بخشی از مقاله
چکیده
تحقیقات متعددی در حوزه حسابرسی داخلی صورت گرفته است، اما بررسی مجلات علمی پژوهشی نشان میدهد که تحقیقات مروری در حوزه حسابرسی داخلی مغفول مانده است.به عبارت دیگر، تاکنون در ایران پژوهشی صورت نگرفته است که به مرور تحقیقات حوزه حسابرسی داخلی به طور خاص بپردازد تا حوزههای اصلی این شاخه شناسایی گردند و همچنین تعیین شود که کدامیک از این حوزهها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
در این پژوهش، بر اساس روش آرشیوی و استفاده از روش تحلیل محتوا به بررسی، طبقهبندی و تحلیل مقالات چاپ شده در حوزه حسابرسی داخلی در نشریات معتبر داخلی حسابداری با رویکرد علمی پژوهشی از آغاز انتشار اولین شماره از سال 1371 تا اردیبهشت ماه 1395 و پایاننامههای کارشناسی ارشد در دسترس پرداخته شده است.
هدف اصلی این تحقیق شناسایی حوزههای تحقیق در زمینه حسابرسی داخلی در داخل کشور است. مرور مطالعات پیشین در حوزه حسابرسی داخلی علاوه بر ارائه یک بانک اطلاعاتی جامع در قالب مقالات چاپ شده در مجلات معتبر علمی موجب افزایش اطلاعات پژوهشگران درباره یافتهها، کاربرد نتایج و روشهای به کار برده شده میشود.
تحقیقات این بخش بر اساس روش تحقیق و موضوع مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفتهاند. نتایج این پژوهش نشان میدهد، پس از پایاننامهها با 29 درصد، مجله دانش حسابداری با 16 درصد، بیشترین سهم مقالات حسابرسی داخلی را در خود گنجانده است. نزدیک به 49 درصد پژوهشها از روش کتابخانهای و 38 درصد از روش پیمایشی -پرسشنامه در مطالعات خود استفاده کردهاند. همچنین با استفاده از رویکرد تحلیل محتوا ساختار یافته به تحلیل موضوعی مطالعات پرداخته شده است.
-1مقدمه
در هر سازمان، مدیریت، مسئولیت پاسخگویی در خصوص منابع در دسترس، نحوه دستیابی و به کارگیری آنها را بر عهده دارد. از طرفی با توجه به پیچیدگیهای محیط تجاری، گسترش دامنهی انتظارات ذینفعان، بحرانهای مالی، قوانین و مقررات، پیشرفتها و پیچیدگی سیستمهای اطلاعاتی و... شاهد توجه بیش از پیش به اهمیت پاسخگویی مدیران هستیم. از اینرو لازم است مدیریت به منظور ایفای مسئولیتهای خود سازوکارهایی را در اختیار گیرد که این سازوکارها در نظام راهبری شرکتی هر سازمانی گنجانده میشود.
یکی از مهمترین سازوکارهایی که امروزه در اکثر کشورهای توسعهیافته و شرکتهای بزرگ استفاده میشود، حسابرسی داخلی است که میتواند تأثیر قابلملاحظهای بر برآوردن نیازهای استفادهکنندگان از نتایج آن داشته باشد. انتشار استانداردها و رهنمودهای اجرای حرفهای حسابرسی داخلی توسط انجمن حسابرسان داخلی، الزام نهادهای حرفهای مانند انجمن حسابداران رسمی آمریکا در خصوص پیروی از این استانداردها، تصویب قوانینی مانند ساربنز آکسلی در سال 2002، تأکید سازمانهای منطقهای - کشوری - بر استفاده از استانداردهای بینالمللی حسابرسی داخلی - هاس، - 2006 از عوامل نشاندهنده توجه روزافزون به این رشته میان دانشگاهیان و اهالی حرفه است. با توجه به اهمیت این رشته، نشریهها، محققان و صاحبنظران دانشگاهی و حرفه، به بیان اصول، روشها، عملکرد، نتایج و الزامات این رشته پرداختهاند تا به بهبود هر چه بیشتر آن کمک کنند.
