بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بافت های مسئله دار شهری از مسائل مهم و قابل تامل مدیریت شهری می باشد. وجود میزان مساحت بالای این بافت ها در سطح شهرهای ایران نشان از نیاز به تهیه برنامه مدون در جهت رفع آنها می باشد. به نظر می رسد یکی از مشکلات موجود در نوسازی این نوع بافت ها عدم شناسایی دقیق محدوده بافت های مسئله دار شهری باشد. شناسایی دقیق آنها می تواند در ارائه برنامه و ضوابط مناسب برای نوسازی هر نوع از این بافت ها موثر باشد. شهر کاشمر استان خراسان رضوی از شهرهای با میزان بالای این نوع بافت در سطح استان می باشد. پژوهش حاضر در صدد است تا با استفاده از برداشت های میدانی انجام شده جهت تهیه طرح تفصیلی شهر حاضر و نظر کارشناسان، شاخص های مناسب جهت تعیین انواع بافت های مسئله دار شهری استفاده کرده و بدین ترتیب محدوده بافت های فرسوده را مشخص کند. به همین منظر از تکنیک AHP - تحلیل سلسله مراتبی - استفاده خواهد کرد. نتیجه پژوهش نشان از آن دارد که شاخص های کیفیت بنا، قدمت و عرض معابر در سطح شهر کاشمر از اهمیت بالایی نسبت به سایر شاخص ها جهت تعیین و شناسایی محدوده بافت های مسئله دار شهری دارد و در ادامه جهت رفع هرکدام از آن بافت ها پیشنهادهایی ارائه شده است.
مقدمه
شهر همچون موجودی زنده و پویا است. چنانچه پویایی از هر موجود زنده ای گرفته شود اندک اندک به سمت مرگ پیش خواهد رفت که شهر نیز از این امر مستثنی نمی باشد. روابط مناسب و فعال اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، فرهنگی، تاریخی æ ... همه اجزای شهر با یکدیگر نشان از پویایی آن شهر خواهد داشت. بافت های مسئله دار شهری بافت هایی هستند که قطعاً اجزای آنها با یکدیگر در رابطه متعادل و متناسب نبوده و در نتیجه دچار رکود و تنزل خواهند شد. به منظور بازگرداندن تعادل در این روابط برنامه ریزان شهری ملزم به تهیه برنامه های کل نگر و همه جانبه با دید بلند مدت می باشند. امروزه میزان سهم بافت های مسئله دار شهری از کل بافت های شهری در کشور باعث توجه بیشتر به این معضل شده است. قطعاً سهم این بافت ها از کل بافت شهری در کلانشهرها بیش از شهرهای میانی و کوچک است؛ چرا که یکی از عوامل اصلی در خصوص شکل گیری این بافت ها رشد سریع و لجام گسیخته شهرهای بزرگ می باشد. بافت های مسئله دار شهری به دلیل کاستی هایی - کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، حقوقی و... - که به همراه دارند علی رغم آنکه در حال حاضر یکی از مسائل اساسی پیش رو در نظام شهرنشینی هستند در آینده نیز می توانند مشکلات متعددی را برای شهرها ایجاد نمایند.
شهر کاشمر به عنوان هفتمین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی دارای بافت فرسوده قابل توجهی می باشد و در سالهای اخیر نیز به دلایل مختلف رشد شتابانی داشته است. تقدم شهرنشینی بر شهرسازی و متعاقب آن گسترش کالبدی بدون برنامه شهر کاشمر منجر به شکل گیری بافت های مسئله دار شهری و در نتیجه موجب شکل گیری محلاتی با شاخص های کیفیت پایین زندگی شده است که در دهه های اخیر، در راستای جلوگیری از گسترش و شکل گیری این قبیل بافت ها و در جهت کاهش مشکلات آنها، از سوی مدیران و برنامهریزان شهری سیاست های مختلفی پیش گرفته شده است. در حال حاضر در کشورهای مختلف روش های مختلفی جهت تعیین محدوده های بافت فرسوده وجود دارد. ضمن اینکه شاخص های تعیین بافت فرسوده نیز در کشورهای مختلف متنوع می باشد. بدین ترتیب از آنجا که گام اول در نوسازی بافت های فرسوده شهری، شناسایی بافت های فرسوده و اولویت بندی برای مداخله است، عدم شناسایی صحیح این بافت ها و اولویت دهی آنها، سبب ناکارآمدی برنامه های نوسازی و هدررفتن منابع æ سرمایه ها و به دنبال آن گسترش ابعاد فرسودگی در بافت شهری می شود .[1] با این حال آنچه که تا به حال به صورت رسمی در مورد تعیین محدوده بافت فرسوده شهری ایران مطرح شده، مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی ایران می باشد که بر مبنای سه شاخص ریزدانگی، نفوذناپذیری و ناپایداری سازه های بناها است .[2] لذا این مقاله بر آن است تا ضمن تعریف شاخص های مناسب، با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی و با نظر کارشناسان، محدوده های فرسوده شهری کاشمر و نوع بافت فرسوده را مشخص کند.
