بخشی از مقاله
چکیده:
جنگلها بعنوان ریه زمین در چرخه حیات موجودات زنده نقش موثری ایفاء می کنند.جنگلها به دلایلی ازجمله رشد جمعیت و نیاز روز افزون بشر به منابع جنگلی،استفاده از جنگلها بعنوان منبع سوخت،تولید زغال چوب،تبدیل مناطق جنگلی به زمین کشاورزی ، فقر فرهنگی مردم ،استفاده بی رویه جهت تعلیف دام به منظور جواب به افزایش تقاضای محلی و جهانی گوشت،فعالیتهای صنعتی، احداث جاده های بین جنگلی،آتش سوزی،شیوع آفات و بیماریهای گیاهی،تخلیله زباله های شهری و بیمارستانی در مناطق جنگلی،کارهای عمرانی،اکتشاف،انتقال لوله های نفت و گاز توسط دولت در جنگلها،ریزگردهای زیانبار کشور عراق و افغانستان رو به نابودی پیش می رود.
رشد لگام گسیخته صنعتی و گسترش فن آوری های نوین پس از انقلاب صنعتی که جمعیت جهان را از یک میلیارد به بیش از شش میلیارد افزایش داده پیامد های نگران کننده ای از جمله گسترش بیابانها، افزایش میزان گازهای گلخانه ای،تشدید آلودگی هوا ،تخریب لایه ازون نهایتاً گرم شدن زمین، کاهش حاصلخیزی خاک، کاهش میزان بارندگی، افزایش سیلاب، حذف عوامل تولید اکسیژن و افزایش دیاکسیدکربن برای محیط زیست به همراه داشته است.
درختان جنگلی به عنوان سرمایههای اصلی حیات، بیشترین حجم و تعداد محصولات تولیدی در کارخانجات و صنایع تبدیلی را تشکیل میدهند.نابودی و خرابی این موهبت عظیم الهی باعث بروز خسارتهای جبرانناپذیری میشود، به طوری که این خسارتها حتی در زندگی نسلهای آینده نیز اثر نامطلوب میگذارد..تهدید پوششهای جنگلی از طریق عوامل طبیعی با توجه به طبیعت و سرشت آنها ، قابل ترمیم ،تجدید و احیا هستند.ولی اگر انسان به کمک عوامل طبیعی برای تخریب جنگلها بشتابد.
در این صورت جامعه گیاهی به یکباره و یا بتدریج از بین میرود و امیدی برای تجدید حیات آن در مدت محدود نخواهد بود.حفاظت و استفاده صحیح از جنگلها به عنوان سرمایه ملی هر کشور، علاوه بر ثروتآفرینی، بقای محیطزیست را نیز تضمین می نماید.
جنگلها از حیث تأمین مواد غذایی جامعه، مصنوعات چوبی، محصولات کاغذی، تأمین تعداد زیادی از مایحتاج عمومی جامعه،جلوگیری از فرسایش و از بین رفتن خاک و حفظ آب و نزولات آسمانی، نقش مهمی را در اکوسیستم های طبیعی ایفا مینمایند. بنابراین تلاش برای جلوگیری از نابودی این منابع برای حفظ حیات انسان و همچنین کسب درآمد از این منابع طبیعی، از اهمیت حیاتی برخوردار است.
مقدمه:
جنگلها شاهکار خلقت طبیعت و یکی از گرانبهاترین و زیباترین منابع خدادادی هستند که با تنظیم جریانهای آبی، جلوگیری از فرسایش آب، باد، خاک و طغیان رودخانهها، افزایش عمر مفید مخازن آبی و سدها تعدیل آب و هوای محیط و تامین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی، پشتوانه ای مطمئن برای زمینهای کشاورزی به شمار میآیند و در افزایش تولید و ارتقای کیفی محصولات کشاورزی در واحد سطح تاثیر بهسزایی دارند.
