بخشی از مقاله
خلاصه
بهکارگیری دفاع غیر عامل بهمنظور مقابله با تهدیدات، موضوعی بنیادی است که وسعت آن تمامی زیرساختهای حیاتی، حساس و مهم کشور را دربرگرفته و حفظ امنیت ملی به نحو چشمگیری وابسته به موضوع یاد شده میباشد. تجارب حاصله از جنگهای اخیر مؤید این نظر است که ثقل توجه کشور مهاجم به انهدام مراکز حیاتی و حساس کشور مورد تهاجم است و لذا مراکزی که در این زمره قرار بگیرند اهداف جذابی برای مهاجمین محسوب می شوند و در صورت آسیب به آنها خسارت کلان و قابل توجهی تحمیل خواهد شد که این امر موجب تزلزل در امنیت ملی و ایجاد بحرانهای سیاسی- اجتماعی خواهد شد.
به طور کلی زیرساختهای دارای اهمیت همچون شبکه حمل و نقل هوایی به دلیل اینکهتداوم بخش عملکرد بسیاری از فعالیت های ملّی و فراملّی هستند دارای پتانسیل قرار گرفتن در معرض تهدیدات دشمن هستند. این موضوع در خصوص فرودگاه بین المللی امام خمینی - ره - به دلیل عملکرد منحصر به فردآن اولویت مضاعفی دارد.
در این راستا این مقاله به تعیین درجه اهمیت و اولویت زیرساختهایملّی میپردازد و نمونه موردی انتخاب شده فرودگاه بین المللی امام خمینی - ره - میباشد.
برای انجام این پژوهش با مطالعه و بررسی روشهای مختلف ارزیابی درجه اهمیت و اولویت، در ابتدا به استخراج و معرفی شاخصهای تعیین درجه اهمیت زیرساخت ها و وزن دهی بوسیله نرم افزار ExpertChoice1.1 پرداخته شد و سپس با استفاده از روش ماتریسی تعیین مراکز ثقل، پرسشنامهای تنظیم و توزیع و گردآوری گردید و در انتها با توجه به نتایج حاصل از نظرات جامعه خبرگان تحقیق، درجه اهمیت و اولویت نمونه موردی انتخاب شده تعیین و نتایج حاصل شده مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت.
1. مقدمه
زیر ساخت های ملّی به عنوان مهمترین اهداف بالقوه تهاجم همواره در معرض تهدیدات مهاجمان بوده است. زیر ساخت های ملّی در هر کشور شامل طیف وسیعی از مراکز دارای اهمیت هستند که تداوم فعالیتهای یک کشور در عرصه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، درمانی و... منوط به عملکرد آنها می باشد.
حمل و نقل هوایی که یکی از مؤلفههای زیر ساخت مواصلاتی در هر کشوری محسوب می شود که بستر حمل و نقل سریع کالا و مسافر و با ظرفیت بالا بین مناطق با فاصله زیاد را فراهم آورده و به توسعه همه جانبه کشورها کمک شایانی مینماید به طوری که از آن به عنوان یکی از نمادهای توسعه در جوامع مختلف یاد میشود. در این میان فرودگاه ها به عنوان رکن اساسی در حمل و نقل هوایی نقش محوری را در این چرخه ایفا می نماید به طوریکه عملکرد بسیاری از بخش های موجود در یک کشور وابسته به عملکرد فرودگاهها میباشد.
بنابراین فرودگاهها که در حلقه سوم استراتژی پنج حلقه واردن1 قرار دارند، اصلی ترین مؤلفه در حمل و نقل هوایی محسوب میشوند. فرودگاه ها که دارای ارزش اقتصادی و عملکردی بسیار زیادی هستند با ایجاد کوچکترین تهدید و آسیب موجبات بروز بحرانهای عظیم اجتماعی، سیاسی ... را دارا هستند. لذا حفظ و نگهداری و رعایت اصول و ضوابط دفاع غیر عامل این مراکز با آگاهی از تهدیدات محتمل و نقاط آسیبپذیر آن امری حائز اهمیت به شمار میرود.
از این رو در گام نخست بایستی درجه اهمیت و اولویت فرودگاه مشخص گردد سپس با آگاهی از میزان اهمیت فرودگاه به انجام اقداماتی مبادرت نمود که موجب تضمین تداوم فعالیت فرودگاه ها و افزایش پایداری آنها می گردد که به نظر میرسد رعایت اصول و ملاحظات دفاع غیر عامل میتواند راه حلی مناسبی در افزایش بازدارندگی فرودگاه باشد و به نحو قابل توجهی قابلیت کاستن از تبعات منفی و پیامدهای رخداد تهدیدات در فرودگاهها را ایجاد نماید.
دفاع غیر عامل به عنوان بستر توسعه پایدار و یکی از مؤثرترین و پایدار ترین روشهای دفاع در مقابل تهدیدات محسوب میشود و اساساً تدابیر و اقدامات دفاع غیرعامل، حوزهها و عرصههای مختلف و از جمله سازهها و زیرساختهای زمینی، نظیر فرودگاه را نیز شامل میشود.
