بخشی از مقاله
چکیده
خانواده در بین جوامع بشری به عنوان اساسی ترین نهاد اجتماعی و زیربنای جوامع و منشاء فرهنگها،تمدّنها و تاریخ بشر است. تحکیم روابط در خانواده از جمله مهمترین مسایل در سلامت و رشد فرد، پویایی و توسعه همه جانبه در جامعه می باشد. انسان علاوه بر محیط طبیعی یک جو و محیط اجتماعی نیز دارد و قادر است شرایط اجتماعی خود را با فکر و اراده خویش بسازد از این رو ضروری است انسان ها با محیط و عواملی که اورا احاطه کرده اند، هماهنگی و سازگاری متقابل داشته باشد. وجود سرمایه اجتماعی کلید استقرار خانواده است. اگر در جامعه اسلامی زندگی افراد با نگرش و التزام عملی به دین و مصالح اجتماعی توافق و سازگاری داشته باشد، می توان به سعادت و تحکیم خانواده امیدوار بود. اینجاست که لزوم و اهمیت دین که ستون آن نماز و ولایت است روشن می شود؛ که برای سازگار ساختن محیط اجتماعی با زندگی فردی و ایجاد توافق و انطباق روحیه فرد با مصالح اجتماعی، لازم و ضروری است. هدف از این تحقیق ارائه مدلی جهت بررسی ارتباط و تاثیر میان ولایت، نماز و سرمایه اجتماعی با تحکیم خانواده می باشد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که ولایت بر تحکیم خانواده تاثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین نماز واسطه بین ولایت و تحکیم خانواده بوده و به طور مشابه سرمایه اجتماعی رابطه بین ولایت و تحکیم خانواده را تعدیل می کند.
کلمات کلیدی: تحکیم خانواده، نماز، ولایت، سرمایه اجتماعی
مقدمه
اهمیّت پرداختن به موضوع تحکیم خانواده،ریشه در اهمیّت نهاد خانواده دارد. نهاد مقدّس خانواده، رکن بنیادین اجتماع بشری است تا آنجا که سعادت و شقاوتامّتها، مرهون رشادت و ضلالت خانواده میباشد. اوّ لین شرط داشتن جامعه ای سالم و پویا، سالمت و پایداری خانواده است. همه دستاوردهای علمی و هنری بشر در سایه خانواده های سالم و امن پدید آمده است. خانواده اسلامی، خانواده ای است که برای رسیدن به مقصد و اهداف مورد انتظار، حرکت و رفتار خود را اعم از گفتار، زندگی، معاشرت با مردم، برخورد با دوستان ، با دشمنان و بیگانگان ، با ضعفا و اقویا ، در همه چیزبر رفتار پیامبر اکرم - ص - منطبق و یا حداقل شباهت به آن بزرگوار داشته و دارای نسلی دانا ، با ایمان ، با اعتمادبهنفس ، با امید ، با نشاط ، دارای سلامت جسمی و روحی ، روشنبین ، با اراده ، کم هزینه و پرفایده بوده و عزت دنیا ، رفاه دنیا، ایمان و اخلاق و معنویت در آن جامعه گسترده و به حد وفور وجود داشته باشد.
سرمایه اجتماعی واژه ای است که در ادبیات آکادمیک حوزه ها ی مختلف طرح و گسترش یافته و کاربرد آن به سطوح دیگر جامعه نیز کشیده شده است. منشأ سرمایه اجتماعی ، ساختار اجتماعی است. سرمایه اجتماعی عموما ترکیبی از اعتماد ، هنجارهای متقابل اجتماعی و شبکه ارتباطی می باشد که هنجارهای متقابل، سرمایه اجتماعی را تولید می کنند و آن نیز به نوبه خود، اعتماد و جامعه را به وجود می آورد. با توجه به اهمیت، کارکرد، و تنوع حوزه های منتفع از سرمایه اجتماعی، میتوان به نقش مثبت آن در رفع یا کاهش برخی چالشهای جامعه اسلامی و نتایجتا خانواده نظر داشت و شیوه های شکل گیری آن را بررسی نمود. همچنین نماز یکی از بزرگترین فرائض اسلامی و عالی ترین تکلیف مکتب اسلام است - انیسی و همکاران، . - 1389 هیچ عمل و عبادتی از جمله نماز،بدون پذیرش ولایت ولی اللﱠه الاعظم مقبول درگاه احدیت واقع نمی شود. که این مسئله از بسیاری روایات مستفاد است.2
لازمه پذیرش وجود خدا توحید و عدالت او، پذیرش نبوت و پذیرش این دو مستلزم پذیرش ولایت ولّی میباشد. این مطلب از آیات قرآن، همچنین حدیث ثقلین که "عترت" را قرین قرآن کریم مینماید، به وضوح مستفاد است و به واسطه حدیث شریف نبوی - ص - "هر کس که بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است" تأکید میشود. در ضمن لازم به ذکر است که پذیرش ولایت سبب می شود که انسان هیچ گاه از مسیر هدایت گمراه نشود و در غیر این صورت انسان ها در خطر خروج از راه حق اند، و اساسا این اهل بیت - ع - هستند که راه حق را مشخص می سازند و مسیر رسیدن به سعادت دنیا و آخرت را روشن می کنند. تحکیم خانواده مفهومی است زمینه گرا و در صورتی رخ میدهد که بتوان از تأثیر دین اسلام و آموزه های آن همچون نماز و ولایت و