بخشی از مقاله
چکیده
ازدیربازتاکنون درادبیات همواره ادبیات حماسی جایگاهی خاص داشته است. زیرا حماسه آفرینی ازجمله اعتقادات وسرگرمیهای مردم بوده واسطورههای تاریخی وادبی مورد توجه بودهاند. درادبیات کلاسیک ایران اثر بزرگی مانند شاهنامه شاهد این ادعاست. درقرن حاضربعد از برپا شدن جنگهای گوناگون، ادبیات حماسی تغییرات زیادی کرد به طوری که امروزه شاهد نتیجه آن، ادبیات جنگ هستیم. در ایران به دلیل جنگ ایران و عراق، ادبیات مقاومت پدیدآمد.
ادبیات داستانی رویکردی ویژه به مقوله جنگ پیداکرد. زیرا نویسنده میتواند با ثبت هنرمندانه وقایع وبه تصویرکشیدن حماسهها ، ایثارها، فداکاریها و شکستها و پیروزیهای یکملّت، نویسنده عوارض جنگ باشد، مردم رابه مقاومت دربرابر دشمن تشویق کندوحتّی گاهی عقایدجدیدی را به تحریر درآورد. در این پژوهش سعی پژوهشگر آن است تا بعد از یافتن نقاط قوت وضعفهای داستانهای انتخاب شده و با توجه به تاثیر استفاده به جا از عناصر داستانی به راههایی برای ماندگاری آثار دفاع مقدس و رساندن پیام مدافعین هشت سال دفاع مقدس برسد.
مقدمه
دفاع مقدس وجنگ هشت ساله تحمیلی تاثیری غیر قابل انکار و روشنگر بر جامعه و بخصوص بر نویسندگان و هنرمندان داشته است. به عبارتی دفاع مقدس سند مقاومت ملت ایران در تاریخ ماندگار شده است. از این رو جستجوی حقیقتها و ارزشهای این رویداد بزرگ تاریخی و تاثیرگذاردرعرصه هنرودفاع مقدس ضروری است. ازپایان تابستان 1359 ش ، تا کنون برگی تازه در عرصه تاریخ ادبیات ورق میخورد که در تاریخ ایران بی نظیر است. سیری در جنگ ایران و عراق وادبیات داستانی متاثر از این جنگ، نشان میدهد که محتوا وساختار داستان در این نوع خاص از ادبیات که دفاع مقدس نامیده میشود، شایسته تحلیل وبررسی است. انتخاب رمان این نوع ادبی - روزهای آخرازاحمددهقان - که دیدگاههای نویسنده آن متفاوت است، از این منظر بوده است.
مسیر این پژوهش بررسی عناصر داستان شامل:
پیرنگ، شخصیتپردازی، گفتگو، زاویه دید، صحنه و صحنه پردازی، حقیقت مانندی، تخیل، درون مایه، فضا و رنگ، لحن، موضوع و ویژگی سبک نویسنده موضوع اصلی این پژوهش است. برای انجام این پژوهش زندگی و سبک و آثار نویسنده پس از خوانشهای متعدد این رمان و خارج کردن عناصر داستانی آن بر اساس کتابهای مرجع این حوزه است. با بهره گیری از عناصر کلیدی داستان، میزان موقعیت شاخص بودن و تاثیرگذاری آن در جامعه ادبی بیان میشود.
در این پژوهش دادههای جمع آوری شده با استفاده از تکنیکهای تحلیل کیفی مورد بررسی وتحلیل قرار میگیرد. بدین صورت که ابتدا عناصر داستان تعریف میشود و سپس روی د استانهای منتخب مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.
ادبیات چیست و چه ماموریتی دارد؟ ادبیات در نزد بشر ابتدایی که سرشار ازتخیّل توهّم و ترس بود و چشم مظاهر طبیعت دوخته بود که گاه چرا از لطف بود و گاه پر از خشم و عتاب. ادبیات و نیرویتخیّل که در آن نفوذ دارد اسارت جسمانی انسان را قابلتحمّل میکند. ادبیات و دین هر دو از یک منشا مشترک یعنی انسان سرچشمه میگیرد، هدفهای مشترکی دارند، یعنی وصول به عالم برتر، با این تفاوت که دین بیشتر طالب حق است و ادبیات طالب حقیقت، اما هر دو راه به آسمان جستهاند. تاثیری که ادبیات بر جامعه بشری نهاده است در ارتباط با خویشاوندی با دین است یعنی هر دو داعیه اصلاح جامعه و بسط دامنه اخلاق را دارد اما سبک کار ادبیات با دین فرق دارد. ادبیات بعنوان یکی از شاخههای هنر، خزانهی بایگانی ارزشها بوده است در طی هزاران سال آنچه از دریافتهای بشر قابل ثبت شدن و ماندن بوده از طریق ادبیات وهنر انتقال داده شده است
در فرهنگ اسلامی و در ایران، ادب به معنای مجموع روشهای خوب زندگی کردن بوده است. یک اثر همین که از جوهر هنری برخوردار بود، خوب و حقیقی نیز پنداشته میشد وهنرمند خود بخودمروّج اخلاق نیز بود. ارسطو تماشای تراژدی را موجب "تطهیر روح و تزکیه نفس"میدانست
رمان درمعنی عام آن به دو گونه داستان کوتاه و رمان تقسیم میشود
جنبه اصلی رمان جنبه داستان سرایی آن است
رمان باید حاوی زندگی بر حسب ارزش نیز باشد
استعداد قصه گو یی در درجهاوّل اهمیت است و استعداد ادبی در درجه دوم اما بسیارمهّم. زیرا استعداد فاقد مهارت مثل بنزین بدون ماشین است، که شعله زیاد دارد اما چیزی را به حرکت در نمیآورد
ادبیات پایداری جلوهای حماسی از هنر و ادبیات موعود است ما به عنوان یک مسلمان که بهرهای از هنر داریم، چشم به آینده موعود دوخته ایم. پس این "هنر و ادبیات" ما باید از هم اکنون چشم به افق این آینده موعود بدوزد و هنرمند ان ما برای رسیدن به قاف کمال چنین آیندهای باید تلاش کنند. ادبیات پایداری و مقاومت ریشه در کربلا و عاشورادارد.
ادبیات مشروطه به ادبیات دورهای گفته میشود که در آن شاعران، نویسندگان، اصحاب هنر، ادبیات را وسیلهای برای بیان اهداف سیاسی و اجتماعی خود از جمله تنویر افکار مردم، آزادی و استقرارمشروطیّت قرار داده بودند. ادبیاتی که به شرح و بیان مبارزه، پایداری، از جان گذشتگی و درد و رنج مردم مبارز، جهت به دست آوردن آزادی، استقلال و رسیدن به برابری و از بین بردن جور و ستم و کوتاه کردند ستم تجاوزان و اشغالگران از سرزمین اجدادی خود و دفاع از فرهنگ و سنتهای قومی و حمایت از دین و باور داشتهای مردم آن سرزمین است
ادبیات مقاومت در فرهنگ معین به "ایستادگی" تعبیر شده است و ادبیات پایداری به "مقاومت، ایستادگی، دوام وتوان". اما مقاومت کلمهای عربی است و در ادب عرب جایگاه دارد و پایداری واژهای فارسی و در ادب فارسی مورد استفاده است. در ایران بعد از هشت سال دفاع مقدس مقوله جنگ وارد ادبیات و داستان نویسی شد.