از اینرو نوع شناسی و تحلیل محتوای تحقیقات انجام شده در این حوزه ضروری به نظر میرسد تا با مرور پژوهشهای انجام شده در این حوزه موضوعاتی که محققان به آن پرداختهاند، نتایج تحقیقات آنها، نقاطی که کمتر به آنها پرداخته شده است و انواع روشهای تحقیق مورد استفاده مشخص گردد تا دیدی جامع پیش روی محققان آتی قرار گیرد. تاکنون چنین تحقیقی در ایران در این زمینه صورت نگرفته است.
پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل محتوای تحقیقات علمی پژوهشی حوزه حسابرسی داخلی در مجلههای علمی پژوهشی و پایاننامههای کارشناسی ارشد طی دو دهه اخیر در ایران میپردازد تا بتواند با طبقهبندی تحقیقات انجام شده و روشها و جامعه آماری به کار گرفتهشده، ضمن دستیابی به دیدی ساختار یافته در نوع پژوهشها و روشهای آنها، با تحلیل محتوای تحقیقات، حوزههایی که در آنها تحقیقات اندکی صورت گرفته است یا تحقیقات دارای نتایج متضاد یا ناقص هستند نیز مشخص شوند. هدف نهایی از این تحقیق تعیین مطالعات انجام شده در حوزههای گوناگون حسابرسی داخلی و ارائه یک بانک اطلاعاتی از مجموعه مطالعات انجام شده در قالب مقالات چاپ شده در نشریات علمی پژوهشی و پایاننامههاست.
این تحقیق در پی تحلیل محتوا تحقیقات انجام شده در حوزه حسابرسی داخلی است تا با نوع شناسی و تحلیل روشهای به کار برده شده در تحقیقات این حوزه و نتایج به دست آمده از آن، ضمن طبقهبندی عوامل اثرگذار و اثرپذیر از این رشته، نقاط قوت و ضعف تحقیقات انجام شده را از نظر موضوعی مشخص کند. اهداف این تحقیق را میتوان بهصورت زیر برشمرد:
.1 شناسایی حوزههای تحقیق در حسابرسی داخلی؛
.2 طبقهبندی موضوعی تحقیقات انجام شده در حوزه حسابرسی داخلی؛
.3 شناسایی انواع روشهای تحقیق به کار گرفتهشده توسط محققان در حسابرسی داخلی؛
.4 شناسایی نقاط موردتوجه محققان و حوزههایی که کمتر موردتوجه قرارگرفتهاند؛
.5 دستیابی به نگرشی جامعه در مطالعات پیشین و دستیابی به دیدی روشنتر برای تحقیقات آتی.
با توجه به اهداف ذکر شده برای تحقیق پیش رو میتوان سؤالهای تحقیق را به شکل زیر مطرح کرد:
.1 انواع روشهای تحقیق در حسابرسی داخلی کدماند؟
.2 فراوانی هر یک از روشهای تحقیق به چه میزان است؟
.3 حوزههای تحقیقاتی در حسابرسی داخلی کدماند؟
.4 فراوانی تحقیقات در هر حوزه چگونه است؟
.5 محققان در هر حوزه به چه نتایجی دستیافتهاند؟
.6 کدام حوزههای حسابرسی داخلی کمتر موردتوجه قرار گرفتهاند؟
لازم به ذکر است در این تحقیق پس از طبقهبندی موضوعی تحقیقات انجام شده که مهمترین بخش این تحقیق است به خلاصه نتایج حاصل از کار محققان اشاره خواهد شد تا به دیدی جامع از نتایج تحقیقات انجام شده در هر حوزه دستیابیم. ولی در این تحقیق در پی واکاوی علت روشهای تحقیق به کار گرفتهشده و یا چرایی تعارض احتمالی بین نتایج تحقیقات مشابه نیستیم. به این ترتیب ساختار مقاله به این گونه است که پس از بیان مبانی نظری و مروری بر ادبیات پیشین، روش تحقیق به کار گرفته شده در این پژوهش و نتایج حاصل از آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در نهایت، جمع بندی، پیشنهادات و محدودیتهای تحقیق ارائه خواهد شد.
