بخشی از مقاله
چکیده:
یک هدف رایج در تحلیل ارتباط بین پوشش گیاهی و محیط، آشکار ساختن و توصیف ارزش گونه های مختلف می باشد. جنگل های رودخانه ای منطقه مارون بهبهان به عنوان یکی از جنگل های شاخص رودخانه ای در استان خوزستان مطرح و مهم می باشند. جنگل های حاشیه رودخانه مارون بهبهان در جنوب غربی ایران در استان خوزستان واقع شده است. از روش ترانسکت خطی جهت نمونه برداری از پوشش استفاده شد. از طریق روش TWINSPAN طبقه بندی پوشش گیاهی انجام شد.
سپس از طریق روش Dufrene و Legendre، اقدام به شناسایی گونه های شاخص و کلیدی شد. نتایج نشان داد که شش گروه اکولوژیک بدست آمد. برای هر گروه، گونه های شاخص و کلیدی مشخص گردید. گونه های شاخص درختی مشخص شده Populus euphratica و Tamarix arceuthoides هستند. نتایج نشان داد که گونه های شاخص و کلیدی جنگلهای رودخانه ای عمدتا" متعادل کننده شاخص شوری و سطح آب زیرزمینی میباشند و با سایر جنگلهای رودخانه ای دنیا مشابهت دارند.
مقدمه:
یک هدف رایج در تحلیل ارتباط بین پوشش گیاهی و محیط، آشکار ساختن و توصیف ارزش گونه های مختلف می باشد. درصورتی که شرایط محیطی، مختلف باشند و بتوان آن را در قالب گروه هایی از واحدهای نمونه برداری منعکس کرد، می توان با محاسبه مقادیر شاخص برای گونه های مختلف درک بهتری از ارتباط محیط و پوشش گیاهی بدست آورد [1]. برای اولین بار اصطلاح گونه ی کلیدی را مطرح کرد. این گونه ها در بین گونه های شاخص دارای اثرات متفاوتی به نسبت وفور نسبی شان میباشند .
[2] گونه شاخص برای ارزیابی شرایط محیطی ویژه در علم بیولوژی همواره مورد استفاده قرار گرفته است .[3]گونه ی کلیدی یک مفهوم است برای کمک به رسمیت شناخته شدن، درک تنوع اکوسیستم و عملکرد آن و دارای اثر مضاعف بر محیط زیست خود نسبت به بیوماس خود دارد. چنین موجوداتی معمولاَ نفوذ قوی در بسیاری از موجودات دیگر در یک اکوسیستم دارند و ممکن است که نقش مهمی در تعیین ساختار جامعه ی زیستی بازی کنند .[4] جنگل های رودخانه ای منطقه مارون بهبهان به عنوان یکی از جنگل های شاخص رودخانه ای در استان خوزستان مطرح و مهم می باشند. این جنگل ها را میتوان از نظر ساختاری و ترکیبی بعنوان توده های ناهمسال آمیخته با ناهمگنی زیاد قلمداد کرد .[5] هدف از این مطالعه شناسایی گونه های شاخص و کلیدی در جوامع گیاهی رودخانه ای بهبهان میباشد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه:
منطقه مورد مطالعه جنگل های حاشیه رودخانه مارون بهبهان است که در جنوب غربی ایران در استان خوزستان ؛ بین 30˚ - و 38 و - 53˝ و 30˚ - و39 و - 38˝ طول جغرافیایی شرقی و 50˚ - و 09 و - 37˝ و 50˚ - و 10 و - 25˝ عرض جغرافیایی شمالی قرار دارد. ارتفاع منطقه از سطح دریا 250-300 متر است. متوسط بارش سالانه 350/04 میلیمتر و متوسط دمای سالانه 24 درجه سانتیگراد است. منطقه براساس فرمول اقلیمی دومارتون دارای اقلیم نیمهخشک و براساس فرمول آمبرژه دارای اقلیم خشک است. برای نمونه برداری از پوشش گیاهی از روش ترانسکت خطی استفاده شد .[6] ترانسکت ها بطور عمود بر محور اصلی رودخانه و به فواصل هر 100 متر از یکدیگر پیاده شد و روی هر ترانسکت به فواصل هر 50 متر یک قطعه نمونه مربعی شکل به مساحت 100 مترمربع در نظر گرفته شد. تعداد 79 قطعه نمونه با توجه به دقت آماربرداری محاسبه گردید.
روش تجزیه و تحلیل داده ها:
بعد از جمع آوری داده ها تراکم - density - ، غلبه - dominance - و بهدنبال آن تراکم نسبی و غلبه نسبی برای یکایک گونهها محاسبه شد. از مجموع مقدارهای نسبی فوق شاخص ارزش اهمیت - Importance Value Index - برای هریک از گونهها بهدست آمد .[7] ویژگی های مانند غلبه و پوشش پارامترهایی هستند که برای توصیف جوامع به صورت جزوه جزوه استفاده می شوند. بمنظور طبقه بندی پوشش گیاهی منطقه از رتبه بندی گونه ها بر اساس ارزش اهمیت جهت تعیین تیپ غالب منطقه استفاده شد. گروه های اکولوژیک برای کلیه گونه های علفی و چوبی با بهره گیری از تجزیه وتحلیل TWINSPAN در برنامه PC-ORD تعیین شد.
برای برآورد شاخص هایی که در این کار مورد بحث و نتیجهگیری قرار گرفتهاند، از فرمولهای زیر استفاده شد: تراکم نسبی= - تعداد افراد یک گونه/ کل تعداد افراد در توده - 100 × غلبه نسبی - = کل سطح مقطع گونه / کل سطح مقطع افراد در توده - 100 × شاخص ارزش اهمیت = - IVI - تراکم نسبی + غلبه نسبی بیشترین مقدار شاخص برای یک گونه معین در یک گروه محاسبه میشود. معنی داری شاخص ارزش اهمیت برای هر گونه گیاهی، از طریق آزمون مونت کارلو که بر پایه یک روش تصادفی سنجی با 1000 بار تکرار انجام میگردد.
نتایج:
نتایج طبقه بندی TWINSPAN در شکل - 1 - آمده است. اولین سطح طبقه بندی با مقدار ویژه 0/59 به دو گروه 61 و 17 قطعه نمونه تقسیم شده است. دومین سطح طبقه بندی با مقدار ویژه 0/36 به دو گروه 25 و 36 قطعه نمونه تقسیم شده است. سومین سطح طبقه بندی با مقدار ویژه 0/33 به دو گروه 7 و 9 قطعه نمونه تقسیم شده است. در این طبقه بندی بر اساس مشاهده و تجارب موجود در منطقه، تعداد 11 سطح برای طبقه بندی پوشش در نظر گرفته شد. این 11 سطح شامل 6 گروه میشود.