اهمیت و ضرورت تحقیق
رویارویی با مسائل مربوط به بافت های مسئله دار شهری به دلیل چند بعدی بودن مشکلات آن، ماهتاًی دارای پیچیدگی هایی است که به همین دلیل در مواجهه با این بافت ها لازم است علاوه بر ملاحظات فنی و مهندسی، سایر ابعاد - اجتماعی، اقتصادی، حقوقی و... - نیز با دقت مدنظر قرار گرفته شود. وسعت بالای بافتهای فرسوده با معضلات فراوان و نبود استراتژیهای روشن درخصوص برنامهریزی و مدیریت طرح و اجرا در نوسازی این گونه بافتها، سبب شده است تا زمینههای تحقق قوانین و مصوبات موجود نیز فراهم نشود و بافت های فرسوده شهری با روندی افزایشی به یکی از مهمترین چالشهای شهرها تبدیل شود. مباحث مربوط به زلزله و مدیریت بحران در وهله نخست و ابعاد اجتماعی، اقتصادی و کیفیتهای قابل ارتقاء کالبدی و کارکردی – فضایی این بافتها در مراتب بعدی، نیاز به شناسایی دقیق اینگونه بافت ها را در اولویت شهری قرار می دهد.
هدف تحقیق
هدف تحقیق بر این میباشد که در ابتدا مروری اجمالی بر بافتهای مسئلهدار شهری و معیارها و شاخص های تعیین آن داشته باشد. در مرحله دوم جمع بندی و خروجی شاخص ها جهت تعیین محدوده بافت های فرسوده شهری در شهر کاشمر صورت خواهد گرفت و در مرحله سوم نیز با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی و با توجه به نظر کارشناسان و اطلاعات موجود در طرح تفصیلی شهر مزبور، آن محدوده ها تعیین شود.
با توجه به اهداف فوقالذکر، این تحقیق میتواند با سوالات زیر روبرو شود :
· شاخص های سنجش جهت تعیین بافت های فرسوده کدامند؟
· انواع بافت های موجود در شهر کاشمر کدامند؟
· هر نوعی از بافت ها چه محدوده هایی از شهر را شامل می شود؟ تحقیق حاضر با پاسخگویی به سوالات فوق، در صدد است تا محدوده های بافت های فرسوده شهر کاشمر را شناسایی کند.
روش تحقیق
فرایند حاکم بر این تحقیق، ترکیبی از تحقیقات کمی و میدانی است. این تحقیق در مرحله نخست جهت مبانی نظری از روش اسنادی و کتابخانهای بهره جسته و در ادامه از اسناد موجود در طرح تفصیلی و خروجی برداشت های میدانی استفاده کرده است. روش بدین صورت میباشد که پس از برآمد شاخص های مناسب جهت سنجش، آن شاخص ها با استفاده از نظر کارشناسان با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت تا بدین صورت محدوده بافت های فرسوده در سطح شهر کاشمر مشخص شود.
محدوده مورد مطالعه
شهر کاشمر یکی از شهرهای دارای بافت فرسوده قابل ملاحظه در استان خراسان رضوی می باشد. شهر کاشمر در موقعیت جغرافیایی 35 درجه و 12 دقیقه عرض شمالی و 58 درجه و 27 دقیقه طول شرقی واقع گردیده است. شهرستان کاشمر از شمال با شهرهای نیشابور و سبزوار، از شرق با شهر تربت حیدریه، از جنوب و شرق با شهرهای خلیل آباد و برداسکن همسایه می باشد. شهر کاشمر در شهرستان کاشمر دارای مساحتی حدود 1416 هکتار و جمعیتی 100 هزار نفری می باشد.