این نوع دفاع، پنج هدف محوری شامل افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری،تداوم فعّالیتهای ضروری، ارتقاءپایداری ملّی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی را دنبال مینماید و بسیار منطقی و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه است. در حوزهی فرودگاه نیز محورهای پنجگانه مطرح شده قابل بحث و بررسی، و گام اول، کاهش آسیبپذیری زیرساختهای حمل و نقل هوایی از جمله فرودگاه های غیر نظامی در برابر تهدیدات است و برای این منظور باید درجه اهمیت آنها تعیین گردد. شکل 1 اهداف و کارکرد های دفاع غیر عامل را بیان می دارد.
شکل-1 اهداف و کارکردهای پدافند غیرعامل
این تحقیق بر آن است تا با پرداختن به مسئلهی مهم تعیین درجه اهمیت فرودگاه های غیر نظامی بستری مناسب را به منظور ارائه راهکارهای مناسب از منظر دفاع غیر عامل و در راستای کاهش آسیب پذیری فرودگاه ها ارائه نماید و گامی در جهت ارتقای پایداری فرودگاه های غیر نظامی بردارد. همچنین فرودگاه بین المللی امام خمینی - ره - به عنوان نمونه موردی این تحقیق قرار خواهد گرفت.
2. ضرورت، اهمیت و اهداف
هنگامی که درجه اهمیت زیرساخت های موجود در کشور مشخص شود و میزان وابستگی بخش های مختلف به آن مشخص شود می توان به این نتیجه رسید که تداوم فعالیت آن زیرساخت نقش محوری در شکل گیری فعالیت دیگر بخش ها دارد. به عبارت دیگر حوزه نفوذ خدمات رسانی زیرساخت های ملّی بویژه مراکزی که مستقیماً به مردم خدمات رسانی می نمایند به دلیل آنکه جنبه های روانی شناسی و رضایتمندی مردم نیز در آنها دخیل است از اهمیت بیشتری برخوردار هستند چرا که در صورت اختلال و یا توقف در عملکرد آنها نارضایتی مردمی شکل گرفته و همین عامل باعث کاسته شدن از آستانه مقاومت مردمی خواهد شد و در نهایت فشار مردم به دولت و حاکمیت شرایط مدیریت مردم را تحت الشعاع قرار می دهد.
بنابراین آگاهی از درجه اهمیت زیر ساخت ها بسیار مهم است زیرا با دانستن آن می توان در آن زیر ساختها و مراکز وابسته به آنها تدابیری اتخاذ نمود که دشمنان توانایی اختلال در عملکرد آنها را نداشته باشند و یا هزینه و تبعات منفی تهاجم به زیرساخت های ملّی برای دشمنان گران تمام شود. که این مر ضرورت پرداختن به موضوع تحقیق را برجسته می نماید.
3. سوالات
پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به سؤالات ذیل است:
✓ مؤثرترین معیارها در تعیین درجه اهمیت مراکز دارای اهمیت چیست؟
✓ میزان و درجه اهمیت فرودگاه بین المللی امام خمینی - ره - کدام است؟
4. روش تحقیق
روش و ابزار گردآوری اطلاعات
روش مورد استفاده در این تحقیق توصیفی - تحلیل محتوا است که به منظور گردآوری و تحلیل دادهها در این پژوهش، روش ترکیبی - کمی - کیفی - انتخاب و مطالعات کتابخانهای به عنوان روش کیفی گردآوری اطلاعات، و پرسشنامههای مربوط به رتبهبندی شاخصهای درجه اهمیت و جدول ماتریسی اولویت بندی مراکز ثقل به عنوان روش کمی در نظر گرفته شده است.
-1-4جامعه آماری و نمونه آماری
جامعه آماری در این تحقیق تعداد 150 نفر از کارشناسان حوزه مدیریت دفاعی در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و کارشناسان فرودگاهی در شرکت مادر تخصصی فرودگاه کشور هستند که جامعه نمونه در تکمیل پرسشنامههای این پژوهش، از فرآیند نمونه گیری قضاوتی1 انتخاب شدهاند. در فرآیند نمونه گیری قضاوتی بخشی از جامعه که اعضای آن بر پایه داوری شخص پژوهنده مشخص میشود، گزینش صورت میگیرد.[3] که بر این مبنا با توجه به محدود بودن متخصصین مرتبط با موضوع مورد مطالعه، تعداد 20 نفر از کارشناسان به عنوان جامعه نمونه شناسایی گردیدند.
-2-4روش تجزیه و تحلیل دادهها
روش تجزیه و تحلیل دادهها در این پژوهش با استفاده از مدل ارزیابی سلسله مراتبی AHP و نرم افزار ExpertChoice1.1 به صورت ترکیبی خواهد بود. بر این اساس ابتدا با مرور منابع کتابخانهای معیارهای تعیین درجه اهمیت مراکز ثقل شناسایی و استخراج گردید و سپس به کمک تکنیک AHP وزندهی به معیارها صورت گرفت.در پایان با کمک نتایج حاصل از پرسشنامه درجه اهمیت فرودگاه بین المللی امام خمینی - ره - تعیین گردید. نمودار 1 روش انجام تحقیق در پژوهش حاضر را به صورت شماتیک نمایش میدهد.
نمودار-1 روش انجام تحقیق حاضربه صورت شماتیک
