بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عوامل رشد و توسعه اقتصادی هر جامعه موفقیت در اجرای پروژه های عمرانی آن محسوب می گردد. هدف از پیاده سازی فرآیند مدیریت ریسک ، شناسایی و ریشه یابی علل وقوع هر ریسک، تحلیل آن ، برنامه ریزی روش های واکنش و تخصیص ریسک ها به عوامل ذی صلاح، به منظور کنترل مؤثر ریسک های ارجح می باشد.
مطالعه حاضر با هدف تحلیل مدیریت ریسک در پروژه های عمرانی با استفاده از شبکه های عصبی مصنوعی فازی در قالب یک مطالعه توصیفی- پیمایشی و در دسته پژوهش های کاربردی صورت پذیرفته است. تجزیه و تحلیل اطلاعات به دو صورت استفاده از آزمون و تحلیل پایایی پرسشنامه جهت اطمینان از سلامت روش و به منظور پیاده سازی مدیریت ریسک پروژه در پروژه های عمرانی شبکه راه ها و بزرگراه های شهری غرب تهران، با نرم افزار متلب صورت پذیرفت که نتایج حاکی از موفقیت در میزان ریسک می باشد.
-1 مقدمه
عدم اطمینان در پروژه ها، سازمان ها را با چالش های متعددی مواجه ساخته است. همچنین بروز خطا در تصمیم گیری، زیانهای جبران ناپذیری را به بار می آورد. لذا روش های قدیمی و غیر علمی جوابگوی نیاز سازمان ها نمی باشد. مدیریت ریسک رویکردی نوین در راستای ارتقای اثر بخشی سازمان ها بوده که با توجه به ماهیت نامطمئن پروژه ها و لزوم صرف بهینه منابع پروژه ها از اهمیت انکار ناپذیری برخوردار است. پروژه های عمرانی کشور به دلیل طراحی نامناسب، پیچیدگی های فناوری، تعداد زیاد سازمان ها و افراد درگیر در پروژه، تنوع تخصص های موردنیاز و حجم وسیع فعالیت ها در چهارچوب هزینه و زمان تعیین شده اولیه به انجام نمی رسند، لذا وجود سیستمی منظم جهت بهینه نمودن سرمایه گذاری در طرح های عمرانی مشهود می باشد. روش های بهینه سازی که موجب اجرای پروژه در چهارچوب هزینه و زمان اولیه می شود، کمک موثری به برطرف کردن اثرات منفی عوامل فوق می نماید
پروژه های عمرانی کشور به دلیل طراحی نامناسب، پیچیدگی های فناوری، تعداد زیاد سازمان ها و افراد درگیر در پروژه، تنوع تخصص های موردنیاز و حجم وسیع فعالیت ها در چهارچوب هزینه و زمان تعیین شده اولیه به انجام نمی رسند، لذا وجود سیستمی منظم جهت بهینه نمودن سرمایه گذاری در طرح های عمرانی مشهود می باشد. روش های بهینه سازی که موجب اجرای پروژه در چهارچوب هزینه و زمان اولیه می شود، کمک موثری به برطرف کردن اثرات منفی عوامل فوق می نماید
مدیریت ریسک پروژه فرآیند نظام یافته شناسایی، تحلیل و پاسخگویی به ریسک های پروژه به منظور بیشینه نمودن نتایج وقایع مثبت و کمینه نمودن پیامدهای وقایع ناگوار و منفی است که می تواند روی اهداف اصلی پروژه تاثیرگذار باشد در این فرآیند فاز پاسخگویی به ریسک ها یک فاز بسیار مهم است زیرا اثر بخشی پاسخ ها مستقیما تعیین کننده افزایش یا کاهش ریسک پروژه می باشد برنامه ریزی پاسخ های ریسک فرآیند تعیین گزینه ها و اقدامات مختلف جهت کاهش یا حذف تهدید ها و افزایش یا بهره برداری از فرصت های مربوط به اهداف پروژه می باشد
عمده ترین معضلی که اغلب پروژه های بزرگ با آن مواجه هستند تأخیر در فازهای مختلف و در نهایت اتمام کار پروژه می باشد. اگر بهره برداری از پروژه ها با تأخیر مواجه شوند، ضمن اتلاف سرمایه های ملی برخی از آنها توجیه فنی و اقتصادی خود را از دست خواهند داد. شبکه های عصبی مصنوعی به اختصار ANN از شمار زیادی عناصر پردازشی بهم پیوسته با نام نرون تشکیل شده که برای حل یک مسأله با هم ماهنگ عمل می کنند. معمولاً از شبکه های عصبی مصنوعی جهت بهینه سازی توابع عضویت فازی استفاده می شود و اصطلاحاً سیستم استنتاج تطبیقی فازی - عصبی نامیده می شود.
