بخشی از مقاله
چکیده
بحران منابع آب و خشکسالی در ایران، برای صنایع کلیدی و در عینحال آببر مانند صنعت آهن و فولادی، مسئلهای بسیار کلیدی است. در این پژوهش بر قلمرو استان همدان تمرکز شده است و منابع آب در دسترس استان برای مصارف صنعتی برآورد شده است. همچنین میزان مصرف آب در واحدهای زنجیره صنعت آهن و فولاد در دو سناریو واحدهای فعال و مجوزدار محاسبهشده است.
با تخمینهای خوشبینانه، میزان منابع موجود و مصرف آب برای واحدهای فعال فعلی سربهسر است لیکن در صورت بهرهبرداری از طرحهای در دست اقدام در زنجیره آهن و فولاد، استان همدان در آینده با کمبود حدود 8 برابر آب روبرو خواهد شد. علاوه بر این با افزایش فزاینده تقاضای آب، مشکلات زیستمحیطی و ایجاد پسابهای صنعتی معضل جدی برای واحدهای صنعتی خواهد بود.
در نتیجه به مدیریت و بازنگری در صدور مجوزهای صنعتی همپای یک برنامه منسجم برای تأمین منابع آب در استان نیاز است. همچنین موضوع تصفیه پساب و بازیافت منابع آب بایستی بهطورجدی در دستور کار واحدهای فعال و در دست اقدام قرار گیرد، تا توسعه پایدار زنجیره آهن و فولاد در استان همدان بهعنوان دروازه منابع معدنی در غرب کشور رخ دهد.
مقدمه
جهان امروز در حال ورود به یک دوره سخت تنش منابع است و موادی که در ابعاد بزرگ استخراج میشوند تأثیر شگرفی بر وضعیت محیطزیست دارند. در صنایع معدنی، تحولات زیستمحیطی میتواند تأثیر چشمگیری بر اندازه تولید و مصرف، دستیابی به منابع حیاتی مانند آب در اکوسیستمهای آسیب پذیر و بحرانی داشته باشد
بررسی 135 بخش در اقتصاد استرالیا نشان داده است که آینده استخراج صنایع معدنی چون سنگآهن، تحت تأثیر فاکتورهایی چون استفاده بالا از آب و انرژی تغییر خواهند کرد
بهطور خاص منابع آب از جمله مهمترین دغدغه بخش بزرگی از جهان است و این موضوع ریسک سرمایهگذاران و تولیدکنندگان را افزایش داده است. در حال حاضر تنها در زمینه تغییرات آب و هوایی بیش از 300 اقدام قانونی در سراسر جهان صورت پذیرفته است و این قوانین در صنایع معدنی بر اقتصاد ملی و جوامع محلی تأثیر گذاشته است بهطور کلی صاحبنظران معتقدند با توجه به بستگی مشکلات آب به عوامل متعدد، مدل برخورد با مسئله آب باید بهصورت بومی حل شود.
مباحث زیستمحیطی و بحران آب، برای صنعت فولاد حائز اهمیت هستند. از سویی فولاد در مرکز اقتصاد سبز قرار دارد و ماده اصلی مورد استفاده در انرژیهای تجدیدپذیر است و 100 درصد قابل بازیافت میباشد. از سوی دیگر کمیت مصرف آب، پسابهای آلوده در این صنعت بالاست. طی پیمایشی از صنعت فولادسازی جهان، مهمترین دغدغههای در حوزه آب به موضوعاتی چون کیفیت آب هدر رفته، تسویه آب و کاهش مصرف، آلودگیهای آب، بهکارگیری فناوریهای مدیریتی آب تازه، مقرونبهصرفه بودن فناوریهای تسویه آب مصرفشده، اشارهشده است
در ایران، با اینکه سهم کلی صنعتی از مصرف آب نسبت به کشاورزی پایین است ولی تولید محصولات اولیه آهن و فولاد، در گروه فعالیتهای پرمصرف آب کشور دارد. لذا در سالهای اخیر و به دلیل بحران فراگیر آب، حساسیتها در سطح مقامات دولتی منجر به جلوگیری از اعطای مجوز به صنایع آببر در برخی از استانهای کشور شده است. لذا در این پژوهش با تمرکز بر استان همدان، وضعیت آب و صنایع فولادسازی آن، میزان آب موجود و مصرفی توسط صنعت فولاد - در دو سناریو فعال و مجوزها - بررسی و تحلیل شده است.
