بخشی از مقاله
چکیده
جامعه ایمن، جامعه ایست مبتنی بر پیشگیری از حوادث که متکی به مشارکت مردم و دخالت مسئولین محلی و همکاریهای بین بخشی می باشد. همچنین سرمایه اجتماعی مجموعه ای است از توانایی اشخاص برای همکاری با یکدیگر در قالب گروهی و سازمان-های مختلف جهت نیل به اهداف مشترک. قسمتی از نوسانات رفتار افراد نسبت به همدیگر و محیط زیست شهری به سرمایه اجتماعی آنان مربوط می شود. به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از اساسی ترین عناصر تعیین کننده رفتارهای اجتماعی محسوب میشود. سرمایه اجتماعی قادر است از نظر اجتماعی با ایجاد همبستگی اجتماعی، از نظر فرهنگی با ایجاد تعهد اخلاقی، از نظر اقتصادی با کاهش هزینهها و از نظر سیاسی با ترویج شکلی جدید از سیاست گذاری با مشارکت مردم در جهت ارتقای شاخصهای مطلوبیت زندگی شهری مؤثر باشد.
براساس این پشتوانه نظری، در این نوشته سعی می شود تا نشان داده شود که میزان شاخصهای جامعه ایمن، رابطه مستقیمی با میزان سرمایه اجتماعی جامعه دارد. فرضیه تحقیق بدین صورت است که، بین شاخصهای سرمایه اجتماعی و شاخصهای جامعه ایمن در شهر کاشمر، همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. روش تحقیق مورد نظر توصیفی - تحلیلی است و به منظور جمع آوری دادهها، از مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی استفاده شده است. تحلیل داده ها نیز در نرم افزار spss با آزمون همبستگی و آزمونهای تعقیبی انجام گردیده است. نتایج حاکی از آن است که بین نمایه های سرمایه اجتماعی - اعتماد نهادی، گرایش به مشارکت محلی، عضویت در نهادهای اجتماعی، اعتماد عمومی و احساس امنیت - و شاخصهای جامعه ایمنی - تشکیلات مشارکتی، برنامههای مستمر، ارتقاءایمنی، ثبت و مستندسازی، نظام ارزشیابی، مشارکت در شبکه بین المللی جامعه ایمن و ... - در شهر کاشمر، همبستگی بالا و قابل قبولی وجود دارد.
کلمات کلیدی:جامعه ایمن، سرمایه اجتماعی، شهرکاشمر
-1 مقدمه
امروزه ایمنی و پیشگیری از وقوع حوادث از جمله مقولاتی است که نیاز به اندیشه، طراحی و برنامه ریزی در آن از ضروریات قطعی تلقی میگردد، چرا که در همه جنبه ها و حوزههای حیات، حوادث به اشکال گوناگون وقوع یافته و یا احتمال وقوع آن ممکن میباشد. طبعا طراحی و برنامهریزی باید به گونهای باشد که بتواند نیازهای جامعه را پاسخگو بوده و زمینه را برای رشد و اعتلای فرهنگ ایمنی و پیشگیری در سطح کشور و درمیان همه اقشار و نهادها تمهید سازد.[1] به جهت تحقق ایمنی مذکور به عنوان دغدغه ای در جامعه جهانی، جنبش جامعه ایمن به عنوان چهارچوبی با اصول و قواعد مشخص شکل گرفت. جامعه ایمن، جامعهای به همراه ممانعت از آسیبها، خشونتها، خودکشیها و کاهش عوارض مخاطرات طبیعی میباشد.