-2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
1؛-2 مبانی نظری
به دنبال رسواییهای مالی در اوایل قرن بیست و یکم و تضعیف اعتماد سرمایهگذاران به بازار سرمایه، توجه قانونگذاران و صاحبنظران به سمت نظام راهبری شرکتی و کیفیت افشای اطلاعات توسط شرکتهای سهامی معطوف گردید. بهمنظور بازگشت اطمینان عموم نسبت به افشای گزارشهای مالی و تسهیل تحقق رسالت اصلی شرکتهای سهامی عام یعنی ایجاد ارزش برای سهامداران، کیفیت نظام راهبری شرکتی و طراحی مکانیزمهای اثربخش و کارای آن موردتوجه قرار گرفت.
به عبارت بهتر، راهبری شرکتی اثربخش باعث حصول اطمینان از پاسخگویی شرکتی میشود؛ قابلیت اطمینان و کیفیت اطلاعات مالی عمومی را افزایش میدهد؛ سلامت و کارایی بازارهای سرمایه را میافزاید؛ و بنابراین اعتماد سهامداران را جلب میکند. به همین ترتیب، راهبری شرکتی ضعیف میتواند به اثرات منفی بر ظرفیتهای شرکت، عملکرد و پاسخگویی آن منجر شود و باعث ایجاد مشکلات مالی و حتی بروز تقلب گردد
مسلم است که ساختار راهبری شرکتی با مکانیزمهای داخلی ازجمله هیئتمدیره - خصوصاً مدیران مستقل - ، کمیته حسابرسی، مدیریت اجرایی، کنترلهای داخلی و وظیفه حسابرسی داخلی و مکانیزمهای خارجی ازجمله بازار سرمایه، حسابرسان مستقل و قوانین و مقررات دولتی شکل میگیرد. لذا، اثربخشی راهبری شرکتی و اثربخشی اجزا و مکانیزمهای آن درهمتنیده بوده و یکی علت و معلول دیگری است. بهاینترتیب، بهموازات اهمیت روزافزون موضوع راهبری شرکتی و ارتقای کیفیت آن در سراسر شرکتهای سهامی عام، استقرار واحد حسابرسی داخلی بهعنوان سازوکار داخلی آنکه دارای تاریخچهای چندین ساله است، موردتوجه قابلملاحظه قرار گرفت. جامعترین تعریف در خصوص حسابرسی داخلی، توسط انجمن حسابرسان داخلی ارائه شده است:
" حسابرسی داخلی یک فعالیت اطمینانبخشی و مشاورهای مستقل و بیطرفانه است که بهمنظور ایجاد ارزشافزوده و بهبود عملیات سازمان طراحی میشود. حسابرسی داخلی با بهکارگیری رویکردی منظم و سیستماتیک برای ارزیابی و بهبود فرآیندهای اثربخش مدیریت ریسک، کنترل و راهبری به سازمان در جهت دستیابی به اهداف کمک میکند."
همانطور که از تعریف فوق بر میآید، یکی از وظایف اصلی و کلیدی حسابرسان داخلی، ارزیابی و بهبود فرآیندهای اثربخش مدیریت ریسک، کنترلهای داخلی و نظام راهبری شرکتی است. نظام راهبری، فرآیندی است که توسط هیئتمدیره و به منظور تفویض اختیار، هدایت و نظارت بر عملکرد مدیریت جهت دستیابی به هدفهای مورد نظر سازمان، مستقر میشود. مدیریت ریسک که با نظام راهبری در یک ارتباط تنگاتنگ قرار دارد، فرآیندی است که توسط مدیریت مستقر میشود تا موارد مبهم و غیر شفاف - ریسکها و فرصتها - ، که می-توانند بر توانمندیهای سازمان در دستیابی به هدفهایش تاثیر بگذارند، شناسایی و مورد حل و فصل قرار گیرند.
کنترل داخلی نیز که در مدیریت ریسک برقرار میشود، فرآیندی است که توسط مدیریت اعمال میگردد تا موارد ریسک در سطحی قابل قبول کاهش یابند. در حالی که هیئتمدیره مسئولیت هدایت فرآیندهای نظام راهبری را بر عهده دارد و مدیریت اجرایی، مسئول هدایت و اجرای فرآیندهای مدیریت ریسک و کنترلهای داخلی است
