بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر با هدف تحلیل امواج اَبَرگرم استان هرمزگان ، نخست آمار بیشینه دمای روزانه 11 ایستگاه سینوپتیک استان در دوره آماری 1382 - 1393 شامل روز - 12*365 - +3=4383 انتخاب شد. در ادامه دمای بیشینه روزانه ایستگاهها برای دوره چهار ماهه گرم سال - از اول خرداد تا پایان شهریور - روز - 4*31 - *12=1488 استخراج شد. میانگین، انحراف معیار و شاخص استاندارد دمای بیشینه روزانه بدست آمد.
با شرط وجود مقدار شاخص استاندارد شده بیشتر از 2، حداقل برای سه روز متوالی، تعداد 8 موجاَبَرگرم شناسایی شد. تحلیل نقشه های جوی متناظر نشان داد که رخداد موج ابر گرم هرمزگان در سطح تراز دریاغالباً متأثر از حضور سامانه کم فشار گنگ با خاستگاه فضایی شبه قاره هند، ایران تا شبه جزیره عربستان و در سطح hpa600 با استیلای الگو و زبانه های پرفشار آزور بر روی نیمه جنوبی ایران و استان همراه است. به عبارت دیگر رخداد دماهای فراگیر بالای 40 درجه استان با کاهش و افزایش میزان فشار در عرصه ی اندرکنش دو سامانه - کم فشار گنگ در سطح تراز دریا - و - پرفشار آزور در سطوح میانی جو 600 هکتوپاسکال - مرتبط و همزمان می باشد.
.1 مقدمه
امواج گرما یکی از مخاطرات محیطی است که منشا جوی دارد. ولی این پدیده مانند طوفان یا گردباد نیست، بلکه پدیده ای است که آرام و آهسته حرکت میکند و به صورت یک توده هوای عمیق با دمای بالا یک منطقه را دربر میگیرد. این هوای گرم گاهی به مدت چند روز در منطقهای مستقر شده و سبب افزایش دما میشود. افزایش دما و تداوم آن برای چند روز، برای افراد یا عوارضی مانند نیروگاه برق، مزارع کشاورزی و... که در آن به دام افتادهاند میتواند آسیبهایی را همراه داشته باشد. موج گرم یک دوره طولانی و غیر منتظرهای است که دمای بالای آن باعث ایجاد تنش میگردد. هرچند موج گرما پدیدهای هواشناسی است، اما بررسی آن بدون در نظر گرفتن اثرات آن بر زندگی انسان نمیتواند مفید باشد
دما از محسوس ترین عناصر اقلیمی است که ارتباط تنگاتنگ با سایر عناصر اقلیمی دارد و تغییرات آن باعث یک سلسله واکنش های زنجیره ای زیست محیطی دامنه دار می گردد - زابل عباسی، . - 1386 - منابه1، - 1975 دمای جهان را به عنوان معیار عمومی برای پایداری اقلیم جهانی معرفی می کند. بر همین اساس این پارامتر به عنوان یکی از عناصر اقلیمی، شاخص مناسبی برای ردیابی تغییر اقلیم است
یکی از عوامل سازنده ی محیط زیست و شاید از اساسی ترین آنها اقلیم است. دما یک پارامتر ترمودینامیک و مهم جوی می باشد که تغییر آن منشأ بسیاری از تغییرات فیزیکی، شیمیایی و زیست محیطی است. روند تغییرات دما در دهه های اخیر و رخداد امواج گرمایی بعنوان نمادی از مخاطرات جوی در جهان و ایران، همزمان با گرمایش جهانی، نشانی آشکار از وقوع تغییرات اقلیمی در قرن حاضر است. به دلیل اهمیت و تأثیر دما بر شرایط محیطی و اقتصادی- اجتماعی و نیز نقش آن در برنامه ریز یهای خرد و کلان، بررسی تغییرات رفتاری آن در بازه های زمانی طولانی مدت - روند - و کوتاه مدت - فازها و چرخه ها - بویژه در ارتباط با الگوههای گردشی جوی ضروری است. هدف تحقیق حاضر بررسی شرایط همدیدموجا اَبَرگرم استان هرمزگان در دهه های اخیر است. بر این اساس هدف آن شناسایی الگوها، منشأ ورود و مسیر حرکت آنها و شرایط سینوپتیکی مؤثر در بروز امواج گرما و یافتن مدل مناسبی جهت توجیه آن است.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
اقلیم از عناصر و عواملی تشکیل می-شود که برهم کنش آنها موجب شکل گیری هوای غالب در یک پهنه در بلند-مدت می-شود - علیجانی و کاویانی، . - 1385 در چهارچوب همین اقلیم، از برهم کنش عناصر و عوامل جوی، پدیده-های جوی شکل می-گیرد. برخی از این پدیده-ها از کنترل انسان خارج است و موجب آسیب و خسارات می-گردد. امواج گرما یکی از این پدیده-های جوی مخاطره آمیز است. می-توان گفت نخستین گام در جهت کنترل یا حداقل کاهش آسیب-های ناشی از این دسته از پدیده های جوی، تعریف، شناخت و شناسایی آنها با روش-های علمی و مطالعه عوامل موثر بر شکل گیری آنهاست. در منابع مختلف، تعاریف متعددی در مورد موج گرما وجود دارد.
