بخشی از مقاله
چکیده
امروزه شهرها در کشورهای در حال توسعه با مشکلات فراوانی روبر هستند.افزایش نرخ جمعیت ،مهاجرت به شهرها و نرخ شهر نشینی، موجب افزایش تراکم جمعیت در شهرها شده است. از پیامدهای طبیعی این فرآیند فشار بر منابع محدود طبیعی را میتوان نام برد که عدم توجه به این امر موجب از بین رفتن تعادل و توازن محیط زیست گردیده و توسعه پایدار شهری را دچار چالش نموده است. این مقاله در صدد است نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصت ها و تهدیدها را در راستای توسعه پایدارشهر بوکان بررسی نموده و راهبردها و سیاست های لازم را جهت دستیابی به توسعه ی پایدار شهری در زمینه های اجتماعی ،اقتصادی و کالبدی در قالب جدول SWOT مورد مطالعه قرار داده است.
واژههای کلیدی: توسعه ی پایدار شهری، شهرستان بوکان، محیط زیست شهری، جدولSWOT
-1 مقدمه
امروزه مفهوم زمین و فضای شهری هم به لحاظ طبیعی وکالبدی و هم به لحاظ اقتصادی واجتماعی تغییراتی کیفی پیدا کرده است. در نتیجه ابعاد و اهداف کاربری اراضی شهری نیز بسیار وسیع و غنی تر شده است. بدیهی است استفاده از زمین و فضا به عنوان یک منبع عمومی حیاتی وثروت همگانی باید تحت برنامه ریزی اصولی انجام پذیرد. بر این اساس تصمیم گیری در مورد نحوه استفاده از اراضی به دلیل اثرات پایدار و بلند مدت و پر هزینه به راحتی قابل تجدید نظر نیست .در سال 1991 سازمان ملل، سیاستی اتخاذ کرد که در نتیجه اعمال آن منافع مثبت حاصل از مصرف منابع طبیعی بتوانند برای زمانهای قابل پیش بینی در آینده تدوام داشته باشند، که آن را سیاست توسعه پایدار نامیدند. توسعه پایدار، پایه ای برای مدیریت شهری فراهم می کند و در صدد ترکیب رشد اقتصادی با محیط های فرهنگی، ساختاری و طبیعی است که همه این ها در بر گیرنده کیفیت زندگی هستند.
توسعه پایدار در سه قلمروی محیطی، اقتصادی و اجتماعی دارای مفاهیم عمیقی است. به همین جهت برنامه ریزی کاربری اراضی یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین محورهای توسعه پایدارمحسوب می شود. زیرا با سه قلمرو محیطی، اقتصادی و اجتماعی، ارتباط تنگاتنگی دارد. بطوری که همگام با تغییر در رویکردها و محورهای طرح های توسعه، کاربری زمین تغییرات محتوایی زیادی را می پذیرد.به طور کلی می توان گفت اندیشه توسعه پایدار مبنی برآن است که بر پایه تفکر سیستماتیک و نظام یافته، همه چیز در محیط زیست، درپیوند با یکدیگر در نظر گرفته شود. از این رو لازم است هر پدیده توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وزیست محیطی متأثر از هم مورد بررسی قرار گیرد. - رحیمی، :180ص. - 140
2.روش تحقیق
براساس فرضیات و اهداف پژوهش، رویکرد کلی حاکم بر فضای تحقیق، رویکرد سیستماتیک است که شهر بوکان را در یک کلیت منطقی بررسی می کند. روش های جمع آوری اطلاعات در این تحقیق عبارتند از:
الف - روش کتابخانه ای: در این روش از آمار و اطلاعات موجود درکتابخانه مرکز آمار - سرشماری 1385 و - 1390 و اطلاعات طرح جامع شهر بوکان که توسط مهندسین مشاور زیستا تدوین گردیده، استفاده شده است.
ب - روش میدانی: مطالعات میدانی براساس ادراکات عینی از محیط، استفاده از نقشه ها و عکس های هوایی انجام گرفته است. و نهایتا اطلاعات گردآوری شده در جداولexcel وارد شده و سپس با نرم افزار GISلینک گردیده و در مجموع مورد بررسی و ارزیابی محقق قرار گرفته است که نتایج آن به شرح ذیل ارائه شده است.