امروزه، روش های هوشمند والهامی از طبیعت در حل مسایل پیچیده ی دنیای واقعی طرفداران زیادی دارند.یکی از پرطرفدارترین و کاراترین این ساختارها شبکه های عصبی مصنوعی هستند که از نقش آنها در حل مسایل دنیای امروز به هیچ وجه نمی توان چشم پوشید. این ساختارهای هوشمند در علوم مختلف مهندسی از جایگاه بسیار مناسبی بهره مند هستند به گونه ای که پژوهشگران و مهندسان برای حل مسایلی که حل آنها با روش های معمول بسیار دشوار و یا حتی غیر ممکن می باشد رو به این روش ها آوردند
شبکه عصبی مصنوعی، یکی از روش های محاسباتی است که به کمک فرآیند یادگیری و با استفاده از پردازش گرههایی بنام نرون تلاش می کند با شناخت روابط ذاتی بین داده ها، نگاشتی میان فضای ورودی - لایه ورودی - و فضای مطلوب - لایه خروجی - ارائه دهد؛ این سیستم از شمار زیادی عناصر پردازشی فوق العاده به هم پیوسته به نام نرون تشکیل شده که برای حل یک مسأله با هم هماهنگ عمل می کند. ساختار کلی شبکه های عصبی از شبکه بیولوژیکی مغز انسان الهام گرفته است.
شبکه عصبی با پردازش روی داده ها قوانین کلی را فرا می گیرد و خروجی های شبکه با خروجی های مطلوب - اندازه گیری شده - مقایسه می شود. هر شبکه عصبی از سه لایه ورودی، مخفی و خروجی تشکیل شده است. در هر لایه تعدادی پردازشگر به نام نرون وجود دارد. لایه یا لایه های مخفی، اطلاعات دریافت شده از لایه ورودی را پردازش کرده و در اختیار لایه خروجی قرار می دهند. تابع انتقال بیان کننده پاسخ هر نرون به سیگنال ورودی آن نرون است. توابع انتقال معمول مورد استفاده در شبکه های عصبی مصنوعی تابع سیگموئید و تانژانت هیپربولیک می باشد. ساختار شبکه عصبی مصنوعی در شکل - 1 - ارائه شده است.
شکل :1 ساختار شبکه عصبی مصنوعی - ANN -
نوروزی - 1386 - ، در طراحی فرآیندی سیستماتیک جهت پیادهسازی مدیریت ریسک در پروژههای ساخت و توسعه راهآهن بیان داشت در این مقاله سعی برآنست تا برای اداره و مدیریت کارآمد ریسکهای پروژه های ساخت و توسعه راه آهن، فرآیندی نظام مند و کاربردی، پیشنهاد و طرح گردد.
دری و حمزه ای - 1389 - ، در مطالعه ی تعیین استراتژی پاسخ به ریسک در مدیریت ریسک به وسیله تکنیک ANP بیان داشتند امروزه مدیریت ریسک راهکاری مناسب در مدیریت پروژه به منظور مقابله با ریسک ها و حوادثی که ممکن است در یک پروژه صنعتی رخ دهد، در نظرگرفته می شود.
خاتمی فیروزآبادی و همکاران - 1392 - ، در تعیین مهم ترین دسته های ریسک پروژه با در نظر گرفتن روابطعلّت و معلولی میان آنها در محیط فازی، ذکر نمودند هر پروژه دارای ریسک هایی می باشد و از آن جایی که پیچیدگی های زیادی در پروژه های امروزی وجود دارند، شناسایی مهم ترین دسته های ریسک برای موفقیت و کارامدی پروژه ها نقش مهمی ایفا می کند.
بردبار و سایبانی - 1392 - ، به شناسایی و تخصیص ریسک پروژه های عمرانی در قراردادهای با سیستم اجرای متعارف پرداخته و ذکر نمودند یکی از مشخصه های توسعه اقتصادی هر کشور، طرح های عمرانی آن است و موفقیت در اجرای طرح های عمرانی ساز و کارها و عواملی از جمله شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسک های موجود را می طلبد.