به طور کلی می-توان گفت موج گرما، گرمایش شدید هوا یا حاکمیت و تهاجم هوای بسیار گرم در ناحیه-ای وسیع است. در طی این شرایط دمای هوا منطقه، افزایش غیر معمولی دما را تجربه می-کند. با توجه به تعاریف موجود در رابطه با موج گرم، دو بعد زمانی و فضایی در وقوع یا عدم وقوع موج گرما اهمیت دارد. بعد فضایی با تعیین آستانه دمایی در هر مکان مرتبط است. در انگلستان آستانه وقوع موج گرم دمای 27 درجه سانتیگراد است ولی این دما در ایران بسی بیشتر است. بعد زمانی هم با تعداد روزهای تداوم موج گرم مرتبط است.
در این رابطه هر دمایی بالاتر از یک آستانه مشخص، به صور منفرد و یک روزه موج گرما نیست، بلکه موج گرما باید حداقل دو روز متوالی استمرار زمانی داشته باشد
شاخص-های تعیین کننده آستانه این روزهای حدی گرم در اقلیم-های مختلف، با هم تفاوت-هایی دارد.گروهی از این-گونه شاخص-ها با همکاری کمیسیون اقلیم شناسی و گروه شناسایی تغییرپذیری و پیش بینی پذیری اقلیمی سازمان جهانی هواشناسی، تعریف وارائه شده است
علیائی - - 1382 با دیدگاهی آماری ویژگی های زمانی- مکانی امواج گرمایی در ایران را مورد مطالعه قرار داده و بر تمرکز زمانی آن ها در تیرماه و شدت امواج گرمایی در غرب و جنوب غرب ایران تاکید کرده است. احمدآبادی و احمدی - 1384 - ضمن تحقیق، از دو حالت سینوپتیک وقوع امواج گرمایی در ایران، یکی تقویت و استقرار پرفشار جنب حاره روی خاورمیانه - پر ارتفاع عربی - که زبانه ای از پرفشار جنب حاره ای آزور محسوب می شود، است و در حالت دوم کم فشار حرارتی روی فلات ایران تقویت شده و به سمت عرض های بالا جابجا می شود. این بسط شمالی همراه با جریانات جنوبی باعث انتقال گرما به عرض های شمالی می شود. براتی و موسوی - - 1384 ضمن تحقیق در خصوص امواج گرمایی زمستانه ایران نتیجه گرفتند که هسته های گرما عموماً در ایستگاه های درونی سرزمین ایران به ویژه در محورهای کوهستانی زاگرس و البرز نمایان شده اند.
قویدل رحیمی - - 1390 ضمن تحلیل سینوپتیک موج ده روزه ابر گرم مستولی بر ایران در تیرماه 1389 نشان داد که وجود یک کم فشار حرارتی بر روی شبه جزیره عربستان و اثرات آن عامل اصلی گرمایش و گسیل موج اَبَر گرم در ایران بوده است. اسماعیل نژاد و همکاران - - 1391 در شناسایی امواج گرمایی ایران به این نتیجه رسیدند که موج های گرمایی کوتاه - دو روزه - رخداد بیشتری داشته است و تعداد امواج گرمایی پرتداوم کمتر رخ داده است. پایان زمستان و روزهای نخستین پاییز موج های گرمایی بیشتر و فراوان تر می باشد. این هنگام ها با گذار دوره سرد به گرم و گرم به سرد همزمان است.
موجهای با تداوم بیشتر کم رخداد بوده ولی درصد بیشتری از مساحت ایران را در بر گرفته اند و موج های کوتاه پر رخداد بوده و در گستره ی کمتری از ایران اتفاق افتاده اند. در شمال و شمال غرب، مرکز ایران و سواحل جنوب رخداد موج گرما بیشتر بوده است. همچنین امواج گرم در دوره آماری روند افزایشی داشته و در سال های اخیر، پر رخدادتر بوده اند.
مجرد - - 1394 در تحلیل آماری- همدیدی امواج گرمایی بالای 40 درجه سلسیوس در غرب ایران دو الگوی کلی برای ایجاد امواج گرمایی در منطقه تشخیص داده شد. الگوی اول - امواج نزدیک به حالت نرمال - که در آن پر ارتفاع آزور پر ارتفاع ثانویهای بر روی عربستان ایجاد میکند و به دلیل اینکه در عرض های جنوبی تر ایجاد می شود، تأثیرات کمتری بر روی نیمه غربی ایران دارد. الگوی دوم - امواج شدیدتر - که پر ارتفاع جنب حارهای آزور تا عرض های شمالیتر گسترش یافته و زبانه آن به-صورت کمربندی از شمال آفریقا تا روی ایران کشیده میشود - مانند موج گرمایی شدید سال . - 1998 در هر دو الگو، شکلگیری مراکز کم فشار حرارتی در سطح زمین در جنوب غرب ایران و مکش هوای گرم و خشک بیابان های عربستان به سمت منطقه مورد مطالعه، با رخداد امواج گرمایی همزمان بوده است.