[11] جنبش جامعه ایمن، اولین بار در اواخر دهه 1980 میلادی، در سوئد شروع شد و بر مبنای فعالیتهای اجتماع مبنا جهت ممانعت از آسیبها شکل گرفت. ابتدا این جامعه دارای دوازده شاخص بود که بعدا به هفت شاخص تقلیل یافت و توسط مرکز همکاری سازمان بهداشت جهانی یا - WHO Collaborating Centre - WHOCC در موسسه کارولینسکا در استکهلم راه اندازی شد.[8] این الگو مبتنی است بر همکاری بین بخشی و مشارکت کلیه بخش های توسعه بویژه نهادهایی که در زمینه ی تامین ایمنی مردم فعالیت میکنند. این مدل در ابتدا برای شهرهای کوچک بکارگرفته شده لکن پس از گذشت زمان و توسعه این تفکر مشخص گردید که در شهرهای پرجمعیت و بزرگ نیز کاربرد دارد - . - 2
به طور کلی الگوی حوادث عمدی و غیرعمدی در کشورها و مناطق هرکشور، بستگی به ترکیب سنی و جنسی آن جامعه، توسعه یا عدم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، ترکیب اشتغال جامعه و نوع آن، سطح سواد، دانش ایمنی و مهارت های فرهنگی و اجتماعی، دسترسی به خدمات اجتماعی، بهداشتی و درمانی و در نهایت قوت وضعف نهادهای تامین اجتماعی جامعه دارد. - همان، - 9 همانگونه که مشخص است، جایگاه ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی جامعه در تحقق جامعه ایمن، بسیار قابل توجه است. یکی از بارزترین این ویژگیها، سرمایه اجتماعی است. فوکویاما معتقد است که سرمایه اجتماعی مجموعه هنجارهای موجود در سیستمهای اجتماعی است که موجب ارتقاء سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن سطح هزینههای تبادلات و ارتباطات می گردد . - 10 - قسمتی از نوسانات رفتار افراد نسبت به یکدیگر و محیط و از جمله محیط زیست شهری به سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از اساسی ترین عناصر تعیین کننده رفتارهای اجتماعی، مربوط میشود - . - 4 سرمایه
اجتماعی قادر است از نظر اجتماعی با ایجاد همبستگی اجتماعی، از نظر فرهنگی با ایجاد تعهد اخلاقی، از نظر اقتصادی با کاهش هزینه هاو از نظر سیاسی با ترویج شکلی جدید از سیاست گذاری با مشارکت مردم در جهت ارتقای محیط زیست شهری و به تبع آن نیل به توسعه پایدار شهری مؤثر باشد - . - 5 سرمایه اجتماعی دارای دو جزء است:پیوندهای عینی بین افراد که نوعی ساختار شبکه ای عینی باید برقرار کننده ارتباط بین افراد باشد. این بخش از سرمایه اجتماعی حکایت از آن دارد که افراد در فضای اجتماعی با یکدیگر پیوند دارند و پیوندهای ذهنی بین افراد: پیوندهای بین افراد باید دارای ماهیت متقابل، مبتنی بر اعتماد و دارای هیجانات مثبت باشد. ازاین رو می توان گفت که سرمایه اجتماعی دارای دو جزء اعتماد و پیوند است. این دو جزء جنبههای کیفی و کمی سرمایه اجتماعی را بیان میکنند - . - 9
پرواضح است که ویژگیهای سرمایه اجتماعی و کارکردهای آن، همسو با شاخصهای تحقق جامعه ایمن میباشد. در ایران طرح جامعهی ایمن از سال 76 در پنج دانشگاه علوم پزشکی کشور به صورت پایلوت در یک شهرستان منتخب به اجرا درآمد که دانشگاههای موردنظر تهران - اسلامشهر - ، گیلان - لاهیجان - ، خراسان - کاشمر - ، بوشهر - بوشهر - و اراک - شازند - بودند. شهرستان کاشمر از زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد بعنوان اولین کاندیدای بین المللی جامعه ایمن از ایران پذیرفته شد و درسال 1386در هفدهمین کنفرانس بین المللی جامعه ایمن، کاشمر به عنوان اولین شهرکشور و منطقه EMRO و صد و پانزدهمین شهر دنیا به عضویت شبکه بینالملی جامعه ایمن پذیرفته شد - مصاحبه با مسئولین اداره بهداشت و درمان شهرستان کاشمر - .
حال با تکیه بر مبانی فوق، با توجه به ویژگی های مطرح شده در زمینه سرمایه اجتماعی به عنوان یک ثروت کارا در زمینه های مختلف و همچین نیاز به زمینه سازی اجتماعی و فرهنگی در زمینه تحقق جامعه ایمن، در این پژوهش سعی بر این است تا در جامعه شهر کاشمر - با توجه به جایگاه آن در شبکه جامعه ایمن سازمان بهداشت جهانی - میزان همبستگی بین شاخص های جامعه ایمن و همچنین شاخص های سرمایه اجتماعی تعیین گردد تا در صورت وجود همبستگی، راهکارهایی اجتماعی که منجر به افزایش سرمایه اجتماعی میشود را ارائه دهیم. فرضیه پژوهش نیز بدین صورت است که: بین شاخص های سرمایه اجتماعی و شاخص های جامعه ایمن در شهر کاشمر، همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد.
-2 مطالب اصلی
همانگونه که ذکر شد، هدف از این پژوهش، سنجش میزان همبستگی بین شاخص های جامعه ایمن و سرمایه اجتماعی است. بدین منظور با مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و همچنین مراجعه به پیشینهی پژوهش مشخص گردید که شاخص های جامعهی شامل موارد هفتگانه ی مذکور میباشد. در مورد سرمایه ی اجتماعی نیز باید گفت که دارای پنج گویه شامل: اعتماد عمومی، اعتماد انتزاعی یا نهادی، گرایش به مشارکت محلی، عضویت در نهادهای مدنی و امنیت اجتماعی می-باشد. حال با این پیش فرض که هرچه گویههای سرمایه اجتماعی به عنوان قابلیتی جهت برنامهریزی اجتماعی، در بین شهروندان بیشتر باشد، قابلیت ارتقاء جایگاه شاخصهای جامعه ایمن نیز بیشتر خواهد بود، جامعه شهری شهر کاشمر مورد ارزیابی قرار گرفته است. دلیل انتخاب شهر کاشمر به عنوان جامعه مورد مطالعه، عضویت آن به عنوان اولین شهر ایرانی شبکه جامعه ایمن سازمان بهداشت جهانی بوده است.
