بخشی از مقاله
چکیده
کرانه های دریای عمان در بخش ایرانیآن که عموماً به نام کرانه های مکران شهرت دارد، از - میناب - بندرعباس در تنگه هرمز تا خلیج گواتر در مرز پاکستان را شامل می شود. این بخش که دارای جلگه های ساحلی با پهنای متفاوت است، از جهات بندرگاهی، صیادی، کشاورزی، گردشگری، مواد معدنی، اکولوژیکی و ژئوپلیتیکی حائز اهمیّت می باشد. از مجموع 26 بندر سواحل مکران، تنها چابهار با داشتن چهار اسکله جهت پهلو گرفتن کشتی های بزرگ و عمق مناسب از اهمیّت ویژه ای برخوردار است و این بندر دارای راه های ارتباطی آسفالته به سمت زاهدان و ایرانشهر و جاسک می باشد. در واقع، سواحل جنوب کشور - سواحل مکران - کلید توسعه شرق کشور هستند.
توجه به امر توسعه فیزیکی وکمی مناطق آزاد هم در ایجاد اشتغال تأثیر داشته و هم سبب جذب جمعیت بومی منطقه شده و از طرف دیگر، تمرکز جمعیت را به همراه خواهد داشت. استراتژی توسعه محور جنوب شرق به عنوان یکی از مهمترین استراتژی های توسعه کشور، در صورت استفاده از فرصت ها و ظرفیت های مکانی سواحل، می تواند روند توسعه همه جانبه استان های همجوار را نیز تسریع کند . این پژوهش از نظر هدف، از نوع علمی- کاربردی و بر اساس ماهیت و روش به صورت توصیفی- تحلیلی بوده و برای جمع آوری و نگارش مطالب این پژوهش بیشتر از منابع کتابخانه ای، اسنادی، میدانی و اینترنتی استفاده شده که با شناسایی امکانات و توانمندی های منطقه، به راهکار های مناسب جهت ارتقای بنادر و ترانزیت و توسعه شهر های ساحلی و بندری منطقه که زمینه امنیت و توسعه شرق کشور هستند، پرداخته شده است.
واژههای کلیدی: ژئوپلیتیک، ترانزیت سرزمین ملی، شهرهای بندری، سواحل مکران.
مقدمه
دریای عمان ،تنها دریای آزاد ایران ،در واقع خلیجی است که از سه سو به خشکی و فقط از یک جهت به آبهای آزاد مرتبط است.این دریا از شمال به کشورهای ایران و پاکستان ،از شرق به شبه جزیره دکن ،از غرب به شبه جزیره عربستان و از جنوب به اقیانوس هند متصل می شود .از طرفی ،دریای عمان از طریق تنگه هرمز ،آبهای مهم خلیج فارس را به تمام دنیا مرتبط می سازد . شهر بندری چابهار با مساحتی قریب به 17150 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 200 هزار نفر در استان سیستان و بلوچستان و جنوبی ترین نقطه کشور ، در مجاورت دریای عمان در نزدیک ترین فاصله با آب های آزاد جهان یعنی اقیانوس هند قرار گرفته و تنها بندر اقیانوسی ایران است . موقعیت خلیج در این بندر و همچنین وجود آب های عمیق و بریدگی های طبیعی ،فضایی مناسب را برای اسکله های با عمق زیاد و مختصات لنگر گاهی مطلوب جهت پهلوگیری کشتی های عظیم اقیا نوس پیما فراهم ساخته به طوری که این بندر از قابلیت تبدیل شدن به مگاپورت برخوردار می باشد .
به بیان دیگر چابهار دروازه ترانزیت شرق ایران و یک منطقه استراتژیک برای توسعه صنعت ترانزیت محسوب می شود . این ویژگی ممتاز در دیگر مناطق ساحلی جنوب ایران و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس دیده نمی شود. ضرورت و اهداف تحقیق : دراکثرکشورهای دنیاتوسعه اقتصادی ازسواحل شروع وبه سایرنقاط کشورگسترش یافته است . این درحالی است که نواحی ساحلی جنوب ایران علیرغم توانمندیهای بالقوه وسواحل طولانی و پست وهموارجزءمحرومترین وفقیرترین مناطق کشوربه حساب می آیندودرحال حاضرتوجه به ساحل وتوانمندیهای آن بخصوص توسعه بنادر و منطقه آزاد و بندر مهم چابهار که درامرترانزیت شمال جنوب اهمیت بسزایی دارند،می تواندراهگشای اقتصاد و کلید توسعه شرق و جنوب شرق کشورجمهوری اسلامی ایران باشد .
پرسش تحقیق
آیا موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیکی سواحل دریای عمان و توسعه و ایجاد بنادر و شهرهای جدید بندری می تواند سبب رونق اقتصادی جنوب شرق کشور و سواحل مکران شود ؟
فرضیه تحقیق
چنین به نظر می رسد که موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیکی بنادر ایرانی ساحل دریای عمان با مدیریت راهبردی مناسب ، توسعه شهرها و ایجاد بنادر ومنطقه آزاد با اولویت ترانزیت شمال - جنوب می تواند سبب توسعه اقتصادی شرق کشور شود .
اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق
عدم درک موقعیت جغرافیایی یک مکان و فضای جغرافیایی هزینه های سنگینی از قبیل نا امنی ، فقر اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی ، ناعدالتی و ... را بر منافع ملی تحمیل خواهد کرد که تأثیرات آن در قدرت ملی کشور و موقعیت کشور در ساختار نظام جهانی از دید جغرافیدانان سیاسی بسیار حائز اهمیت است . ازبررسی برخی شاخصهای اقتصادی اجتماعی آشکارمی شودکه درنواحی مختلف کشوردرزمینه های گوناگون نابرابریهایی وجوددارد .هرچنددراجرای برنامه های گذشته سرمایه گذاری های چشمگیری درمناطق محروم صورت گرفته،امادرسایه ی نبودزیرساختهای اقتصادی واجتماعی وفرهنگی دربرخی مناطق،نابرابریهابیشترشده است . نابرابریهای منطقه ای درکشورمی تواندبه جابه جایی نیروی کاروسرمایه،تضعیف وحدت ملی وافزایش بیکاری وفقروبه همخوردن امنیت جامعه بینجامد . باوجودنابرابری،بهره برداری بهینه ازمحیط به منظوردستیابی به توسعه پایدارممکن نیست،چراکه نابرابری هاباعث بهره برداری مفرط ازمنابع وتخریب محیط زیست شده ودرمناطق دیگرفقروناامنی شدت میاید .
طول کل سواحل ایران درخلیج فارس - ازبندرعباس تااروندرود - 1260کیلومترودردریای عمان از - خلیج گواترتابندرعباس 784 - کیلومترودرامتداددریای خزر 657 کیلومتراست - عزتی، - 87 :1388 منطقه جنوب شرق ایران به لحاظ دسترسی به دریای عمان و سواحل طویل آن ، همجواری با کشورهای افغانستان و پاکستان و دارا بودن استعداد های بالقوه طبیعی ، موقعیت ویژهای را از لحاظ راهبردی به خود اختصاص داده است . از جمله قابلیت های محیطی این منطقه می توان به وجود منابع طبیعی تجدید پذیر ، موقعیت بندرگاهی و ترانزیت ، صیادی و پرورش میگو ، تجارت دریایی ، وجود معادن مختلف و ژئوتوریسم اشاره کرد .
اهداف تحقیق
ریشه های ناامنی در شرق ایران ، ترکیبی از موضوعات سیاسی ، فرهنگی ، اقتصادی ، نظامی و اجتماعی است .بررسی ژئوپلیتیک جنوب ایران درمحدوده سواحل دریای عمان وشناخت موانع و ریشه یابی مشکلات مناطق حاشیه ای ومناطق محروم ساحلی که دارای توانمندیهای بالایی درزمینه حمل ونقل دریایی وترانزیت کالاازکشورهای همسایه شمال وشرق کشوروهمچنین درزمینه گردشگری وصنعت توریسم می باشد . ونیزارائه راهکارهای مناسب جهت توسعه وپیشرفت این مناطق مطرح شده است .
مبانی نظری و بیان مسأله
دراکثرکشورهای دنیا توسعه اقتصادی ازسواحل شروع وبه سایرنقاط کشورگسترش یافته ست . این درحالی است که نواحی ساحلی جنوب ایران علی رغم توانمندیهای بالقوه وسواحل طولانی وپست وهموارجزء محروم ترین وفقیرترین مناطق کشوربه حساب می آیند ودرحال حاضرتوجه به ساحل وتوانمندیهای آن بخصوص وجود دوبندرمهم ایران یعنی بندرعباس وبندرچابهارکه درامرترانزیت شمال جنوب اهمیت بسزایی دارند، می تواندراهگشای اقتصادکشورجمهوری اسلامی در شرق ایران باشند دریای عمان ،تنها دریای آزاد ایران ،در واقع خلیجی است که از سه سو به خشکی و فقط از یک جهت به آبهای آزاد مرتبط است.این دریا از شمال به کشورهای ایران و پاکستان ،از شرق به شبه جزیره دکن ،از غرب به شبه جزیره عربستان و از جنوب به اقیانوس هند متصل می شود .از طرفی ،دریای عمان از طریق تنگه هرمز ،آبهای مهم خلیج فارس را به تمام دنیا مرتبط می سازد .طول سواحل جنوبی ایران در حدود 1800 کیلومتر است که 784 کیلومتر آن مربوط به دریای عمان می باشد .آب و هوای منطقه گرم و مرطوب و میزان بارندگی آن بسیار ناچیز است.کف آن از نوع پوسته اقیانوسی است ونوعی گسل که به نحوی به زاگرس و ایران مرکزی مربوط می کند.
