بخشی از مقاله
چکیده
از مباحث بنیادی شهرسازی شناخت مجموع عواملی است که ابعاد مختلف پویش و تحول شهری را بهسوی هدفهای بهینه هدایت میکند و منجر به شکلگیری تحولات جدید شهری میگردد.با روند تغییرات فضاهای عمومی در قرن بیست و یکم در شکل ، عملکرد و محتوای خود دخالت آگاهانه در فرآیند تحولات شهری رسالت شهرسازی جدید است.
ازاینرو توجه به مفهوم خلاقیت و بررسی اثرات آن در سازوکار شکلگیری فضاهای شهری در بسترهای جدید موجود نظیر جهانیسازی که بر خلق مکانهای با هویت مؤثر است حائز اهمیت میباشد.امروزه هنر و هنرمندان و طراحان و گروههای خلاق در تغییر محتوای فضاهای عمومی نقش کلیدی دارند.استفاده از این ابزارها در کنار مؤلفههای درونی مکان سازی نظیر مشارکت محلی،اقتصاد،کالبد،پایداری و فرهنگ میتواند تعریفی جدید از کیفیتهای طراحی شهری در قرن حاضر ارائه دهد.
-1 مقدمه
در دهههای اخیر و با گسترش و تحول فناوری ، رویکردهای جدید در رابطه با مسائل شهری مطرح گردیده است.امروزه شهرها در راستای ارتقا کیفیت زندگی برای ساکنان خود در پی همگامسازی خود با روند این تغییرات در پی جذب سرمایههای بیشتر اقتصادی و تکنولوژی گام برمیدارند.ازجمله این تحولات میتوان به جهانیشدن،تغییرات صنعتی،ارتباطات،سیاستهای محیطی و رقابت بین مکانها اشاره کرد تأثیر این تحولات بر طراحی شهری پررنگ بوده و مکان سازی که بهعنوان یک رویکرد جامع و فرآیندی نوین در قرن بیستم مطرح است نیز دچار دگرگونی گشته است.این مقاله در پی بررسی جدی این موضوع است.
برای شروع تفکر متفاوت در مورد راهها و برنامههایی که ما برای تجربهی زندگی شهری خلق میکنیم، دولت در تمام سطوح باید چگونگی شکل گرفتن فضاهای عمومی و مکانها بهعنوان هسته توسعه و ساخت شهر را تشخیص دهد .و با توجه به قدرت خود در دستیابی به نتایج متعدد به مکان سازی بهصورت سریع، مؤثر و دموکرات بپردازد، درواقع مکان باید در مرکز سیاست و چارچوب برنامهریزی دولت قرار گیرد مدیریت مکان محور از اجزای اساسی در دستور کار جدید شهری قرار گیرد.
امروزه در سراسر جهان جنبش مردمی برای شناخت مکان بهعنوان نیروی دگرگونکننده شهرها وزندگی روزمره ساکنان آن شکلگرفته است.دولتها و شهروندان دریافتهاند که همکاری پیرامون یک هدف مشترک"ساخت مکان"یک گام کلیدی برای ایجاد جوامع امنتر ،سالمتر و شاملتر است.مکان مسئله مهمی است نهفقط برای توسعه پایدار شهری ،بلکه برای سلامت،ایمنی،و شادی هر فرد.
-2 روش پژوهش
این پژوهش تمرکز بر تحلیل محتوایی متون و اسناد مربوط به حوزههای مکان سازی ، اسناد مدیریت شهری و کتابهای مرتبط با این حوزه دارد. دانش پژوه و مدیری - - 1993، عارفی - - 2014، وایکف - 2013 - 1، رلف - 1976 - 2، بل و گادوا - 2010 - 3، مارکوسن - 4 - 2013، براپ - 2016 - 5، در پژوهشهای خود به نقش مکان سازی و خلاقیت در طراحی شهری و اثرات آن پرداخته اند در ادامه با مطالعه این منابع و تحلیل آنها به یک مدل مفهومی مستخرج از این ادبیات و خواهیم رسید که مهمترین مولفه ها در اثرگذاری هرچه بیشتر این زمینه را بیان خواهد نمود.
-3 مفهوم و ریشه های مکان سازی
مکان سازی در دهههای اخیر و بهویژه از اوایل دهه90 میلادی به بعد، بهعنوان رهیافتی جدید در طراحی شهری مطرح شد که بیشتر به دنبال ارتقای نقش مکانهای عمومی پایدار، با هویت خاص، مطابق با نیازها و خواستههای انسانی و دربرگیرنده فعالیتهای اجتماعی در جوامع محلی است
یکی از مهمترین پیامدهای این رویکرد ظهور مفهوم عرصه عمومی شهری بود. به این مفهوم کمتر از زاویه ساختمانها و ارتفاع حجم و عناصر کالبدی و معما رانه نگریسته میشد؛ در مقابل، فضاهای شهری نظیر میدانها، خیابانها و محورهای پیاده مدنظر بود. این خود در دهههای بعد مفهوم مکان را به طراحی شهری عرضه کرد.در طول 20 سال گذشته ،با ورود این مفهوم، تلفیق رهیافتهای سنتی کالبدی بصری از یکسو و رهیافتهای اجتماعی ادراکی از سوی دیگر، دانش طراحی شهری در مسیر جدیدی قرار گرفت.