نیز ویژگی های سرمایه های اجتماعی آگاهی یافت. این آگاهی میتواند به ارزیابی جزئی تر مفهوم و شناسایی نقاط قوت و ضعف آن کمک کرده و در برنامه ریزی ها و سیاست گذاریها برای افزایش تحکیم خانواده در سطوح مختلف کاربرد داشته باشد. در مجموع، مسئله و دغدغه پژوهش باور به این ضرورت است که برای بهره بردن از نتایج مثبت و دستاوردهای ترویج نماز و ولایت و توجه به ابعاد سرمایه اجتماعی باید به شناخت و بازخوانی این مفاهیم پرداخت. این پژوهش تلاش می کند تا مدلی جهت بررسی ارتباط و تاثیر ولایت، نماز و سرمایه اجتماعی با تحکیم خانواده ارائه دهد. 1بیانات امام خامنه ای - حفظه االله - در مراسم بیست و چهارمین سالروز رحلت حضرت امام خمینی 1392/03/14 2علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج 23، ص 108، مؤسسه الوفاء بیروت - لبنان، 1404ق
مرور ادبیات
تحکیم خانواده در اسلام
خانواده بنیادی ترین نهاد در جامعه انسانی است که وظیفه تربیت و سازندگی افراد و انسانها را بر عهده دارد و اگر افراد نتوانند خانواده را تحکیم بخشند و افرادی بایمان در آن پرورش دهند، نمیتوانند جامعه ای ایده آل برای نسل آینده بسازند و از فرهنگ ایمانی خود جا مانده و به اهداف متعالی خود نمی رسند. عوامل فراوانی در تحکیم بنیان خانواده و سرزندگی آن مؤثّرند که در ذیل به مهمترین آنها پرداخته شده است - حسن زاده، . - 1393 در جامعه،اوّل فرد خانواده ای تدبیریافته و سامان گرفته بنا می نماید تا جامعه ای زنده و سالم بسازند. جامعه سالم و زنده با مناسبتهای اخلاقی و روابط حسنه الهی ساخته می شود. از ویژگیهای انسان، تمایل و نیاز او به معاشرت است و از معاشرت، جز محبّت دیدن و محبّت ورزیدن انتظار ندارد . ویل دورانت میگوید: در میان جنگها و ماشینها چنان غرق شدهایم که از درک این حقیقت بی خبر مانده ایم که در زندگی، واقعیّت اساسی، نعت و سیاست نیست، بلکه مناسبت های انسانی و همکاری
افراد خانه از زن و شوهر، پدر و مادر و فرزندان است - زریاب، . - 1371خداوند متعال رفتارها و برخوردهایحیحص انسانی را در خانواده با حُسن معاشرت معرّفی می فرماید و از مرد و زن، رعایت آن را با میزان معروف، یعنی رفتاری پسندیده و انسانی میخواهد.لَهُمْوَقُولُوان"...قَوْالً م عْرُوفًا: ... و با آنها سخن شایسته بگویید" - سوره نسا، آیه . - 5 وَعَاشِرُوهُنَّ"...بِالنمَعْرُوفِ...: ... و با آنان به گونه شایسته رفتار کنید..." - سوره نسا، آیه . - 21
اسلام در هیچ یک از حوزه های جامعه خود به هرج و مرج معتقد نیست، بلکه همواره خواستار نظم و انضباط در همه ابعاد فردی یا همگانی است. أَیُّهَایَاالنَّاسُ"مُ الَّذِیاتَّقُو ارَبخَلَقَکُمسٍمِّنوَا حِدَهٍمِنهَانَّ زَوْجوَخَلَهَاقَ وَبَثَّ مِنهُمَارِجَاوکلًنِسَاءثِیرًا وَاتَّقُواهَاللَّذِی رْحَامَتَسَاءلُونَإِنَّاللّبِهَِ وکلَاانَ عَلَیْکُمْ رَقِیبًا، ای مردم ! از مخالفت پروردگارتان بپرهیزید! همان کسی که همه شما را از یک انسان آفرید و همسر او را نیز از جنس اوخَلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراوانی در روی زمین منتشر ساخت. نیز از خدایی بپرهیزید که هنگامی که چیزی از یکدیگر می خواهید، نام او را می برید و نیز از قطع رابطه با خویشاوندان خود
پرهیز کنید؛ زیرا خداوند مراقب شماست - سوره نسا، آیه . - 1
از مشخّصات اساسی در قانونگذاری الهی این است که در اینگونه قانونگذاری قانون از اصل توحید نشأت گرفته است؛ به عبارت دیگر، از ارتفاعی فراتر از همه موانع و قید و بندهایی که در جوامع انسانی وجود دارد و ما امروز به خوبی درمی یابیم که همه گرفتاریهایی که بشر بدان دچار شده است و تا به امروز با آنها دست به گریبان بوده، از همین قید و بندها پدید آمده است مانند تعصّب های نژاد ی، قومی و اقلیمی و طبقاتی و غیر آن - ما به خوبی دریافته ایم که اینها موانع و گردنه هایی است در راه آدمی که رسیدن او را به سعادت و پیشرفت دشوار می نماید1از. این روست که همه توجّه قرآن به این است که بگوید همه مردم از زن و مرد از یک تن آفریده شده اند.تعبیر قرآن در عبارتتَسَاءلُونَ بتهِ بدین معنی است که خدا مقیاس نهایی و آخری است که می توان آن را مرکز تعاون اجتماعی قرار داد. جامعه انسانی که از ایمان بهره یافته، میتواند میان فرزندان خود بر اساس عدالت و مساوات، تعاون حقیقی