روش تحقیق
در این پژوهش براساس ورودیهای و منابع مختلف آبی و مصرف آب در استان همدان، میزان آب موجود در استان محاسبهشده است - شکل . - 1 فرض شده است آبهای ورودی به استان در سال در یکی از منابع چاه، سد، آبهای زیرزمینی ذخیره شود و در غیر این صورت در رودخانههای آزاد منظور رودخانه هایی که به سد ختم نمیشوند ذخیره میشوند.
همچنین آبهای خروجی ناشی از ورود به استانهای مجاور، تبخیر و کاهش آب سطحی است. مهمترین بخش از کاهش ذخیره آب، شامل مصارف مختلف کشاورزی، صنعتی و شرب است که بخش صنعتی آن حوزه تمرکز این پژوهش است. محاسبات با استفاده از اطلاعات و آمار انتشاریافته از شرکت سهامی آب منطقهای استان همدان صورت گرفته است. سپس سهم صنعت فولاد از آب با توجه به تجارب موجود برآورد شده است. در ادامه با استفاده از ضرایب متدوال مصرف آب در زنجیره آهن و فولاد، میزان مصرف آب در این استان براساس دو آمار صنایع فعال و مجوزهای صادرشده محاسبه و نتایج این دو تحلیل شده است.
نتایج و بحث
الف - محاسبه میزان آب در دسترس. در استان همدان محدودههای آبی مهمی قرار دارند. ازجمله محدوده مطالعاتی همدان، بهار، رزن، قهاوند و کبودراهنگ. در محدوده همدان بهار، ممنوعیت توسعه بهرهبرداری از آبهای زیرزمینی دشت همدان، بهار از سال 1371 به علت منفی شدن بیلان و حساسیت تأمین آب شرب شهرهای همدان، بهار، لاله جین و... اعمالشده است. بارشهای جوی 325 میلیمتر، میزان تخلیه سالانه منابع آب های زیرزمینی 360 میلیون مترمکعب و رواناب منطقه معادل 90 میلیون مترمکعب است.
در محدوده زرن قهاوند، از سال 1372 به علت بروز پدیده افت در سطح آب های زیرزمینی بحث ممنوعیت توسعه بهرهبرداری از آبهای زیرزمینی دشت رزن قهاوند شروع و در حال حاضر این دشت ممنوعه است. متوسط بارشهای جوی 250 میلیمتر و حجم بارش برابر با 771 میلیون مترمکعب میباشد. میزان تخلیه سالانه از منابع آبهای زیرزمینی 486/3 میلیون مترمکعب است. در محدوده کبودراهنگ متوسط بارشهای جوی 325 میلیمتر میباشد. میزان آب موجود در رودخانهها براساس جدول یک تخمین زدهشده است. با توجه به آمارهای کشوری، بهطور تقریبی 2 درصد از این منبع، برای بخش صنعتی یعنی8/7 میلیون مترمکعب لحاظ شده است.
مهمترین سدهای در حال بهرهبرداری در استان شامل سدهای مخزنی است که با هدف تأمین آب شرب شهرستانها و تأمین بخشی از نیازهای آبی زمینهای کشاورزی پاییندست سدها، بر روی رودهای آبشینه - یلفان - ، شیرین سو و خارج بستر آبشینه احداث شدهاند و لذا از محاسبه تأمین آب واحدهای آهن و فولاد خارج شده اند. لیکن چاههای استان مهمترین منابع اصلی تأمین آب در حوزههای مختلف هستند. در جدول 2 تعداد و سهم تخلیه آب از چاه براساس مصارف ارائه شده است.
براساس منابع یادشده، مقدار آب در دسترس در سال برای واحدهای صنعتی در جدول 3 محاسبهشده است که برابر 8704/5 هزار مترمکعب در سال است.