اراضی جنگلی به دلیل ریشه دواندن گیاهان و درختان و فعالیت میکروارگانسیمهای موجود در جنگلها، موجب نفوذ نزولات آسمانی درخاک و ذخیره این نزولات میشوند، به طوری که هر هکتار جنگل قادر به ذخیرهسازی 500 تا 2 هزار متر مکعب آب است. ضمن این که زمان نفوذ یک لیتر آب در جنگل حدود 7 دقیقه و در اراضی کشاورزی 46 دقیقه است، در حالی که در مناطق غیر جنگلی این زمان به حدود 4 ساعت افزایش مییابد.به عبارتی توان نفوذپذیری نزولات در خاکهای جنگلی 40 برابر اراضی غیرجنگلی است.
درختان در کاهش آلودگی هوای ناشی از سوخت واحدهای صنعتی، خودروها و منازل تاثیر بهسزایی دارند. جنگلها از مصرف کنندگان عمده دی اکسید کربن ناشی از سوختهای یاد شده هستند.جنگلها با انجام عمل فتوسنتز یکی از منابع مهم تولید اکسیژن برای جانوران و انسان به شمار میآیند،به طوری که هر هکتار جنگل قادر به تولید اکسیژن مورد نیاز دست کم ده نفر در طول سال خواهد بود.
جنگلها موجب تعدیل آب و هوای محیط میشوند. در ساعات روز به این دلیل که شاخ و برگ درختان مانند حفاظی در برابر پرتو نورانی خورشید قرار میگیرند، دمای هوای جنگل کمتر از دمای فضای غیر جنگلی است و در طول شب نیز به این دلیل که تغییر و انعکاس حرارتی دما در محیط و خاک جنگلی کمتر است، هوای محیط جنگلی خنکتر از فضای باز است.
در جنگل، ترکیبی از آوای دلنواز پرندگان، جریان آب دره ها و رودخانهها و به هم خوردن برگها و شاخهها به روح و روان آدمی آرامش میبخشد.از آنجا که محیط جنگلی فاقد انواع صداهای گوشخراش و مخرب است، محیطی امن و آرامشبخش برای استراحت انسانهای خسته از فعالیت در مراکز صنعتی و شهری در ایام فراغت است. شاخ و برگ درختان جنگلی گرد و غبار هوا را جذب و آلودگی هوا را کاهش میدهند. سرب معلق در هوا که حاصل فعالیت واحدهای صنعتی و وسایل نقلیه موتوری است از طریق تنفس جذب میشود و عوارض و پیامدهای ناگواری بر سلامت انسان دارد.
جنگلها مقدار زیادی از دوده سرب معلق در هوا را جذب و باعث حفظ تندرستی انسان می شوند.درختان و درختچهها به دلیل دارا بودن رنگهای مختلف چشماندازی طبیعی و دیدنی در برابر دیدگان آدمی قرار میدهند. بهویژه رنگ سبز برگ درختان که از نظر روانشناسی از جمله رنگهای آرامشبخش است.درختان جنگلی در کاهش سرعت باد و طوفان نقش بهسزایی دارند و موجب کاهش اثرات تخریبی این عوامل میشوند.
پوشش گیاهی درختان به دلیل حفاظت از خاک، قدرت نگهداری و جذب نزولات و کاهش سرعت سقوط برف و باران بر زمین نقش انکارناپذیری در جلوگیری از جاری شدن سیلاب و کاهش اثرات مخرب آن دارد.درختان با جذب نزولات و ذخیره کردن آن در سفرههای آب های زیرزمینی و تبخیر آن در ایام خشک، موجب افزایش رطوبت نسبی هوا در فضای جنگل میشوند. افزون بر این که شاخ و برگ درختان با جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید و کاهش اثرات تخریبی پرتوهای خورشیدی، مانع تبخیر سطحی رطوبت خاک میشوند.
درختان با جذب، نگهداری و افزایش زمان ذوب برفها بر روی شاخ و برگ خود از تجمع آنها جلوگیری کرده و مانع حرکت تودههای عظیم برف به شکل بهمن میشوند.حفاظت و توسعه جنگلها موجب جذب و رسوب دی اکسید کربن و مانع افزایش گرمای زمین و بروز پدیده گلخانهای می شود. جنگلها بهعنوان محیط زیست طبیعی، مامن بسیاری از حیوانات وحشی و پرندگان هستند و نقش موثری در بهسازی محیط زیست ایفاء می کنند.با توجه به رشد فزاینده جمعیت انسانی و توسعه بی حد و حصر تکنولوژی و قرارگرفتن در عصر فرا صنعتی که جوامع بشری از یک طرف با محدودیت منابع جنگلی و از سوی دیگر با آلودگی محیط زیست دست به گریبان هستند، نقش و جایگاه جنگلها به دلیل برخورداری از ارزشهای فراوان و متنوع در جلوگیری از آلودگیها اجتنابناپذیر است.
