بخشی از مقاله
چکیده:
در بین روشهای ارایه شده برای تحلیلهای منطقه ای، روش تحلیل انتقال-سهم می تواند جزییات مفیدی در خصوص دلایل تحول منطقه ارائه دهد. این روش با بهره گیری از اطلاعات به بررسی تغییرات صورت گرفته در فعالیتهای اقتصادی منطقه تحت تاثیر عوامل بیرونی - ملی - ،ساختاری و درون منطقه ای بپردازد. تجزیه و تحلیل عملکرد اقتصادی تصویر روشنی را در مورد توانمندیها و نقاط قوت و محدودیت ها و نقاط ضعف ارائه می دهد تا بر اساس شناخت چگونگی عملکرد اقتصادی مناطق،تصمیم آگاهانه و صحیحی برای فراهم نمودن روند رشد و توسعه در مناطق به منظور برقراری تعادل های منطقه ای ارائه گردد.
در این مطالعه با استفاده از مدل اقتصاد منطقه ای تحلیل انتقال- سهم تعمیم یافته به بررسی چگونگی تغییرات فعالیتهای اقتصادی استان همدان در قالب 15 رشته فعالیت اصلی و نیز 23رشته فعالیتهای صنعتی طی دوره 1383 تا 1392 پرداخته شده است.یافته های تحقیق نشان میدهد که رشته فعالیت های موثر با سهم قابل ملاحظه در استان دارای مولفه های ساختاری و رقابتی منفی بوده اند . هرگونه سیاست گذاری به منظور ایجاد تغییر مثبت در جهت گیریهای این فعالیتها می تواند تاثیرگذاری مثبتی در ایجاد اشتغال و عدالت درآمدی در استان ایجاد کند.
-1مقدمه
رشد و توسعه آتی مناطق یک کشور از مهمترین مسائلی است که برنامه ریزان و سیاستگذاران باید به آن توجه داشته باشند.بدین منظور شناخت استراتژی توسعه مناسب بسیار حائز اهمیت است و در نتیجه برنامه ریزان منطقه ای باید نقاط قوت و ضعف اقتصاد محلی را بشناسند.برنامه ریزان توسعه اقتصاد محلی باید بدانند که گسترش فعالیت ها در منطقه چگونه بوده است و منطقه مورد مطالعه در چه بخشی از فعالیت های عمده اقتصادی از مزیت یا قدرت رقابتی برخوردار است.
گرچه امروزه توجه به سیاست های کلان در امر سیاست گذاری منطقه ای - درون استانی - به عنوان یک اصل کلی پذیرفته شده است.اما این به آن معنی نیست که آنچه در سطح ملی مناسب است،برای تمام استان ها و مناطق نیز مفید واقع می شود و مهم تر این که در درون یک استان نیز این تفاوت ها در بین شهرستان های مختلف به خوبی مشهود است.عدم توجه به همین نکته،یعنی نادیده گرفتن استعداد ها،توانایی ها و مزیت های نسبی هر منطقه در زمینه فعالیت های اقتصادی باعث شده که سرمایه گذاری ها متناسب با امکانات و ظرفیت های بالقوه مناطق صورت نگیرد و با وجود اجرای برنامه های متعدد توسعه ملی،همچنان روند توسعه نیافتگی در بعضی مناطق ادامه پیدا کند و روز به روز شاهد افزایش شکاف بین مناطق مختلف کشور از نظر تولید و اشتغال باشیم
به عنایت به اهمیت موضوع فوق،در این مقاله تلاش شده است ضمن بررسی اجمالی عوامل موثر بر رشد اقتصادی مناطق از منظر تئوری،در چارچوب مفاهیم اقتصاد منطقه ای،به سوال های اساسی زیر پاسخ داده شود.
-1عملکرد استان در طی دوره مورد مطالعه ،در مقایسه با عملکرد اقتصاد ملی،چگونه بوده است؟
-2ساختار اقتصادی استان چه تاثیری بر عملکرد اقتصادی آن داشته است؟
-3در طی دوره مورد نظر،کدامیک از رشته های فعالیت عمده اقتصادی استان از قدرت رقابت پذیری بالایی برخوردار بوده است؟
برای پاسخگویی به سوالات فوق یکی از شیوه ها روش انتقال- سهم می باشد،که به دلیل برخورداری آن از ویژگیهای مناسب،بسیار متداول است.بدین منظور،در این مقاله نیز همین روش برای ارزیابی چگونگی عملکرد اقتصادی 15 رشته فعالیتهای اصلی و نیز 23 رشته فعالیت صنعتی استان همدان طی دوره 1383-92 ،به کار گرفته می شود. داده های آماری مورد استفاده در این مطالعه،نتایج حسابهای منطقه ای استان است که مرکز آمار آن را تهیه کرده است.
