بخشی از مقاله
چکیده
اقلیم یک عامل مهم و تاثیر گذار بر تمام فعالیت های انسان است .اهمیت تاثیر اقلیم بر معماری به ویژه در کشور ما که تنوع اقلیمی در آن کاملاً مشهود است ، محققین و پژوهشگران را بر آن داشته که به بررسی دقیق معماری هر یک از اقلیم های موجود در کشور بپردازند ..هر کجا تنوع طبیعی و انسانی تحت تاثیر قرار می گیرد نوعی الگوی زندگی منحصر به فرد و پدید آورنده معماری بومی شکل می گیرد هدف این پژوهش به ارزیابی اقلیمی مساکن سنتی روستاهای دهستان بدر - قروه - ازتوابع استان کردستان پرداخته می شود.معماری بومی منطقه دهستان بدر در گذر زمان رشد پیدا کرده و ساختمانها در اثر بکار گیری عوامل اقلیمی ،محیطی و استفاده از مصالح بوم آور، پاسخگوی نیازهای ساکنان بوده اند.بنابراین شناخت، این تجارب علاوه بر کمک به توسعه پایدار، می تواند در بازتولید فضاهای مسکونی و معماری در منطقه به کار گرفته شود .این مقاله با چنین هدفی به روش پیمایشی انجام می پذیرد و روش نمونه گیری از نوع نمونه گیری در دسترس می باشد .
در این مطالعه 3 گونه ای مسکن سنتی روستای دهستان بدر انتخاب و برداشت گردید و سپس تاثیرات عوامل اقلیمی بر شکل گیری این مساکن و معماری آنها مورد بررسی قرار گرفت.در این بررسی تاثیرات فرهنگ، مصالح بوم آور و نقش طبیعی زمین نیز مورد توجه قرار گرفته است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که معماری این منطقه هماهنگ و پیرو اصول معماری ارگانیک می باشد. نتیجه حاصل از این تحقیق نشان می دهد مهمترین عوامل موثر در فرم و شکل گیری پلکانی و همچنین سازه های مورد استفاده در مساکن روستایی دهستان بدررا می توان به این شرح بیان کرد: شکل وفرم کوهستانی منطقه دهستان بدر، مصالح بومی، عوامل اقلیمی و جغرافیایی، اشتغال و اقتصاد منطقه، ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی مردم ساکن در آن منطقه.
واژه های کلیدی:اقلیم،معماری بومی،مسکن روستایی،دهستان بدر،معماری کوهستانی
- 1 مقدمه
آب و هوا، یکی از عوامل مهم و اثر گذار بر زندگی انسان است و عبارت است از هوای غالب یک منطقه در دراز مدت - علیجانی کاویانی, - 1382معماری، یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر در میان اقوام مختلف در اقلیم های متفاوت و دارای فرم، رنگ و کاربردهای گوناگون است - کسمایی, - 1382اگر ما خواستارزندگی همساز با محیط خود هستیم، باید آنچه که نیاکان ما در پس سال ها تجربه با طراحی اقلیمی و حس مکان، به دست آورده اند، انتخاب کنیم؛ در غیر این صورت، بخش عظیمی از کیفیات پایدار بدست آمده از تجارب بشری را از دست خواهیم داد. با نگاهی به بافت مجتمع های مسکونی در می یابیم که استفاده از انرژی های تجدیدپذیر مانند آفتاب، باد، و غیره از دیرباز مورد توجه انسان بوده است .بی آنکه در این زمینه، سهم یا وزن عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی واقتصادی نادیده انگاشته شود، نحوه قرارگیری مساکن، فضاهای پرو خالی، استقرار پلان و بنا، حجم و عناصر اصلی، رابطه فضائی عناصر اصلی پلان، توزیع معماری، مصالح مورد استفاده، ابعاد فضاها و همه و همه در ارتباط با پدیده اقلیم تعریف و تنظیم می شد.
طبیعی است که این مناسبات یکباره نبوده بلکه با بکارگیری عنصر سعی و خطا و کسب تجارب بومی و محلی در طول آزمون بسیار روی داده است .ناگفته پیدا است که این دانش حائز ارزش بوده و در طراحی اقلیمی از آن اغلب به عنوان» پیشینه طراحی زیست اقلیمی مدرن - 3 یاد می گردد - - B , 1996با این حال، آنچه که مشخص است این است که هر منطقه فرم ساختمان سنتی یا معماری بومی خاص خود را دارد .معماری بومی به طور سنتی به فرم های اطلاق می شود که بر اساس نیازهای ساکنین یک منطقه و محدودیت های محل و اقلیم شکل گرفته باشد - اوکتاری, - 1386در این معماری، توزیع جرم ساختمانی به نحوی است که درزمستان علاوه بر بهره گیری کامل از حرارت تابش خورشید، جریان هوا به خارج ساختمان به حداقل ممکن کاهش می یابد .همچنین در تابستان ضمن به حداقل رساندن هدایت حرارتی، امکان استفاده از تشعشع برایخنک کردن بنا کام ًلا مهیا می گردد .پلان ساختمان در زمستان از حرارت تابشی آفتاب حداکثر بهره را برده و در عوض هدایت حرارت را به حداقل ممکن می رساند .همچنین در تابستان ضمن ایجاد تأخیر در هدایت حرارتی از تهویه مناسب بهره گرفته می شود - پوردیهیمی, - 1378
معماری بومی روستایی دراستان کردستان، بر اساس شاخص ها و عوامل فرهنگی، اقلیمی و معیشتی مختلف و متفاوت با سایر نقاط کشور، شکل گرفته است؛ به طوری که این گوناگونی در شیوه های ساخت و ساز، نوع پلان، نوع استقرار، نوع مصالح و ... نمایان است؛ از سوی دیگر، شکل گیری معماری این منطقه در جهت حفظ آسایش ساکنان، با بهره گیری از عناصر مفید اقلیمی، ضمن احترام به طبیعت و سایت، به وجود آمده است. در سیمای روستاهای این استان، احترام به طبیعت را می توان در نحوه ی استقرار بر اساس توپوگرافی منطقه، شکل گیری بافت بر اساس طبیعت، استفاده از سنگ و خاک در ساخت بنا و اندود نما، پوشش بام و ... مشاهده کرد.