لایه ازن به مثابه سپری دفاعی در تقابل با اثرات تخریبی پرتو فرابنفش دارای اهمیت ویژه ای است. جنگلها با تثبیت این لایه موجب کاهش آثار زیانبار پرتوهای فرابنفش و بیماریهای ناشی از آن می شوند. کنترل آفات و امراض گیاهی و جلوگیری از هجوم گونههای مهاجم به محصولات کشاورزی، پدید آمدن ارزشهای زیبایی شناختی و هنری، تولید انواع فراوردهای غیرچوبی، امکان فعالیتهای جنبی مانند پرورش انواع آبزیان، زنبورداری، تولید قارچ، فراهم ساختن زمینههای گردشگری و بسیاری از فواید ارزشمند دیگر دستاوردهای گرانبهایی هستند که به یمن حضور و حفاظت جنگلها در اختیار بشر قرار گرفتهاند..در دنیای معاصر، ارزش تولیدی جنگلها رقمی نزدیک به 120 میلیارد دلار است و از نظر اشتغال 6/8 درصد کارگران صنعتی جهان در این بخش کار می کنند.
مساحت جنگلهای جهان4میلیارد هکتار است - 29درصد خشکیهای زمین - است.این میزان جنگلها بین همه کشورها به نسبت مساوی تقسیم نشده است و اغلب آن در کشورهای آمریکا، کانادا و روسیه قراردارند.سالانه 83 میلیون و 484هزار هکتار از جنگلهای جهان نابود می شود طبق گزارش بانک جهانی اگر در هر دو مترمربع جنگل یک درخت وجود داشته باشد هر سال بیش از410 هزار میلیارد درخت قطع می شود.
مطابق نظرکارشناسان جهانی از جمله فائو چنانچه سطح جنگلهای هر کشوری کمتر از 25درصد خاک آن کشور باشد،از نظر محیط زیست انسانی در وضعیت بحرانی قرار دارد.در حال حاضر سطح پوشش جنگلی در ایران 7/5درصد می باشد.
سرانه جنگل درجهان0/8هکتار است ولی در ایران0/2هکتار، بنابراین ایران یکی از کشورهایی است که از لحاظ منابع جنگلی بسیار فقیر می باشد.سطح جنگلهای ایران از 40 سال گذشته تاکنون حدود 12درصد کاهش را نشان میدهد و به گفته کارشناسان،بیشترین تخریب بعد از پیروزی انقلاب اسلامی صورت گرفته است.در سالهای اخیر با کشت نهال بخشی از کاهشها جبران شده است.
فواید جنگلها :
- 1تولید چوب صنعتی و هیزمی - 2استفاده از محصولات فرعی جنگلها در صنایع دارویی، صنعتی، خوراکی - 3حفاظت خاک و کاهش سیلابها وجلوگیری از فرسایش آبی - 4کاهش سرعت باد و جلوگیری از فرسایش بادی - 5کنترل آب های سطحی و حفظ، ذخیره، تنظیم و تصفیه آن - 6جلوگیری از آلودگی هوا - 7جلوگیری از آلودگی صوتی و سر و صدای محیط - 8تعدیل آب و هوا - 9حفظ محیطزیست - 10ایجاد اشتغال - 11جلب توریست و داشتن ارزشهای تفرجی و تفریحی ویژگی جنگلهای ایران و موقعیت آن:مساحت جنگلهای ایران حدود 12 میلیون هکتار است که معادل 7/3 درصد مساحت کشور میباشد.
در گذشته نه چندان دور! مساحت جنگلهای ایران به 18 میلیون هکتار میرسید که در اثر افزایش جمعیت و توسعه شهرها و اراضی کشاورزی و تأسیسات و صنایع و همچنین تخریب و تجاوز به حریم جنگلها, کاهش قابل توجهی یافته است. مناطق جنگلی ایران به پنج ناحیه رویشی تقسیم میشوند:
- 1ناحیه هیرکانی - خزری - که نوار سبز شمالی کشور را تشکیل میدهد.