شهرستان کاشمر یکی از شهرستانهای بیستگانه استان خراسان رضوی است که با پهنه ای حدود 3347,69 کیلومتر مربع - - 7، در فاصله 232 کیلومتری جنوب غربی مشهد واقع شده است. شهر کاشمر به عنوان شهر اصلی شهرستان و مرکز بخش مرکزی این شهرستان میباشد - . - 3 جمعیت شهر کاشمر نیز در سال 1390 برابر با 90200 نفر می باشد که از این تعداد 45528 مرد و 44672 نفر زن میباشند. بنابراین نسبت جنسی در شهر کاشمر نیز برابر است با 102 می باشد - - 6 بعد از تهیه و تنظیم پرسشنامه، روایی آن توسط کارشناسان و پایایی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ و عدد 0/8325 تعیین گردیده است. سپس با استفاده از فرمول کوکران * و سطح اطمینان 0/95 درصد تعداد پرسشنامهها از سرپرستان خانوارها، 90 عدد مشخص شد که برای دقت بیشتر تعداد 100 پرسشنامه تهیه گردید.
آمار توصیفی گویای این امر است که سن پرسش شوندگان در دامنه ای بین حداقل 18 سال تا حداکثر 77 سال میباشد که دامنه تغییرات 59 سال را شامل میشود. میانگین سنی آنها نیز برابر با عدد 31 سال است. پس این دامنه نشان دهنده این امر است که تقریبا از تمام سنین در بین پرسش شوندهها موجود میباشد. یکی دیگر از متغیرهای مهم در این زمینه جنسیت میباشد. توزیع پرسش شوندگان که به صورت تصادفی انتخاب شده اند به این صورت است که از مجموع100 نمونه تعداد 41 نفر یا 41 درصد را بانوان و تعداد 59 نفر یا 59 درصد آنها را آقایان تشکیل میدهند. این امر به دلیل عدم تمایل زیاد بانوان در جوابگویی به پرسش نامه میباشد. سواد نیز که میتواند به عنوان یکی از متغیرهای تاثیرگزار در آگاهی افراد و پیرو آن سرمایه اجتماعی و آگاهی و همکاری در ارتقاء جامعه ایمن، باشد، بدین صورت در بین نمونهها توزیع شده است. وضعیت سواد و تحصیلات پرسش شوندگان در شش سطح مورد پرسش قرار گرفته است که فراوانی این متغیر در بین آنها بدین صورت می باشد. 9/9درصد دارای مدرک زیر دیپلم، 17/6درصد دارای مدرک دیپلم، 19/1درصد دارای مدرک فوق دیپلم، 37/4درصد دارای مدرک لیسانس، 10/7درصد دارای مدرک فوق لیسانس و نهایتا 5/3درصد دارای مدرک دکترا و بالاتر میباشند. همانگونه که مشاهده می شود بشترین فراوانی در مقطع تحصیلی لیسانس میباشد.
در این قسمت، در راستای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش و همچنین آزمون فرضیات تحقیق به محاسبه و تعیین میزان همبستگی ها میپردازیم. نخست به صورت مطلق میزان سرمایه اجتماعی و میزان گویههای آن مورد تحلیل قرارگرفت. همانگونه که ملاحظه میشود، گویههای سرمایه اجتماعی از سطح متوسط به بالا و شرایط مطلوبی در شهر کاشمر برخوردار است. بنابراین انجام پژوهش در این زمینه و مطابق با هدف تحقیق میتواند دارای توجیه علمی باشد. بیشترین میزان از گویههای سرمایه اجتماعی مرتبط به گرایش به مشارکت محلی است که می-تواند به دلیل کوچک بودن شهر و یکدستی اجتماعی، فرهنگی، مذهبی، نزادی و شهر باشد. کمترین میزان هم مربوط به عضویت در نهادهای مدنی است که میتواند به دلیل عدم تشکیل مفید و موثر زیرساختهای این مشارکت و جلب همکاری های عمومی باشد.
در ابتدا به دلیل تازه بودن و عدم آشنایی شهروندان با جامعه ایمن، به ارائه مختصری از تعریف جامعه ایمن برای نمونه ها پرداخته شد تا جوابهایی با استدلال منطقی اخذ گردد. شاخصهای هفتگانه جامعه ایمن شامل موارد زیر میگردد: - 1 ایجاد تشکیلاتی بر اساس مشارکت و همکاری بین بخشی که هرکدام از سازمانها مسئولیت اجرای برنامه جامعه ایمن را در حیطه اختیارات خود قبول کنند. از آن رو که این شاخص مستقل از سرمایه اجتماعی و مرتبط با بروکراسی اداری می باشد، جهت تعیین پرسشی درخور در پرسشنامه، بدینگونه مطرح شد که میزان موافقت خود را با شکل-گیری نهادهایی چون کمیته جامعه ایمن، کارگروه، شورای سلامت
