علت دوردستی، در امور بازرگانی خارجی به کشورهای همسایه وابستگی دارند و درنتیجه محکومبه پرداخت هزینههای گزاف تبادلات شده اند.
-2-2 ژئوپلیتیک
باوجوداینکه ژئوپلیتیک در یک قرن گذشته موردبحث بوده و از موقعیت برجسته ای نیز برخوردار شده است ولی به دلایل مختلف نتوانسته است به تعریف و مفهومی روشن که موردتوافق باشد برسد - حافظ نیا، - 22:1384 ازاین رو تعاریف و مصادیق متفاوتی برای آن ارائه شده است. به عنوان نمونه می توان به موارد زیرا شاره کرد: علم روابط تغییرناپذیر بین جغرافیا و قدرت استراتژیک 1986:7 - ، - Gary ، علم روابط بین فضا و سیاست - 1995:5، - Dwivedi، نقش و تأثیر عوامل جغرافیایی در سیاست
ژئوپلیتیک از پیوند سه عنصر جغرافیا، سیاست و قدرت به وجود می آید و البته تعامل و کنش و واکنشهایی که این سه مفهوم میتوانند داشته باشند.
-2-3 وزن ژئوپلیتیکی
وزن ژئوپلیتیکی عبارت است از ثقل نیروها و عوامل مثبت و منفی مؤثر در قدرت ملی یک کشور. به عبارتی جمع جبری عوامل قدرت ملی-وزن ژئوپلیتیکی رابطه مستقیم با منزلت ژئوپلیتیکی کشور در سیستم جهانی و منطقه ای دارد، یعنی هرچقدر وزن ژئوپلیتیکی بیشتر باشد منزلت و اعتبار عمومی کشور بین سایر کشورها اعم از بزرگتر، همتراز، کوچکتر بیشتر می شود و کشور می تواند به تدریج در جایگاه مدیریت و رهبری فرآیندها و کنش های جمعی قرار بگیرد و نقش سیاسی و بینالمللی و محوری ایفا نماید.
-2-4کد ژئوپلیتیکی:
عبارت است از دستور کار عملیاتی سیاست خارجی یک کشور که در ماورای مرزهای خود، مکان های جغرافیایی را مورد ارزیابی قرار میدهد
-2-5 تعلق ژئوپلیتیکی:
عبارت است از مکمل های فضایی و جغرافیایی مفروض در ماورای مرزها که به لحاظ ساختاری از تجانس برخوردار بوده و به لحاظ کارکردی تأمین کننده ی نیازها و کاستی های یک کشور محسوب گردد. تعلق ژئوپلیتیکی به نوعی زیربنای علایق و منافع ملی کشورها را تشکیل می دهند که تأمینکننده احتیاجات کشور در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، تجاری، ارتباطی، فرهنگی، اجتماعی، دینی، علمی، تکنولوژیکی، نظامی، امنیتی، حیثیتی، یا زیست محیطی می باشند و کشور به آن ها دل بستگی و علاقه دارد. برای نمونه: مسیر تأمین واردات کشور؛ بندرگاه ها ؛ پایگاه نظامی؛ خروج قدرت های مداخله گر از پیرامون کشور - خلیج فارس - و موارد متعدد دیگر
-2-6 وابستگی ژئوپلیتیکی
عبارت است از وابستگی منافع و اهداف ملی یک کشور یا بازیگر سیاسی به ارزش ها و مزیت های جغرافیایی کشورها و بازیگران سیاسی دیگر. مکان ها و فضاهای جغرافیایی دارای خصیصه ها و ارزش های خاصی هستند و منابع و مزیت ها نیز در سطح جهان به طور متعادل پخش نیست. لکن برخی از کشورها از تمام یا بخشی از آن برخوردارند و برخی از آن ها آن را ندارند. مزیت های ژئوپلیتیکی و جغرافیایی از طیف وسیعی برخوردارند برای نمونه : مسیر و کریدور ارتباطی، بندرگاه، فرودگاه، منبع تأمین انرژی، مواد غذایی، تسلیحات، تکنولوژی و دانش فنی، سرمایه، پایگاه دفاعی و نظامی، بازارهای صادراتی و فروش کالا، منابع آب، مراکز و مؤسسات علمی، فرهنگی، تاریخی، هنری، دینی، توریستی و غیره
-2-7 ژئواستراتژی
ژئواستراتژی علم کشف روابط استراتژی و محیط جغرافیایی است که به تعیین قلمرو جغرافیایی استراتژی های نظامی به منظور هدایت صحیح عملیاتی می پردازد
ژئواستراتژی در حقیقت علمی است که نقش عوامل محیط جغرافیایی را در تدوین استراتژیها بهطور اعم و استراتژیهای نظامی بهطور خاص مطالعه میکند.