تسلیمی و همکاران - 1392 - ، به طراحی و تبیین مدل شایستگی های مدیران پروژه های ملی کشور با تمرکز بر ریسک، پرداخته و عنوان داشتند هرساله به منظور تحقق بخشیدن به اهداف برنامه پنج ساله توسعه عمرانی کشور، بخش بزرگی از اعتبارات و منابع مالی کشور صرف سرمایه گذاری در پروژه های ملی می شود، در حالی که عموم پروژه های ملی با تأخیر زیادی مواجه اند.
بیرگنال - 2004 - با استفاده از رویکرد تحلیل سلسله مراتبی برای مقایسه گزینه ها به دنبال طراحی مدل مبتنی بر شبکه عصبی برای کمی سازی ریسک های موجود در پروژه های عمرانی بین المللی بود که در نهایت سیستم پشتیبانی تصمیم گیری DSS برای رتبه بندی ریسک های پروژه های بین المللی را طراحی کرد
اردیتی1 - 2005 - در تحقیق خود با عنوان »مدیریت ریسک ناشی از قصور پیمانکار برای کارفرما« با بهره گیری از شبکه عصبی مصنوعی و الگوریتم ژنتیک و با توجه به داده های تاریخی به پیش بینی احتمال قصور پیمانکار پرداخته است.
اوک2 و همکاران - 2009 - در مطالعه ای چگونگی پاسخ به برخی از ریسکها و استراتژیهای واکنش به ریسک و کنترل در زنجیره تامین مورد توجه قرار داده اند. تن و هونیگ - 2011 - 3 در مطالعه ی خود، ریسک زنجیره تامین را بهعنوان حاصلضرب احتمال در اثر یک رخداد محسوب کرده و دو شاخص »میزان تاثیر« و »احتمال وقوع« ریسک در قالب ماتریس احتمال - اثر ریسک را مورد استفاده قرار داده اند.
جیاناکیس4 و لوئیس - 2011 - در پژوهش خود به بحث مدلسازی و شبیه سازی ریسک در زنجیره تامین پرداختهاند. در این تحقیق شناسایی ریسکها بسیار محدود بوده و از طرف دیگر میزان بزرگی ریسکها بر اساس شاخصهای مختلف بیان نمیگردد و لذا میزان بحرانی بودن ریسکها نسبت به هم تعیین نمیشود.
تایلان5 و دیگران - 2015 - در تحقیق خود با نام انتخاب پروژه های ساختمان سازی و ارزیابی ریسک توسط AHP فازی و روش Topsis فازی هدفشان استفاده از ابزار تحلیلی جدید جهت ارزیابی پروژه های ساختمانی و ریسکهای کلی آنها تحت شرایط غیردقیق بوده است. آنها از فرایند سلسله مراتبی تحلیلی فازی استفاده کردند تا وزن های مناسبی برای پنج معیار اصلی یعنی زمان، هزینه، کیفیت و ایمنی و پایداری محیط زیست ایجاد کنند و سپس از تکنیک فازی برای ترتیب اولویتها بر اساس شباهت در راه حل ایده آل استفاده کردند تا 30 پروژه عمرانی را بر اساس نظرات هفت تصمیم گیرنده در بخش های مختلف عربستان صعودی رده بندی کنند.
ژائو6و همکاران، - 2016 - در تحقیق درباره ارزیابی ریسک و مدیریت ایمنی پروژه نگهداری بزرگراه بیان نمودند به منظور ارزیابی شرکت نگهداری بزرگراه به شکل سنتزی و کمّی، یک شاخص ارزیابی ایمنی طبق اثر عوامل ایمنی تولید و نگهداری در این مطالعه ایجاد شده است. این امر می تواند به نهادهای حفظ و نگهداری کمک کند تا درباره دینامیک تولید ایمنی شرکت بزرگراه مطلع بمانند و اقدامات ایمنی هدفمندی انجام دهند.
خامنه و همکاران - 2016 - به ارائه چارچوبی برای ارزیابی عملکرد سیستم مدیریت ریسک پروژه پرداخته و ذکر نمودند مدیریت ریسک کارکردی مهم در سازمان های مبتنی بر پروژه هستند و هدف غایی آن ایجاد ارزش برای شرکت است.
فونتین - 2016 - 7 به ارزیابی مدیریت ریسک پروژه پرداخته و عنوان داشته یک پروژه اقدام موقتی است که در آن تقاضاهای رقابتی پروژه یعنی زمانبندی، هزینه و حیطه کاری باید چنان تعدیل شود که بهترین نحو در راستای اهداف باشد.
