بخشی از مقاله
چکیده :
مجموعه کاخ گلستان در مقایسه با بناهای دوران های دیگر ایران به دلایلی ناشناخته مانده است مانند پیش داوری ها و تعصباتی که کاخ گلستان را بی چون و چرا مورد تحسین قرار میدهند که این امر سبب کاهش جذابیت این مجموعه برای منتقدین گردیده است در نتیجه کمبود مقاله ها و رساله های علمی در این زمینه این مجموعه را آنچنان که در خور است معرفی نکرده است.
این مجموعه یادگاری به جا مانده از ارگ تاریخی تهران محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهن ترین بناهای پایتخت 200 ساله ایران می باشد .
شاه طهماسب اول صفویه - - 984 – 930 نخستین پادشاهی بود که در سفرهای خود به قصد زیارت مقبره حضرت عبدالعظیم دستور داد بارویی به طول یک فرسخ به دورقصبه تهران احداث شو دپس از او شاه عباس صفوی درقسمت شمالی حصار طهماسبی چهار باغ و چنارستانی احداث نمود که بعد ها دیواربلندی گرد آن بنا کرده و عمارت مقر سلطنتی را در داخل آن ساخته ، ارگ نامید. در اواخر عهد صفوی تهران گاهی مقر دربار شاهان صفوی قرار می گرفت و حتی شاه سلیمان 1105 - 1077 - - کاخی در این شهر برای خود بنا نهاد ولی امروز اثری از بناهای دوره صفویه باقی نمانده است
مقدمه:
در دوره رضاشاه بخشهای بزرگی از ارگ تهران از جمله حصار دور آن ، سر در باب عالی ، ساختمان دفتر استیفا ، نگار خانه ، تکیه دولت ، نارنجستان ، باغ گلشن و ساختمانهای اندرونی خراب شد . اما پس از انقلاب اسلامی مرمت مجموعه آغاز و امروزه این مجموعه اولین اثر تاریخیست که در پایتخت ایران به ثبت جهانی در سازمان یونسکو رسیده است. اینمجموعه منبع مناسبی از کاشیکاری دوره قاجار و به خصوص کاشی های هفت رنگی که منحصر به آن دوران می باشد است. پژوهش حاضر تلاش میکند با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی و انجام تحقیقات کتابخانه ای در عرصه آرایه های معماری این بنا و تحقیقات میدانی به تحلیل نقوش کاشیکاری دوره قاجار بپردازد.در این مقاله نگارنده به بررسی و طبقه بندینقوش کاشی کاری های داخلی و خارجی این مجموعه پرداخته تا گامی کوچک در شناسایی و تداوم حفاظت از کاشی کاری های این مجموعه برداشته شود.
تزئینات کاشی در کاخ گلستان در نماهای داخلی و خارجی و نیز در کف پوش ها دیده میشود. - نگارنده - در رنگ تزئینات کاشی این مجموعه از رنگ های لاجورد ، قزمز، بنفش، سبز ،فیروزه ای، زرد، سیاه، بادمجانی و اکلیلی و........ استفاده شده است.
دراین دوره با افزایش سفرهای شاهان و شاهزادگان قاجاری به اروپا و دول مترقی آن روز،تحولی هرچند ناقص درمعماری وتزئینات وابسته به آن پدید آمدکه عمده این تحولاتازحکومت ناصرالدین شاه - 9823 ه . ق - به بعد انجام شد و متناسب با نوع کاربری بنا، نقوش هماهنگ برای آنها انتخاب و به اجرا درآمد
بیان مساله :
اصلی ترین ویژگی های نقوش بکاررفته در کاشی های کاخ گلستان چیست؟موضوعات به کار رفته در کاشی های تصویری نقش برجسته شامل چه مضامینی است؟
روش پژوهش:
در این مقاله به صورت مطالعات کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته است، که به صورت رجوعبه منابع تاریخی موجود و کتب و مقالاتی که در زمینه نقوش و معانی آنها دستاوردهایی داشته اند و تجزیه و تحلیل اطلاعات به روش تحلیل مستندات گردآوری شده جهت اثبات فرضیه ها و برای پاسخ دادن به سوالات موجود در پژوهش با استفاده از استدلال قیاسی واستنتاجی انجام گردیده و همچنین به روش تحلیل، مستند نگاری و ثبت مشاهدات موجود در بنا از دیدگاه معماری و بصری و زیبایی شناسی و باستان شناسی و تاریخی می باشد .
پیشینه پژوهش:
در خصوص تاریخچه و وقایع بوجود آمده در کاخ گلستان تحقیقات، مقاله ، مجله و کتب بسیار زیادی در دست میباشد اما در خصوص تزئینات و فنون معماری این مجموعه خصوصا کاشیکاری هیچ گونه سند، تحقیق،و پژوهشی انجام نشده است. تمامی اقدامات انجام شده بر روی کاشی های ای بنا در حد تهیه کارت پستال ، عکس و پوستر میباشد. با عنایت به اینکهمجموعه کاخ موزه گستان به عنوان اولین اثر معماری تاریخی هنری در پایتخت به ثبت جهانی رسیده است
بررسی و طبقه بندی کاشیکاری های این مجموعه از نظر شیوه ساخت و نقوش و معانی آنها گامی سودمند برای حفظ این مجموعه میباشد.
یافته ها:
ویژگی های کلی هنر و معماری دوره قاجار:
معماری دوره قاجار را میتوان به دو بخش مجزا تقسیم کرد:
بخش اول: از ابتدا تا آغاز سلطنت ناصرالدین شاه است، به نوعی ادامه معماری زند و صفوی است البته با اندکی تغییرات.
بخش دوم: دوران طولانی پادشاهی ناصرالدین شاه است که ایران به یک آرامش نسبی می رسد و همین امر سبب می شود که هنر معماری و هنرهای وابسته به آن مثل کاشی کاری ،گچبری، آیینه کاری و نقاشی دوباره رونق پیدا کنند. در همین حین نیز ارتباط ایران با کشورهای اروپایی رو به فزونی نهاد و باعث شد که تأثیر هنر و فرهنگ غربی در ایران زیاد شود