- 2ناحیه ایرانو-تورانی که به طور عمده در مرکز ایران پراکنده شدهاند.
3ناحیه - زاگرس که عمدتاً جنگلهای بلوط غرب کشور را تشکیل میدهد.
- 4ناحیه خلیج فارس که در نواحی ساحلی جنوب پراکنده است.
- 5 ناحیه ارسبارانی که متشکل از گونههای نادر و منحصر به فرد است. آمار نشان می دهد که از جنگل های کشور 1/3 میلیون هکتار تجاری و صنعتی, 0/6 میلیون هکتار مخروبه - شمال - و 10/5 میلیون هکتار حفاظت شده در غرب و جنوب کشور قرار دارد.
اهمیت و ویژگی جنگلها کنترل آبهای سطحی و تغذیه آبهای زیرزمینی:اراضی جنگلی به دلیل ریشه دواندن گیاهان و درختان و فعالیت میکروارگانیسم های موجود در جنگلها، موجب نفوذ آب باران در خاک و ذخیره آن می شود به طوری که هر هکتار جنگل قادر به ذخیرهسازی 500 تا 2000 متر مکعب آب است. زمان نفوذ یک لیتر آب در جنگل حدود 7 دقیقه و در اراضی کشاورزی 46 دقیقه است. در مناطق غیرجنگلی این زمان حدود 4 ساعت میباشد.به عبارتی توان نفوذپذیری آب باران در خاکهای جنگلی 40 برابر بیشتر از اراضی غیرجنگلی است.
درختان با حفظ آب و جلوگیری از جاری شدن آن در سطح خاک باعث تسهیل نفوذ آب در خاک شده و نقش مؤثری در تشکیل سفرههای زیرزمینی ایفا میکنند.با قطع درختان و نابودی جنگلها و تخریب پوشش گیاهی قدرت حفظ و ذخیرهسازی آب در خاک کاهش مییابد.درختان جنگلی ایران بدلیل پهن برگ بودن ،زمان زیادی را برای رشد احتیاج دارند لذا احیاء جنگلهای ایران به زمان بیشتری نیاز داردارزش. جنگل در ذخیره کردن آب مخصوصاً برای کشور های صنعتی و کشور های که جمعیت آنها به سرعت رو به افزایش است، بسیار مهم می باشد.
در آمریکا ارزش سالانه جنگلهای دولتی را از لحاظ ذخیره آب 300 میلیون دلار و درآمد آنرا از محل گردشگاهها و پارک های جنگلی 40 میلیون دلار تخمین می زنند. در صورتیکه از محل فروش چوب سالانه فقط 23میلیون دلار به دست آمده است.به طور کلی جنگلها موجب می گردند که نزولات آسمانی فرصت و امکان نفوذ در خاک را پیدا نموده و از جاری شدن آب در سطح زمین کاسته شود و بدین وسیله در کنترل آبهای سطحی نقش موثری دارند.
علیرغم آن که میانگین بارندگی های کشور حدود یک سوم میانگین بارندگی جهانی است، اما از همین مقدار اندک نیز استفاده مطلوبی به عمل نمی آید؛ به طوری که از حدود 400 میلیارد متر مکعب نزولات جوی تنها حدود یک چهارم آن قابل استحصال بوده و مابقی به صورت هرزآب و تبخیر از دسترس خارج می شود.تنها راه ممکن برای استفاده بهینه از این بخش از منابع آب، احیا و توسعه پوشش گیاهی است.
طبق برآورد های انجام شده تنها جنگل های شمال سالیانه قادرند تا بیش از 3 میلییارد متر مکعب آب را ذخیره سازند. که این حجم آب بیش از سه برابر ظرفیت فعلی سفید رود است - میانگین 500 میلی متر بارندگی سالانه سطح 1/9 میلیون هکتار و احتساب سالانه 5000 متر مکعب میانگین حجم بارندگی در هر هکتار و با فرض تنها آنکه %25 حجم فوق نفوذ یابد - . جنگل ها و مراتع کشور را به حق می توان بستر تولید آب دانست
