بخشی از مقاله
چکیده:
شهرهای جهانی پدیدهای نوظهوری هستند که سبب شکل گیری فضای جریانها و به وجود آمدن کانونهای قدرت نوظهور در نقشه جغرافیای سیاسی جهان شده اند. دیگر شهرها فقط کانون استقرار انسانی نیستند، بلکه عملکردهای متفاوتی در آن ها قابل پیش بینی است . در بستر جهانی شدن، کلان شهرها و به خصوص شهرهای جهانی به عنوان کنشگران جدید عرصه بینالمللی سعی میکنند در چارچوب سازمانهای غیردولتی بینالمللی در قالب دیپلماسی شهری در مورد فرصتها و چالشهای مشترک جهانی مشارکت کنند تا از این طریق موقعیت جهانی خود را ارتقاء بخشند و بتوانند در حکمرانی جهانی نقش بسزایی داشته باشند.
با توجه به سوالات و ابهامات موجود، مسئله اصلی این است که آیا کلان شهر تهران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در منطقه در عرصه جهانی می تواند به عنوان یک بازیگر فعال در عرصه بین الملل تبدیل شده و تبدیل به یک شهر جهانی شود؟ با توجه به اهمیت نقش شهرهای جهانی، در تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی این نقش و جایگاه مورد بررسی قرار گرفته است.نتایج بدست آمده نشان دهنده این مطلب است که تحولات اخیر جهانی شدن منجر به پیدایش شهرهای جدیدی شده است که از میزان نفوذ و اثرگذاری شگرفی برخوردار هستند. این تحقیق درصدد آن است که نقش شهرهای جهانی را از بعد ژئوپلیتیکی مورد بررسی قرار دهد و به سایر جوانب و کارکردها نیز توجه جدی مبذول نماید.
واژه های کلیدی: جهان شهرها، شهرهای جهانی، کلان شهرها، ژئوپلتیک، جهانی شدن
مقدمه
فرآیند جهانی شدن و فرامرزی شدن فرصتها و چالشها، باعث ظهور مفاهیم جدیدی همچون حکمرانی جهانی و سازمانهای غیردولتی بینالمللی در عرصه جهانی شده است و جایگاه دولتها را به عنوان یگانه بازیگران عرصه جهانی دستخوش تغییر و تحول کرده است. چرا که با پیدایش موضوعات گسترده و فراگیر همکاریهای چند جانبه بینالمللی در عرصه جهانی و همچنین حضور بازیگران و کنشگران جدید در چارجوب سازمانهای غیردولتی بینالمللی، نقش بسزایی در روند سیاستگذاری و حکمرانی جهانی پیدا کردهاند. تغییر و تحولات ماهیت نظام بینالملل باعث شده است محیط یک جانبه گرایی بینالمللی و قدرت مسلط یک کشور جای خود را به محیط چند جانبهگرایی، جهانشمول و حکمرانی جهانی بدهد که بیشتر بازیگران آنها را شهروندان و نمایندگان آنها در سازمانهای غیردولتی بینالمللی تشکیل میدهند.
در بستر جهانی شدن، کلانشهرها و به خصوص شهرهای جهانی به عنوان کنشگران جدید عرصه بینالمللی سعی میکنند در چارجوب سازمانهای غیردولتی بینالمللی در قالب دیپلماسی شهری در مورد فرصتها و چالشهای مشترک جهانی مشارکت کنند تا از این طریق موقعیت جهانی خود را ارتقاء بخشند و بتوانند در حکمرانی جهانی نقش بسزایی داشته باشند. با این پیش فرض در این پژوهش تلاش شده به جایگاه جهان شهرها به عنوان متغییر مستقل و ژئوپلیتیک قرن بیست و یکم به عنوان متغییر وابسته و نقش آن در ارتقاء موقعیت کلانشهرها - تهران - پرداخته شود.
-1 روش تحقیق
سوال اصلی این مقاله آن است که آیا کلان شهر تهران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در منطقه در عرصه جهانی می تواند به عنوان یک بازیگر فعال در عرصه بین الملل تبدیل شده و تبدیل به یک شهر جهانی شود؟ و مفروض این مقاله آن است به نظر می رسد با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در منطقه کلان شهر تهران در عرصه جهانی می تواند نقش تعیین کننده ای در روابط بین الملل در ژئوپلیتیک قرن 21 داشته باشد و تبدیل به یک شهر جهانی شود. سوال فرعی که مطرح است این است که کلان شهر تهران در عرصه بین المللی در ژئوپلتیک قرن 21 چه نقشهایی می تواند داشته باشد؟ و مفروض آن اینطور بیان می شود که کلان شهر تهران در عرصه بین المللی در ژئوپلتیک قرن 21 در زمینه هایی چون امنیت، توسعه اقتصادی و تعاملات فرهنگی در عرصه جهانی می تواند به عنوان یک بازیگر فعال نقش در عرصه بین الملل ایفا کند. بر این اساس در این پژوهش تلاش شده است تا به شیوه اسنادی و با روش توصیفی - تحلیلی درچارچوب بحث شهرهای جهانی، پس از بیان نظریات مرتبط با شهرهای جهانی به بیان ویژگی های آن پرداخته و نقش کلان شهرها تهران را در عرصه روابط بین الملل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد.
-2 مبانی نظری
-1-2 ژئوپلیتیک
واژه ی ژئوپلیتیک که ابتدا در سال 1899 م توسط دانشمندی سوئدی بنام رو دولف کیلن وضع شد به بخشی از معلومات حاصله ناشی از ارتباط بین جغرافیا و سیاست اطلاق گردید - حافظ نیا،1385، . - 13 در فرهنگنامه فرانسوی روبر - - 1965درباره واژه ژئوپلیتیک آمده است: "ژئوپلیتیک علمی است که به مطالعه روابط بین داده های طبیعی، جغرافیا و سیاست حکومتها می پردازد" - عزتی،1390، . - 5در فرهنگنامه لاروس - - 1962 چنین تعریف شده است: "مطالعه روابطی که هر کشور به وسیله آن سیاستهایش را با قوانین طبیعی به هم پیوند می زند و در این پیوند قوانین طبیعی از عوامل دیگر، تعیین کننده ترند" - همان ،. - 5
-2-2 ژئوپلیتیک شهری
هاروی در مورد ژئوپلیتیک شهر چنین اظهار می کند: نقش شهرها در زهکشی مازاد تولید حوزه نفوذ خود به تدریج آنها را به کانون انباشت سرمایه های مالی و اقتصادی تبدیل کرده از این منظر علاوه بر اینکه به طور سنتی شهر نقطه تلاقی قدرت و ثروت به شمار رفته است، مکانی برای شکل گیری بنیادهای نظام سرمایه داری جهانی نیز بوده است. از این رو شهر به مؤلفه های مهم در ژئوپلیتیک سرمایه تبدیل گردیده و به تعبیر هاروی شهرها به عنوان واحدهای ژئوپلیتیک بازتاب کننده خطوط اصلی قدرت و نفوذ اقتصادی هستند - عبدی و دیگران،1392، . - 15بنابر ماهیت متکثر، درهم تنیده و توپولوژیک نظام حیات شهری در سطوح عملکردی محلی تا جهانی و در اشکال و قلمروهای شهری موضوعات و مسائل مختلفی توجه صاحب نظران ژئوپلیتیک را جلب کرده است، شکل1 نمایانگر این مهم است - همان،. - 17-16