.3 ادبیات مربوطه
دهه هفتاد را می توان دهه آگاهی یافتن جوامع انسانی از بحران ها ی زیست محیطی دانست که عکس العمل های متفاوتی را در دنیا ایجاد نمود که توسعه پایدار یکی از آنهاست .در همین راستا مفاهیم توسعه دچار چالش های جدی گردید ومفاهیم جدیدی جهت جلوگیری از مخاطرات محیط وزیست محیطی مطرح گردیدکه در قالب مفاهیم توسعه پایدار بیان شدند . با این تاکید که توسعه ای پایدار است، که نیاز نسل فعلی را بدون به مخاطره انداختن قدرت نسل های آینده برای برآورده کردن نیاز های خود تامین نماید.در سال 1991 سازمان ملل سیاستی که در نتیجه اعمال آن منافع مثبت حاصل از مصرف منابع طبیعی بتواند برای زمانهای قابل پیش بینی در آینده ادامه ودوام داشته باشد را سیاست توسعه پایدار نامید.
هدف از توسعه پایدار شهری از نظر الکین، مکلارن و هیلمن شهری عبارتند از ایجاد یک شهر سالم و مردم وار با منابع غنی.یعنی اینکه نه تنها از لحاظ شکل شهری و میزان دسترسی قابل قبول انرژی، بلکه از لحاظ شکل وکارکرد، شهر را به عنوان مکانی برای زندگی مد نظر داشته باشد. - زیاری، :1381ص . - 9 کنفرانس ارزیابی مجدد فرآیند برنامه ریزی شهری به عنوان توسعه و مدیریت شهری پایدار که در اکتبر1997از سوی دست اندر کاران برنامه ریزی شهری در هابیتیت برگزار شد - کلارک، :1374ص - 27 به این نتیجه رسید که یک سیستم نوسازی شده و سالم برنامه ریزی شهری که بتواند توسعه پایدار شهری را تامین کند، به الگوی تازه ای نیاز دارد که شامل اجزای زیر است.
در واقع توسعه پایدار شهری یعنی تغییر تراکم و کاربری اراضی شهری جهت رفع نیازهای اساسی مردم در زمینه مسکن، حمل ونقل، فراغت و... به گونه ای که شهر از نظر زیست محیطی قابل سکونت و از نظر اقتصادی قابل دوام و از نظر اجتماعی دارای برابری باشد. - ضرابی و کیانی، :1380ص. - 14 یکی از مهمترین وتاثیرگذار ترین محورهای توسعه پایدار، برنامه ریزی کاربری اراضی است که با عوامل محیطی، اقتصادی و اجتماعی، ارتباط تنگاتنگی دارد. این تحقیق درصدد شناخت و بررسی وضع موجود کاربری اراضی شهر بوکان و مقایسه آن با پیشنهادات طرح جامع است.
به طور کلی می توان گفت زمانی یک شهر به پایداری خواهد رسید که از یک طرف مدیران و برنامه ریزان شهری با سیاست گذاری، خلاقیت و آگاهی بتوانند مسائل و مشکلات شهری را با توجه به پتانسل هایی که شهرها دارند، در صدد تقویت و حمایت آن باشند و بدانند که برای هر شهر راه حل هایی وجود دارد که خاص همان مکان و مستلزم برقراری ارتباطات درونی است. به عنوان مثال در شهری مانند کاریتیبای برزیل - کلارک،:1374ص - 26، برنامه ای به عنوان خرید زباله برای زاغه نشینان به اجرا گذاشته اند که براساس این طرح ساکنین منطقه می توانند به ازای تحویل کیسه های زباله خانگی خویش، بلیط اتوبوس و مواد غذایی دریافت نمایند. این برنامه هم به ارتقای سطح کیفی زندگی زاغه نشینان منجر شده و هم از میزان آلودگی از سطح شهر و زاغه ها کاسته است.
.4 منطقه مورد مطالعه
شهرستان بوکان از نظر مختصات جغرافیایی در درجه و دقیقه عرض شمالی و درجه و دقیقه طول شرقی و از لحاظ موقعیت مکانی، در کیلومتری جنوب شرقی مرکز استان آذربایجان غربی و در جنوب شهرستان میاندوآب قرار گرفته است. همچنین حدود جنوبی آن، قسمتی از مرز مشترک با استان کردستان بشمار می رود، حدود شرقی آن به شهرستان شاهیندژ و حدود غربی آن به شهرستان مهاباد منتهی می شود. شهرستان بوکان، در ارتفاعی حدود متر تا بیش از متر از سطح دریا بوده و شیب متوسط آن حدود 8درصد، محاسبه گردیده است. شهر بوکان با وسعت35/1846 هکتار به صورت خطی در امتداد شمالی جنوبی به موازات جاده میاندوآب- سقز قرار گرفته است؟ این شهر بر اساس تصاویر ماهوارهای کاسموس و با توجه به آخرین ساخت و سازهای موجود، در مختصات درجه و دقیقه و درجه و دقیقه طول شرقی تا درجه و دقیقه عرض شمالی و در ارتفاع متوسط متر از سطح دریا قرار گرفته