- نگارنده - توسعه این معماری در اثر بکارگیری فنون محلی و استفاده از مصالح بوم آورد، اغلب فرآیندنسبتًا ساده داشته و به راحتی به بخشی از نیازهای عملکردی ساکنین پاسخ می داده است .به همین دلیل برخی از طراحان، آن را به مثابه مدل معماری پاسخگوو پایدار تعبیرمی نمایند. - - 2004 Serefhanoglu Sozenبه طور مسلم، امروزه شناخت و ارزیابی نقش اقلیم بر بافت و بناهای سنتی جزو مهم ترین برنامه ها و اولویت ها در کاهش مصرف انرژی، استفاده استفاده از منابع طبیعی به جای سیستم های مکانیکی و ایجاد فضای زندگی راحت، سالم و بادوام می باشد. - - Ozay , 2004خوشبختانه در چند دهه اخیر موضوع ساختمان غیر فعال، ساختمان کم مصرف و ساختمان بدون مصرف جزو مباحث جدی اغلب کشورهای توسعه یافته بوده است .
تعداد کنفرانس های علمی، مقالات و کتب منتشره در زمینه معماری پایدار، معماری سبز، معماری زیستی، معماری اقلیمی و امثال آن گواه بر این مدعا است در ایران با وجود پیشرفت های علمی و تکنولوژیکی، به طراحی محیطی و اقلیمی توجه چندانی مبذول نمی گردد .سیاست گذاری نا مناسب، تقدم اهداف کوتاه مدت بر اهداف بلند مدت، رقابت های غیر اصولی، آموزش ناکافی، دسترسی ارزان و یارانه ای به منابع فسیلی نظیر نفت وگاز و موارد مشابه از دلایل این مسئله می توانند باشند .این در حالی است که در مبحث 19مقررات ملی ساختمان چنین می خوانیم»طراحی معماری ساختمان باید حتی الامکان همساز با اقلیم باشد به نحوی که از شرایط مطلوب طبیعی حداکثر استفاده به عمل آید و در ضمن ساختمان در برابر شرایط نامطلوب اقلیمی محافظت گردد تا مقدار انرژی برای تأمین مورد نیاز برای تأمین گرمایش و سرمایش به حداقل رسیده و بخشی از آن از طریق طبیعی تأمین شود« - دفتر تدوین وترویج مقررات ملی ساختمان, - 1385در سال های اخیر به دلیل رشد فزاینده ی نوسازی و به تبع آن تخریب و ترمیم بناهای بومی، شاهد تغییر در بافت و سیمای روستاهای این منطقه از کشور هستیم؛ به گونه ای که به سختی می توان ساختمانی را پیدا نمود که معماری گذشته ی خود را حفظ کرده باشد.
بناهای جدید، برگرفته از معماری شهری و مدرن هستند که بدون کوچک ترین تغییری در روستاها نیز ایجاد شده اند و این در حالی است که ساختمان های قبلی روستاییان بر اساس نوع معیشت و ساختار روستا، شکل می گرفت و هر اقلیمی معماری مختص به خود را داشت؛ اما بناهای جدید را می توان با کمترین تفاوت در معماری، در شهرها و روستاهای سایر نقاط کشور نیز مشاهده نمود. - نگارنده - این مقاله با هدف تغییر روند جاری و کمک به معماری سازگار با اقلیم، درصدد ارزیابی اقلیمی مساکن روستاهای - دهستان بدرقروه - از نقطه نظر تطابق مساکن با اقلیم منطقه و سازگاری آن با اقلیم مربوطه تهیه و تنظیم شده است .به طور کلی این مقاله دربرگیرنده دو قسمت اصلی می باشد .بخش اول بجز مقدمه، شامل روش تحقیق، معرفی روستاهاو منطقه مورد مطالعه - از حیث عوامل محیطی، اقلیمی، فرهنگی، جمعیتی، اقتصادی، کالبدی و فیزیکی - و بخش دوم دربرگیرنده ارزیابی گونه های مسکونی سنتی روستا و بررسی عملکرد آنها در برابر اقلیم سرد و کوهستانی به صورت مطالعات میدانی می باشد.
-2 معرفی محدوده مورد مطالعه
"دهستان بدر" نام منطقه در جنوب شهرستان قروه است که از جنوب غربی تا جنوب شرقی قروه امتداد دارد، مردم این ناحیه به گویش کردی، ، سخن میگویند و توانسته اند در میان رشته کوه های زاگرس بدور از آسیب زمان ،آداب ورسوم فرهنگی خود را حفظ کنند. - نگارنده -