شکل :1 دیاگرام تلفیقی مکان سازی - نگارنده -
جنبههای کالبدی و زیباییشناختی به همراه شرایط رفتاری کاربران فضا تأثیرات زیادی در ایجاد تنوع فعالیتی و خلق مکانهای موفق و با هویت شهری میگذارند.مفهوم مکان بسیار پیشتر در نظریات لینچ - 1960 - و جیکوبزواپل یارد و آلن جیکوبز - - 1987،پیتر بوچانان - - 1988 و فرانسیس تیبالدز - 1992 - گسترش یافت.
رهیافت مکان سازی در حوزه عرصه عمومی در تعاریف رسمی نیز نمود پیداکرده است، در انگلستان ،در رهنمودهای سیاست برنامهریزی - ppgs - در رهنمود شماره:1 اصول و سیاستهای کلی طراحی شهری ابزاری برای ارتباط میان مکانها توصیف میشود: ]طراحی شهری[ ارتباط میان ساختمانهای مختلف، ساختمانها و خیابانها، میدانها و پارکهاست و دیگر فضاهایی که عرصه عمومی را تشکیل میدهند؛ ... بهطور خلاصه، ارتباط پیچیده میان تمامی عناصر مکانهای ساختهشده و ساخته نشده شهر.
ورود عنصر فعالیت در فضاهای شهری رهیافت مکان سازی را بهعنوان فرایندی در مقابل تحلیلهای اولیه در مورد طراحی شهری که تنها بر پایه کیفیات بصری متکی بود، مطرح میکند. نیازهای مردمی و توجه به عرصههای عمومی در شکلگیری تجربه وزندگی در شهر، رویکرد مکان سازی را به خلق فضاهای زیبا ازلحاظ بصری و با هویتی متمایز ازلحاظ مفهومی و دربرگیرنده فعالیتهای اجتماعی پایدار ازلحاظ کارکردی گره زده است.
شکل2 :دیاگرام مکان سازی بر اساس مدل پانتر - نگارنده -
1 -3 مفهوم مکان
با توسعه جوامع انسانی و تغییر شیوه زندگی و سکونت مردم ،توجه معماران،طراحان و برنامه ریزان به کیفیت فضاها و محیطهای ساختهشده افزایشیافته و نقش طراحی بهعنوان ابزاری برای شکل دادن به محیط زندگی و پاسخگویی به توقعات و نیازهای انسان اهمیت بیشتری یافته است.و پژوهشهای زیادی درباره چگونگی تأثیر متقابل محیط یا فضاهای ساختهشده صورت گرفته است .
رلف:چیزی که یک انسان بدان نیاز دارد،قطعهای از یک زمین نیست،بلکه مکان است،بستری که هویت خود را در آن درمییابد،بر این اساس مکان جایی نیست که بتوان آن را خرید،مکان بایستی در طول زمان ، توسط فعالیتهای انسانی تشکل خود را بیابد و توسط احساسات او دارای مقیاس و معنا گردد و بعدازاین مراحل ،این مکان باید حفظ شود .
-2 -3 مکان سازی
مکان سازی یک فرآیند طراحی شهری است که هدف آن آفرینش جوامعی است که یک ویژگی بارز و حس اجتماع قوی و کیفیت بالای زندگی را عرضه میکنند
مکان سازی نهتنها به سرپناه بلکه به نیازهای ارتباطات، احساس امنیت پاسخ میدهد. شناسایی، ارزیابی، و پاسخ به حضور مردم و نیازهای آینده، مسئولیت مهم دولت را تشکیل میدهد. برخی از مفسران درباره اینکه آیا مکان همچنان در عصر فضای مجازی و فناوری ارتباطات از راه دور مهم است بحث میکنند، دیگران مکانیابی را بهعنوان وسیلهای برای پیشبینی هویت محلی و معانی مخالف با اثرات منفی جهانیشدن روی محلات بررسی میکنند. بااینحال، برخی دیگر برای تنظیم و استانداردسازی محل افسوس میخورند و از مطالعات متفاوتی برای تفسیر متفاوت مکان سازی استفادهشده است. مکان جنبههای محسوس و نامحسوس محیط ساختهشده را که در آن کل بزرگتر از مجموعه اجزا میباشد را دربر میگیرد
برخی استدلال میکنند که مکان سازی روشی را برای مسائل امروزی مانند پایداری و امنیت ارائه داده است و در حال حاضر، به یک پژوهشی ناتمام تبدیلشده است. بااینحال، برخی براین باورند که علاقه به ابعاد فیزیکی مکان سازی در سالهای اخیر افزایشیافته است. در گروه دوم، این تجدید حیات علاقه دلایل متعددی دارد. این دلالت میکند که مکانها میتوانند توسط متخصصان برنامهریزی، و متخصصان طراحی شهری، طراحی شود
به باور رلف درهرصورت " مکان اصیل"مکانی است که چه خودآگاه خلق شده باشد و چه ناخودآگاه با زمینهی خود و همچنین با نیتها و اهداف خالقانش سازگار باشد.