بنابراین، ادامه این مقاله به صورت زیر تنظیم می شود . در قسمت دوم مروری بر تحقیقات انجام شده پرداخته خواهد شد.در قسمت سوم مدل و روش شناسی تحلیل انتقال - سهم توضیح داده می شود. در قسمت چهارم نتایج کاربرد تحلیل انتقال - سهم برای بررسی چگونگی رشد اقتصادی بخش های عمده فعالیت استان همدان در مقایسه با کل کشور برای دوره مورد مطالعه ارائه می شود،همچنین تعیین گروه های عمده فعالیت پایه ای استان همدان از بعد ارزش افزوده با استفاده از ضریب مکانی مورد استفاده قرار می گیرد.در انتها، قسمت پنجم این مقاله به جمع بندی و نتیجه گیری اختصاص خواهد داشت .
-2 مروری بر تحقیقات انجام شده
در زمینه مدل انتقال-سهم مطالعات متعددی به انجام رسیده است.در این قسمت به بیان برخی از این مطالعات پرداخته می شود. هانهام و بناسیک - 2000 - 3،در مقاله ای به بررسی نقش ساختار مکانی در رشد اقتصادی منطقه ای و نیز نقش ساختار صنعتی باتوجه به تغییرات در ضریب تکاثری پرداخته و نتیجه گرفته اند که تغییرات در اقتصاد مکانی منطقه می تواند بر حسب زیر بخش های اقتصادی درک می شود. بارف و نایت - 2001 - 4، با استفاده از مدل تغییر -سهم پویا ،نتایج حاصل از یک تحلیل جدید درخصوص رشد اقتصادی انگلستان - 1939-84 - را تشریح کردند.
اکبری و مصری نژاد - - 1382،در مطالعه ای با استفاده از "رهیافت تغییر سهم و شاخص ضریب مکانی" به بررسی وضعیت اقتصادی رشته فعالیتها در استان اصفهان پرداخته اند.نتایج بدست آمده حاکی از آن است که بخش های معدن،ساختمان و خدمات مالی از میان 10 بخش عمده فعالیت استان اصفهان دارای اثر رقابتی مثبت می باشند و در این فعالیت ها اثر ترکیب بخشی نیز مثبت است.
همچنین در سال 1365 به غیر از بخش صنعت،آب و برق و گاز،عمده فروشی و خدمات اجتماعی،سایر بخش ها در گروه فعالیت های غیر پایه قرار داشتند و در سال 1375 بخش خدمات اجتماعی نیز به گروه فعالیت های غیر پایه تعلق یافته است.
ایروانی - - 1384،در مطالعه ای بر اساس روش تحلیل انتقال - سهم به تحلیل مقایسه ای رشد اقتصادی منطقه ای در ایران پرداخته است.یافته های مطالعه،مبین وجود تفاوت در عملکرد اقتصادی استانهای مذکور بوده و ساختار اقتصادی بر عملکرد اقتصادی آنها تاثیر منفی گذاشته است،طی دوره مورد مطالعه،رقابت پذیری استان های تهران،خراسان و همدان بهبود یافته،و برعکس از قابلیت رقابت استان های اصفهان،مازندران و چهارمحال و بختیاری کاسته شده است.
فتحی پور و کیهانی حکمت - 1386 - با استفاده از تحلیل انتقال- سهم و شاخص ضریب مکانی "به بررسی تغییرات رشته فعالیت های استان همدان طی سال های 1372-1386 پرداخته اند. نتایج حاصل از کاربرد مدل تحلیل انتقال - سهم نشان دهنده آن است که در دوره مورد بررسی - 1376-82 - رشد ارزش افزوده گروههای عمده فعالیت استان با رشد آنها در سطح کشور متناسب نبوده است .
بخش های استخراج معدن،آب و برق،حمل و نقل،خدمات مالی و خدمات عمومی از جمله بخشهایی بوده است که شاهد افزایش مزایای انتقال ساختاری خود بوده است. به تعبیر دیگر این فعالیتها رشد شتابانی در مقایسه با دیگر فعالیتها داشته اند و اتفاقا در ترکیب فعالیتهای رشد اقتصادی کشور سهم بیشتری داشته اند.از سوی دیگر،بخش های آب و برق،ساختمان،حمل و نقل ،خدمات مالی و مستغلات در استان همدان از جمله بخشهایی بوده است که شاهد کاهش مزایای نسبی خود بوده است
-3مدل و روش شناسی
همانند بسیاری از ابزارهای اندازه گیری رشد اقتصادی ، تحلیل انتقال - سهم یک ابزارکاملاً مفهومی است که برای ارزیابی قوت و ضعف اقتصاد مناطق و زیر مناطق با استفاده از متغیرهای مختلفی مانند درآمد، فروش یا رشد اقتصادی به کار گرفته می شود . اما برخلاف سایر روشها، روش انتقال - سهم این امکان را فراهم می کند که رشد را به سه جز تقسیم کنیم ، رشد ناشی از رشد ملی، ساختار صنعتی و رشد ناشی از مزایای رقابت منطقه ای در فعالیتها.
